Ислом учун курашнинг Мадина даври

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Скачать

Ислом учун курашнинг Мадина даври Режа: 1. Уҳуд жанги 2. Хандак жанги ва Худайбия аҳдномаси

Ислом учун курашнинг Мадина даври Ислом тарихидан маълумки, Муҳаммад ва унинг сафдошлари «муҳожирлар», яъни кўчиб келганлар, ясриблик мусулмонлар эса «ансорлар», яъни «ёрдамчилар», деб ном олдилар. Улардан Муҳаммад пайғамбарга энг яқин турган ва маслаҳатчи бўлган бир гуруҳи «саҳобалар» (кўплиги «асхоб»-сафдошлар) деб аталади. Муҳаммад пайғамбар кўчиб келгандан сўнг Ясриб Мадина, яъни шаҳар, баъзан эса Мадина ан-Набий (пайғамбар шаҳри) деб атала бошланди. Кейинчалик Ислом адабиётида Макка ва Мадина Исломнинг муқаддас маркази сифатида «Маккаи мукаррама» «Мадинаи мунаввара» деб аталадиган бўлди. Муҳаммад Мадина Марказидаги майдонда ўз издошлари билан жума намозини ўқийди ва шундан бошлаб барча мусулмонлар тўпланиб (жамоат бўлиб) Муҳаммад пайғамбар имомлигида намоз ўқиши анъанага айланади. Шу ерда пайғамбар биринчи бор хутба айтган, кейин хутба ҳам анъанага айланган. Хутба ислом анъанасида ўзига хос дуо-илтижо шакли бўлиб, Муҳаммад пайғамбар мусулмонлар жамоасига ғалаба ва омонлик тилаб, хутба ўқиган. Кейинги ислом тарихида ҳукмронлар тарихининг барқарор бўлишини тилаб, жума намозидан олдин хутба ўқилган. Хутба ўқийдиган руҳонийлар хатиб (баъзан имом-хатиб) дейилган. Муҳожирлар ва ансорлар бир-бирлари билан ака-ука тутиниб, Мадинада ягонада диний жамоа-мусулмонлар жамоаси пайдо бўлди ва уни «Уммат ал-Мўминин», деб аталди. Уни айрим манбаларда қисқа қилиб «умма» деб ҳам аталади. «Умма» динга асосланган кишиларнинг бирлашиши эди. Муҳожирлар билан ансорлар шаҳар марказида масжид ва пайғамбарга уй қурдилар. Пайғамбар оиласини ҳам Маккадан Мадинага кўчириб келтирилди. Маккадан ярим йил ичида бир нечта гуруҳ мусулмонлар Мадинага кўчиб келдилар.

Муҳаммад Мадинада пайғамбар деб тан олинди, кейинчалик эса сиёсий ҳокимият ҳам унинг қўлига ўтди. У бош лашкарбоши, бош қози, бош имом эди. Муҳаммад пайғамбар раҳбарлигида мусулмонлар Мадинага кўчиб келгандан кейин бу ерда тўртта - муҳожирлар, авсетлар, хазражийлар ва яҳудийлардан иборат гуруҳлар вужудга келди. Муҳаммад улар ўртасида бирликка эришиш учун алоҳида аҳднома тузди ва ҳужжат сифатида расмийлаштирди. Олимларнинг ёзишича (Масалан, Муҳаммад Ҳамидуллоҳ) бу ҳужжат «Мадина конституция»си эди. Ҳужжатда, бу тўрт гуруҳ бир жамоадан иборат, улар бир куч сифатида жангга киради, асирларни қутқариш учун сарфланган ҳаражатларни ҳам ўртада қилинади, улар ўз ораларидан ҳеч кимни қаровсиз қолдирмайди, қонунбузар ва жиноятчиларга қарши бирга курашади, барча диндорларнинг ҳимоячиси Аллоҳдир, диндорлар эса бир- бирига ҳимоячидир, душман билан жанг тугагач, барча гуруҳ бирликда сулҳ тузади, ўлдирилган шахс учун диндорлар бир-биридан қасос олиш ҳуқуқига эга, лекин қон тўкмасдан товон тўлаш маъқулдир, ҳамма гуруҳлар ислом душмани бўлган қурайшларга қарши курашадилар, ҳеч ким уларни ҳимоя қилмаслиги керак, бу аҳдномани бузганлар Аллоҳнинг қаҳрига учрайди, деб ёзиб қўйилган эди. Бу тарихий ҳужжат ислом мамлакатларида илк феодализм даврида ғоят муҳим аҳамиятга эга эди. Унинг кўпгина талаблари ҳозир ҳам аҳамиятга эга. Мадинада бирлик ва ҳамжиҳатлик пайдо бўлгач, Муҳаммад пайғамбар Маккага қарши кураш бошлаб юборди. Маккадан шимолга, Фаластин ва Сурия ерларига олиб борадиган карвон йўли Мадина яқинидан ўтарди. Бу йўл Макка ҳокимлари ва савдогарлари учун ғоят катта иқтисодий аҳамиятга эга бўлганлиги учун, дастлабки йилларда кураш ана шу каврон йўли устида бошланган. Дастлабки жанг 624-йил март ойида Бадр қудуғи атрофида бўлган. Бу жангда Муҳаммад бошчилигида 300 дан зиёд мусулмонлар ва Абужаҳл бошчилигида 850 Маккалик қўшин қатнашган. Урушда мусулмонлар енгиб чиқади. Натижада мусулмонлар жамоаси мустаҳкамланади. Жангда мусулмонлар 30 та от, 150 та туя, кўп қурол-анжомларни ўлжа олади.

624-йил 16 март (Ҳамал) куни Қуръоннинг 8-ал Анфол (Ўлжа) сураси ваҳий бўлади. Бу сурада ўлжани қандай тақсимлаш кўрсатилган. Унда, ўлжанинг бешдан бир қисми мусулмонлар жамоасининг манфаатига, пиёда аскарга бир ҳисса, отлиқ асқарга икки ҳисса берилиши кўрсатилган, адолатли тақсимлашга даъват қилинган. Кейинчалик бу қоида халифалар даврида ҳам сақланиб қолган. Бадр жангида 622 йилдаги аҳднома бузилганлиги учун Кайнука яҳудий жамоаси жазоланади ва 624 йил 10 апрелда кўчириб юборилади. Мусулмонлар билан яҳудийларнинг тарихий низолари ўша даврдан бошланиб, ҳозирги даврда араб давлатлари билан исроил можараларида давом этмоқда. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, мусулмонлар бу даврда (Маккада ҳам Мадина ҳам) анъанавий муқаддас шаҳар ҳисобланган Қуддус (Иерусалим) томонга қараб намоз ўқишган. Қибланинг ўзгарилиши ва Маккадаги Каъбанинг қибла деб белгиланиши Бадр жанги ва Кайнука билан тўқнашувдан кейин юз берган. Шунингдек, биринчи бор масжидда намоз ўқиш бошланиши олдидан азон айтиш ҳам шундан бошланган. Пайғамбарнинг Билол исмли озод қилинган қули азончи (муаззин)лик қилишни бошлаган. Худди шу даврда биринчи бор рўза тутиш маросими ва у тамом бўлгач рўза ҳайити намози ҳам киритилган. Рўза тутиш 625 йилнинг рамазон ойидан тутилиши белгилаб қўйилган эди. У ҳозир ҳам ўз кучини сақламоқда. Уҳуд жанги Макка зодагонларининг бошлиғи Абу Суфъён пайғамбардан ва мусулмонлардан ўч олишга қарор қилади. У Мадина воҳасидаги Бану Назир деган яҳудий қабиласи билан яширин тил бириктириб, улардан мусулмонлар тўғрисида маълумотлар тўплайди. 625 йил 21 мартда Уҳуд деган адирликда жанг бўлганлиги учун «Уҳуд жанги» дейилади. Бу жангда маккаликлардан 3000 отлиқ ва туя мингган аскар ва мусулмонлардан минг кишилик лашкар Муҳаммад қўмондон-лигида қатнашади. Майдонга маккаликлардан паҳловон Абу Талҳа ва мадиналиклардан Баҳодир Али тушади.

Али Талҳани енгади ва мусулмонлар ҳужум бошлаб маккаликларнинг маркази янчиб ташланади. Ғалаба аломатлари кўрина бошлаганда аскарлардан бир қисми маккаликлар қарорго-ҳидаги ўлжаларга ташланади. Буларни кўрган камончилар ҳам ўлжага қараб кетадилар, натижада мудофаа мавқеи очиқ қолади. Маккаликларнинг 200 отлиқдан иборат гуруҳи Ҳамид Ибн Валид бошчилигида мусулмон қўшинларининг ўнг қанотини осонгина қириб ташлайди. Мадиналиклар чекина бошлаган пайтда Муҳаммад бошига урилган қиличдан яраланади. Мадиналиклар пайғамбарни жанг майдонидан олиб чиқадилар ва тоғ орасига яширадилар. Жанг майдонини айланиб чиққан Абу Суфъён мусулмонлардан ўчини олганига қаноат ҳосил қилгач, уларнинг изига тушиб таъқиб қилмасдан орқага, Маккага қайтади. Мусулмонлар тоғ оралиғидан чиқиб ҳалок бўлганларни йиғадилар. Пайғамбарнинг, улар шаҳид (яъни ислом дини учун жанг қилиб фидойи бўлганлар), шу боисдан ювиш ва кафан-лашга муҳтож эмас, деган ҳукми асосида ўз кийимларида дафн қиладилар. Бу кейинчалик айланади. Мусулмонлар шаҳарга қайтгач, бир неча кун мотам тутадилар. Илк манбалардаги маълумотларга кўра, мусулмонлардан 70-74 киши, улар орасида пайғамбарнинг энг жанговар амакиси Ҳамза ҳам шу жангда ҳалок бўлдилар. Маккаликлар талофати эса 24 кишидан иборат бўлди. Уҳуд жангидаги мағлубиятдан кейин Мадинада бир оз келишмовчилик, пайғамбарни айблаш бўлиб ўтади, аммо умуман Муҳаммаднинг обрўсига путур етмаган. Душман билан тил бириктиргани ва пайғамбар, унинг сафдошларига суиқасд уюштиргани учун Бану Назир яҳудий қабиласи билан уруш олиб борилади ҳамда 625 йилнинг сентябрида бу қабила кўчириб юборилади. Уларнинг ерларига мусулмонлар кўчиб келиб жойлашади. Бу вақтдан кейин мусулмонлар билан яҳудийлар муросаси ёмонлашади. Бану Назир қабиласи билан уруш бўлиб турган вақтда бир неча мусулмон қаердандир ичкилик топиб ичишади ва кайф қилиб, ўзаро жанжаллашадилар.

Шу муносабат билан Қуръоннинг 5-Моида сурасидаги 90-оятда ароқ ва бошқа кайф қиладиган ичкилик ҳаром, деб кўрсатилган. Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, ичкиликни Қуръонда бирданига ҳаром дейилган эмас. Аввал, Макка даврида кайф қиладиган ичимлик Худо берган ризқ (мусаллас учун) кунжут, зайтун ёғини сиқиб олиш каби Аллоҳнинг неъматларидан дейилган (12-сура 49-оят). Мадинага хижрат қилингач, орадан кўп ўтмай, майдан маълум фойда ҳам бор, лекин унинг фойдасидан зарари кўпроқ дейилган (2- сура 219-оят). Пайғамбарнинг яқин сафдош-ларидан бири Амир Ибн Авф (Уҳуд жангидан сўнг) кайф билан намозга кириб, Қуръон сурасини бузиб ўқийди. 4-сура 43-оятдаги «кайф ҳолатингизда намозга яқинлашмангиз», деган кўрсатма ана шу ҳодиса билан боғлиқ ҳисобланади. Ичкиликбозликнинг мусулмончиликка зид, аҳлоқ-одобга хилоф, жамиятга зарарли эканлигини ёдда сақламоқ даркор, буни бизга Расулуллоҳимиз айтиб кетганлар. Уҳуд жангидан кейин Муҳаммад раҳбарлигида атрофлардаги бадавий араблари мусулмонликка доҳил қилинди, жамоа мустаҳкамланди. Пайғамбаримиз диний раҳбар, бош имом ҳам ҳарбий қўмондон (лашкарбоши), ҳам маъмурий раҳбар сифатида ҳамма тан олган буюк шахсга айланди. Ҳижратдан кейинги ўтган 3 йил ичида ҳуқуқий ва аҳлоқий муносабатларни такомиллаштиришга қатор карор ва қонунлар киритилади ва улар кейинчалик ислом шариатида мустаҳкам ўрин эгаллайди. Бу қоидаларнинг асосий қисми Қуръоннинг 2-ал-Бақара («Сигир») ва 4-ал-Нисо («Аёллар») сураларида баён этилган.(Қаранг: Қуръони Карим. Алоуддин Мансур. «Чўлпон».Т. 1990 й. 6-35.54-71-бетлар). 2-ал-Бақара сурасида жумладан, ҳижратнинг иккинчи йилида Маккадаги Каъба томон қибла, деб ҳисобланган (2-сура, 143-150 оятлар). Жиҳод урушларида (ислом дини учун) ҳалок бўлган кишилар шаҳид деб белгиланган (2 суранинг 154-ояти).

Мусулмонларга ўлимтик гўшти, қон, тўнғиз гўшти, Аллоҳдан бошқа (са- нам)ларнинг номини тилга олиб сўйилган ҳайвонларнинг гўшти ҳаром қилинган (2-сура 173-оят). Қасос олиш, ўлим олдидан ўз мол-мулкини васият қилиш, рўза тутиш, ҳаж маросимларини ижро этиш (2-суранинг 196-200- оятлари), қурбонлик қилиш (2-суранинг 196-ояти) ҳақидаги қоидалар киритилган (2-суранинг 178-187-оятлари). Пора бериш ва пора олиш таъқиқланган (2-суранинг 188-ояти). Кайф қиладиган ичкилик ичиш номаъқул дейилган, майсир (араблар ўртасида кенг тарқалган қимор ўйини) таъқиқланган (2-суранинг 219-ояти). Оила-никоҳ қоидалари, маҳр бериш, талоқ, уч талоқ, эрдан ажралган ёки эри ўлиб бева қолган аёлларнинг кутиш муддатлари (аддат-идда), фарзандни эмизиш, оталик-оналик ҳуқуқи каби (2- сура 226-243-оятлар) қоидалар киритилган. 625 йилнинг охири 626 йилнинг бошларида ваҳий қилинган 4-сурада оила, никоҳ, ворислик, етим-есирлар ҳуқуқи каби 2-сурадаги (Уҳуд, жангидан кейин) масалалар янада батафсилроқ айтиб ўтилган. Мукаммал янги қонун-қоидалар (4-суранинг 1-39, 127-130-оятлар), шунингдек жиҳод урушларида иштирок этиш, шаҳидлар ва уларнинг оилалари ҳақидаги қоидалар ваҳий этилган (4-суранинг 71-104-оятлари). Ислом тарихида, шўро исломшунослигида ва тарғиботга мойил адабиётларда кўпгина мунозара, келишмовчиликка сабаб бўлган кўп хотин олиш (полигамия) масаласига алоҳида тўхталиб ўтмоқ зарур. Бу масаланинг туб тарихий моҳиятини оятнинг матнини таҳлил қилмасдан тушуниш қийин. 4-сурадаги 3-оят «Оят ат-таадуд аз-завжот» (кўп хотинлилик ҳақидаги оят) деб номланган. Унинг арабча матни қуйидагича: «Ва ни хифтум алло тукситу фи-л-ятомо фанкиху мо тоба лакум минан-нисон масно ва сулоса ва рубоъа, фа ин хифтум алло таъдилу фа-вохидатан ав мо малакат аймоникум, золика адно алло таъулу», яъни «Агар етимларга нисбатан адолатсизликдан қўрқсангиз, у ҳолда ўзларингизга ёққан аёллардан иккитасини, учтасини, тўрттасини никоҳингизга олингиз.

Уларга нисбатан тенг бўлолмасликдан қўрқсангиз, унда фақат биттасига, ёки ўз қўл остингизда бўлганларга никоҳланингиз. Бу адолатдан четланмасликка яқинроқ». Маълумки, Бадр ва Уҳуд жангларида, оралиқдаги 10 дан ортиқ майда тўқнашувларда, жами 180 дан ортиқ киши ҳалок бўлган эди. Улардан қолган тул хотинлару етим болаларнинг турмуши ва таъминоти масаласи пайдо бўлганди. Етимлар ва беваларни боқиш, тарбиялаш мақсадида тўрттагача хотин олишга рухсат этилган. Лекин уларга тенг қарай олмаган киши бўлса битта хотин олсин, ҳатто ўз чўрисига уйлансин, дейишнинг моҳиятида шаҳватпарастлик эмас, балки вужудга келган мураккаб ижтимоий, ҳуқуқий ва аҳлоқий муаммоларни ҳал қилиш зарурияти ётади. Бу масалада мусулмонларга ибрат бўлиш учун пайғам-барнинг ўзи Уҳуд жангида яраланиб, кейин вафот этган яқин сафдоши Абу Салама ибн Абдул Асаднинг хотини Улима Саламага 626 йилнинг март ойида уйланади ва унинг етим қолган икки ўғилчасини ўз тарбиясига олади. Феодализм шароитида ўрта асрлар мусулмон мамлакат-ларида диний мутаассиблик кучаяди, илк исломга хос демок-ратик ва инсонпарварлик ғояларининг мазмуни унутилади, бойлар ва ҳокимлар учун етимларга ғамхўрлик эмас, балки шуҳратпарастлик ва шаҳватпарастлик туйғулари ҳамда оиланинг мол-мулкини кўпайтириш, ўз манфаат, ҳуқуқларини кучайтириш керак эди. Лекин бу моҳиятан илк исломга хос аҳлоқий тамойилларни қўпол бузиш бўлди. Хандак жанги ва Худайбия аҳдномаси 627 йилнинг март-апрель ойларида юз берган «Хандак жанги» ислом тарихида муҳим роль ўйнади. Маккада Абу Суфъён 10000 кишидан иборат аскар тўплади, Муҳаммад пайғамбар эса 3000 аскар тўплай олди. У Мадина атрофига хандак, яъни сув билан тўлдирилган чуқурлик қаздирди. У 7 км узунликда ва 4 метр кенгликда эди. Абу Суфъён қўшини 627 йилнинг 31 мартида Мадинага етиб келиб, мудофаа иншоотларини кўриб ҳайратга тушади.

У ўз қўшини билан Мадинани қамалга олади, лекин на пиёдалар, на отлиқ аскарлар хандак ҳимоячиларини ёриб ўта олмайдилар. Чунки Мадина аҳли мудофаачиларни ўқ-ёй, озиқ-овқат, сув билан мунтазам таъминлаб турдилар, камончилар яхши мерган бўлиб душманга талофат етказарди. Қамал 15 кун давом этди. Макка армияси озиқ-овқат, сувсизликдан жуда қийналади, норозилик ва руҳий тушкунлик кучаяди. Натижада Абу Суфъён 14 апрелда қамални бекор қилиб чекинишга мажбур бўлади. Мадиналиклар жангда ғалаба қилади. Маккаликлар қайтиб кетгач, аҳдномани бузганлиги учун Қурайш қабиласига ҳужум бошланади ва тор-мор этилади. Оқибатда кўплаб аскарлар асир олинади. 1500 та қилич, 300 та совут, 100 та найза, 1500 та қалқон, бир қанча туя ва бошқа ҳайвонлар ўлжа олинади, қабила ерлари, мол-мулки мусулмонлар ихтиёрига ўтади ва улар ерсиз кишиларга бўлиб берилади. Хандак жангидан кейин арабларнинг исломга кириши кучайди. Мадинада диний ва сиёсий-маъмурий тартиблар, аҳлоқий масалалар мустаҳкамланди. Масалан, хотин-қизлар ёт кишиларга юзини кўрсатмаслик, шарм-ҳаёли бўлиш учун ёпинчиқ ёпиниши Қуръонинг 24 ва 33-сураларида нозил қилинган. Қуръонда тилга олинган «ҳижоб» ёпинчиқ, аёлнинг юзи ва бўйинларини тўсиб турадиган рўмолни, ундаги «жилбоб» деган ибора эса ҳовлидаги эркаклар ва аёллар қисмини ажратиб турадиган тўсиқ, пардани англатади. Кейинчалик мусулмон халқларида бу хилма-хил шакл касб этган. Ҳозирги араб аёлларида ҳижоб пешона ва оғиз-бурунни тсиб турадиган рўмол, ўзбек ва тожикларда махсус паранжи-чочвон, афғонларда махсус чодра, эронийлар, озарбайжонлар, туркларда катта рўмол, туркманларда эса яшмак ва ҳ.к. Наманган шаҳри ва вилоятда «оқ ёпинчиқ» дейилади. Қуръонда фахшлик атамаси бўлиб, у эркак ва аёлнинг бузуқчилик қилишини, танфурушликни англатади. Бу аҳлоқсизликка йўл қўйган киши ўлим жазоси ёки 100 дарра уриб жазолаш белгиланган.

$Ўрта аср шароитида жамиятни ҳуқуқий ва аҳлоқий бошқариш учун бундай чора-тадбирлар зарур эди. Лекин ҳозир ҳам бу тадбирлар фойдасиз эмас, фаҳшлик оила ва жамиятга катта маънавий зарар келтириши исботланган. Мустақил Ўзбекистоннинг истиқлол сари ривожланиб боришида аҳлоқсизлик, фаҳшлик ва виждонсизликка тўсиқ қўйилган. Аҳолини маънавий ривожланишига алоҳида талаблар ва тадбирлар ишлаб чиқилган. «Таълим тўғрисида»ги қонун бунга яққол мисол бўлади. Президент И.Каримов Олий мажлиснинг 1995 йил 3-февралдаги 1- сессиясидаги нутқида ҳам шу ҳақда батафсил гапирган. Худайбия аҳдномаси. Худайбия - Маккадан Жидда шаҳрига борадиган йўлда 15-20 километр масофада жойлашган қадимги қудуқ. Ўз мавқеини мустаҳкамлаб олгач, Муҳаммад 1000 киши билан бирга 628 йил 13 мартда ҳаж-умрага (зу-л-Хижжа ойида умумий шаклда ўтадиган катта ҳаждан фарқ қилган ҳолда, йилнинг бошқа вақтларида Каъба зиёратига бориш ва хажнинг барча маросимларини бажариш) боради. Пайғамбар йўлга фақат қилич таққан кишилар билан эҳромда 1 чиқади, бу уруш қилиш нияти йўқлигини билдиради. Маккаликлар қўшин тўплаб пайғамбарни Маккага киритмаймиз, деб туриб олгач, Худайбияда Мадина билан Макка вакиллари аҳднома тузишади ва бу тарихда «Худайбия аҳдномаси» деб ном олган. Унга асосан Макка билан Мадина 10 йил давомида бир-бири билан урушмаслик, карвонларга ҳужум қилмаслик, хоҳлаган бошқа гуруҳлар билан аҳдлашаверишга келишилган. Пайғамбар 70 та туя ва бошқа қурбонликка олиб келган ҳайвонларни Худайбияга сўйдириб ҳажни шу ерда ўтказади ва орқага қайтиб кетади. Аҳдноманинг махсус бандида келгуси йили пайғамбар ҳажга бемалол келиши айтилган эди. Худайбиядан кейин пайғамбар Сурияга тез-тез юриш 1 Маккадаги щарам худудига, жумладан Каъбага бориш ва щаж =илиш учун кийиладиган махсус кийим. Эщром-икки кийимлик янги матодан иборат былади. Эщром ялан\оч баданга быйиндан ыралиб, иликкача ыраб олинган о= сурпдан =илинган щожилар кийими. Уни щаж маросимларини бажариш кунларидагина кийилади.$

Ислом учун курашнинг Мадина даври

20.09.2019

0

82.5 KB

Похожие