Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш ва унинг ресурсларидан фойдаланиш - Экология - Рефераты

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш ва унинг ресурсларидан фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш ва унинг ресурсларидан фойдаланиш Режа: 1. Атмосфера тўғрисида тушунча ва унинг хусусиятлари. 2. Атмосфера ресурсларининг асосий кўрсаткичлари ва баҳолашнинг аҳамияти . 3. Атмосфера ҳавосидан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш 4. Ўзбекистонда атмосфера ҳавосини ҳолати ва муҳофаза қилишнинг истиқболли йўналишлари

Атмосфера тўғрисида тушунча ва унинг хусусиятлари. Атмосфера ер шарининг катта қалинликдаги ҳаво қобиғидир. Атмосфира ҳавоси ердан 300 км гача тарқалган 1000 км баландликда хам хаво зарраларини учратиш мумкин. Атмосфера ҳавосининг 80 % и ердан 20 кмгача баландликда жойлашган бўлиб тропосфера деб аталади. Атмосферанинг 20 км дан 55 км гача стратосфера бўлиб унда 20 %гача ҳаво мавжуддир. Ундан юқори қисми ионосфера дейилади . Атмосферанинг таркиби: газли кимёвий таркиб, намлилиги, муаллақ сузиб юриши, ҳарорати,сув буғларининг мавжудлиги билан характерланади. Атмосферанинг таркибидаги ҳавонинг 78,08 % азот 20,95 % кислород 0.03 % ис гази - 0,03, аргон – 0,93 ва неон, гелий, криптон, водород, озон, метан, углерод оксиди, азот оксиди каби кўплаб газлар учрайди, уларнинг миқдори 0,02 % дан ортмайди. Атмосферанинг умумий массаси 10* 15 тонна газ. Атмосфера биосферанинг асосий компонентларидан бири ҳисобланади ва маълум хусусиятларга эга. Атмосфера ер шари бўйича текис тақсимланган. Ёруғликни, намликни, иссиқликни, электромагнит тўлқинларини тақсимлайдиган ва қайта тақсимлайдиган асосий омил ҳисобланади. У космосдан келадиган зарарли нурлар, метероитларни зарарсизлантириб ўтказади. Атмосферанинг бу хусусиятлари ерда ҳаётнинг барқарорлигини таъминлайди. Сайёрамизнинг иссиқлик баланси ҳам атмосферага боғлиқ. Атмосфера доимо биосфера, гидросфера ва литосфера билан ўзаро алоқададир. У тирик организмлар учун керак бўлган кислород, ис гази, азотнинг манбаи ҳамдир. Улар биологик модда айланишида фаол иштирок этади. Атмосфера туфайли сув табиатда айланиб юради. Бундан ташқари моддаларнинг геологик айланиши, тоғ жинсларининг емирилиши, ҳаракати ва бошқа жараёнларда ҳам фаол иштирок этади.

Атмосфера ресурсларининг асосий кўрсаткичлари ва баҳолашнинг аҳамияти . Атмосфера билан минтақавий табиий, ишлаб чиқариш, ижтимоий тизимлар ўртасида қарама-қарши йўналишдаги алоқалар мавжуд. Атмосферанинг ҳолати бу тизимларнинг ҳолати ва ишлашига боғлиқдир ( литосфера юзаси ҳолати, саноат-қишлоқ хўжалиги ва коммунал хўжалик чиқиндилари). Бундай таъсир ернинг иссиқлик балансига, жонли табиатга, намлик айланиши, биологик модда айланиши каби бошқа жараёнларга катта таъсир кўрсатади. Чиқиндилар ҳажми ва уларнинг зарари қанча кўп бўлса, ҳаво ҳаракати қанчалик секин бўлса, ёғин миқдори қанча кам бўлса, атмосферада зарарли моддалар шунчалик кўп тўпланади. Шунга мос равишда табиий, ишлаб чиқариш ва ижтимоий тизимларга таъсири ҳам кўп бўлади. Чиқиндили атмосферанинг туриб қолиши “смог” ҳодисасининг содир бўлишига олиб келади. жадвал Атмосферага чиқарилаётган зарарли чиқиндиларни 1991-1996 йиллардаги тадрижий ўзгариши (млн тонна) 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Жами 3,805 2,890 2,591 2,409 1,996 1,840 Ҳ аракатдаги объектлардан 2.591 1,782 1,570 1,450 1,092 0,983 Доимий манба - лардан 1,214 1,107 1,020 0,958 0,904 0,857

Атмосфера ҳавосининг ифлосланишини баҳолаш учун қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади: ҳамма ифлослантирувчи манбалардан атмосферага чиқариладиган моддалар ҳажми, чиқарилаётган моддаларнинг ушлаб қолинганларининг салмоғи, ушлаб қолинган моддаларнинг зарарсизлантириш салмоғи, атмосферадаги зарарли моддаларнинг рухсат этилган меъёрига нисбати, зарарли моддаларнинг таркиби. Бу кўрсаткичларнинг ҳаммасини умумий ҳисоблаш, ингредиентлар бўйича ҳисоблашни шаҳарлар, қишлоқлар, маъмурий туманлар бўйича амалга ошириш лозим. 3. Атмосфера ҳавосидан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш. Атмосфера ҳавосини иқтисодий баҳолаш ҳавонинг ифлосланишидан юзага келадиган зарарни, яъни ҳаво ҳавзасидан фойдаланиш натижасига кўра аниқланади. Зарар ўлчами табиий ишлаб чиқариш, ижтимоий тизимларда ифлосланган ҳавонинг таъсири бўйича аниқланади. Бунинг учун турли табиий иқтисодий шароитларда ҳавонинг ифлосланиш даражаси ва унда ифлослантирувчи моддаларнинг таркиби ҳисобга олиниб, табиий ишлаб чиқариш ижтимоий тизимлар учун нормативлар ишлаб чиқаради ва иқтисодий амалиётдаги кўрсаткичлар нормативлар билан зарарни таққослаш асосида аниқланади. Ҳаво ҳавзасини иқтисодий баҳолаш бир нечта мезонлар бўйича амалга оширилади: 1) ер шари атмосфераси учун, 2) алоҳида минтақалар учун, 3) алоҳида мамлакатлар учун, 4) кичик ҳудудлар учун. Атмосфера ҳавосининг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш кичик ҳудудлар бўйича амалга оширилганда самаралироқ ҳисобланади, лекин глобал атмосфера муаммолари ер шари атмосфераси учун амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. Чунки атмосфера ҳавоси доимо ҳаракатда ва ундаги чиқиндилар ҳам биргаликда ҳаракатланади. Масалан, озон қатламининг

емирилиши, иссиқлик самарадорлигининг ортиши, иқлим ўзгаришлари каби муаммолар бутун ер шари атмосферасига тегишлидир. 4 Ўзбекистонда атмосфера ҳавосини ҳолати ва муҳофаза қилишнинг истиқболли йўналишлари. Саноат соҳасида асосий эътибор энг йирик ифлослантирувчи корхоналар томонидан атмосферага чиқиндилар чиқариб ташлашни қисқартиришга қаратилган бўлиши лозим. Масалан, бундай корхоналар қаторига Олмалиқ кон металлургия комбинати, Ангрен ва Навоий шаҳарларининг иссиқлик электр станциялари, Оҳангарондаги цемент заводи, Навоий ва Қувасойдаги қурилиш материаллари заводлари ва айрим бошқа корхоналар киради. Бу манбаларнинг ҳар бири йилига 10 минг тоннадан ортиқ чанг ва 30 минг тоннадан ортиқ олтингугурт, азот ва бошқа зарарли моддалар бирикмаларини чиқариб ташламоқда.Ўзбекистонда атмосферага чиқариб ташланаётган ифлослантирувчи моддаларнинг 13%и Олмалиқ кон металлургия комбинати ҳиссасига тўғри келади. Ифлослантирувчи моддаларни чиқариб ташлайдиган, чанг ва газдан тозалаш ускунаси билан жиҳозлашни талаб қиладиган доимий манбаларнинг энг кўпи қуйи Чирчиқда тўпланган (339), ундан кейин Олмалиқ (96), Ангрен (59), Бекобод (39) шаҳарлари туради. 10 дан ортиқ шаҳарларда атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш тадбирлари амалга оширилмоқда.

Ўзбекистон республикасида иссиқхона самарасини берувчи газларни чиқарилиши. Жами (СО2 СН2, Атмосферага чикарилаётган зарарли моддаларнинг 50% дан ортиғини углерод оксиди, 14% ини олтингутурт ангидриди ва шунга ўхшаш зарарли моддалар, 8%ини - углеводородлар, 5% ини - қаттиқ моддалар, 4% ини - азот оксиди ташкил этади. Доимий манбалардан атмосферага 150 дан орти қ зарарли моддалар чи қ арилади. Ҳ удудий жи ҳ атдан бу зарарларнинг 84%и саноат корхоналарининг асосий қ исми тўпланган Тошкент, Қ аш қ адарё, Бухоро, Фар ғ она ва Навоий вилоятларига тў ғ ри келади. Атмосферани ифлослантирувчи асосий манбалардан бири автомобиль транспорти ҳ исобланади. Автотранспортнинг атмосферага чи қ арилаётган зарарли моддаларнинг салмо ғ и 53%ни, айрим ша ҳ арлар (Тошкент, Бухоро Самар қ анд, Андижон) да 80% гача етади. Кейинги пайтда атмосферага транспорт томонидан чи қ арилаётган зарарли чи қ индилар 2,7 мартага камайди. Бу табиатни му ҳ офаза қ илиш тадбирларининг фаол олиб борилаётганлиги, автопаркларни техник соз ҳ олатларда сакланаётганлиги, автомобилларни экологик назоратдан ўтказиш тизимининг мукаммаллашганлиги каби тадбирларни амалга ошириш натижасидир. Атмосфера ҳ авосининг ифлосланганлик даражаси ва уни Ўзбекистон республикаси ҳ удудлари бўйича ўзига хослиги бу со ҳ ада ани қ тадбирларни ишлаб чи қ ишни талаб этади. Ана шунга кўра ҳ авони му ҳ офаза қ илиш борасидаги ани қ йўналишлар қ уйидагича бўлиши керак: ҳ авонинг

ифлосланиши йўл қў йиладиган даражадан ошиб кетган ша ҳ ар ва а ҳ оли пунктларида меъёрий даражаларга тушириш; тезлик билан республиканинг барча ша ҳ арларида, аҳоли пунктларида ва саноат марказларида ҳаво сифатини санитария меъёрлари даражасида яхшилаш; ҳ авони му ҳ офаза қ илишда и қ тисодий дастурлардан фойдаланишни кенгайтириш.

Адабиётлар рўйхати 1. Глушкова В.Г., Макар С.В. «Экономика природопользования» учебное- пособие М:, Гардораки 2005. 2. Холина В.И. «Основы экономик и природопользования» Питер 2005. 3. Галыцин А.Н. «Основы промышленной экологии» Академия 2004. 4. Кормилицин В.И. и др. «Основы экологии» М. «Интерсталь» 2001. 5. Муҳофаза-2004й. №10 37-43 бет. 6. Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги-2003. №8. 31-32 бет. 7. Ҳаёт ва қонун-2002й. №5. 76 бет. 8. Жамият ва бошқарув-2003й. №1. 65 бет. 9. Муравы А.И. Экологический менеджмент: системно – институциональный подход. Москва. Акад. М: РАГС. 2000.

Похожие

Атмосфера ҳавосини ҳуқуқий муҳофаза қилиш

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилишни режалаштириш

Сув ресурсларидан самарали фойдаланиш ва муҳофаза қилиш

Ер ресурсларидан самарали фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш

Рекреация ресурсларидан унумли фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш