Диншунослик фанига кириш - Основы религиоведения - Рефераты

Диншунослик фанига кириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94.5 KB

Диншунослик фанига кириш Режа: 1. Диншунослик к урснинг предмети. 2. Курснинг мақсади ва вазифалари. 3. Диннинг функциялари. 4. Курсининг амалий аҳамияти.

Курснинг предмети. “Диншунослик” диннинг пайдо бЎлиши ва ривожланиши тарихини, унинг ижтимоий, гносеологик, психологик илдизларини, турли хил динлар таълимотининг вужудга келиши ва шаклланишини Ўргатувчи фандир, таълимот ва Ўқув предметидир, у дастлабки диний тасаввурларнинг пайдо бЎлишидан уруғ-қабила, миллий ва жаҳон динлари пайдо бЎлган даврда юз берган жараённи ҳамда жамият тараққиётида дин билан боғлиқ бЎлган барча ижтимоий, ҳодисаларни, маънавий омилларни-мафкура ва ақидалар, урф-одат ва маросимлар, масжид ва диний ташкилотларнинг талаб ва тартибларини Ўрганиш, таҳлил қилишни кЎзда тутади. Дин муаммолари ва ҳурфикрлиликка хос дастлабки ғоялар Марказий Осиёда-деизм, пантеизм, муътазилилийлик, бу Ўлкада яшаган, ижод қилган улуғ алломалар Мусо Хоразмий, Ахмад Фарғоний, Форобий, Беруний, Ибн Сино, Умар Хайёмнинг ижтимоий-фалсафий қарашларида, Ибн Рушиднинг “Икки ҳақиқат” таълимотида олға сурилган эди. ХVII асрда Бобурнинг набираси Шоҳ Акбар, сЎнгра ХVIII асрда француз файласуфларининг динга, диний ташкилотларга муносабатлари ХIХ асрда илмий диншунослик доирасида янги оқим, йЎналиш ва назариялар юзага келишига катта туртки бЎлган. Бинобарин, ХIХ асрда мифологик мактаб (ака-ука Я. ва В. Гримм, М.Мюллер); антропологик мактаб (Л.Фейербах) ва бошқа мактаблар пайдо бЎлган. ХХ асрда диншунослик янада янги назариялар билан бойиган. Бунда швейцариялик психолог К.Юнг ва айниқса француз социологи Э.Дюркгеймнинг “коллектив онг” ҳақидаги таълимоти диққатга сазовордир. Аммо Ўша давр диншунослиги динга Ўз ижтимоий-сиёсий қарашларини баён этар экан, бу қарашларини диний ташкилотлар манфаатлари билан боғланмаган, мафкуравий жиҳатдан бетараф қилиб кЎрсатмоқчи бЎлган. Бу уринишларни “асослаш”да турли фалсафий ҳамда ижтимоий назариялардан фойдаланган. Амалда эса илоҳиётга кЎпроқ ёндашган.

Олимларнинг диншунослик соҳасидаги изланишлари муҳим хулосалар чиқаришга олиб келган. Биринчидан, ҳар қандай дин ижтимоий ҳодиса феномен ҳисобланиб, диний онг ижтимоий онг шаклларидан биридир; иккинчидан, диний тасаввур ва эътиқодлар жамият тараққиётининг муайян ижтимоий шароитлари таъсирида турли-туман шакл касб этган; учинчидан, ибтидоий диний тасаввурлардан тортиб жаҳон динларигача бЎлган динлар эволюциясини эътироф этиш диншунослик ҳақида тЎғри илмий хулоса чиқариш имкониятини беради. Юқоридаги фикрларга асосланиб, “Диншунослик асослари” предметини қуйидагича таърифлаш мумкин: Диншунослик кишилик жамияти тарихий тараққиётининг муайян босқичида пайдо бЎлган барча дин шаклларининг маънавий, ижтимоий, гносеологик ва психологик илдизларини, уларнинг таълимоти ва маросимчилиги, ижтимоий ҳаётдаги мавқеи ва ижтимоий функцияларини илмий жиҳатдан Ўрганувчи фандир . Курснинг мақсад ва вазифалари. Диншунослик курсини Ўқитишдан 1-мақсад талабаларни дин ва диний таълимотларнинг диний талқинидан ташқари илмий тушунча, таълимот, назария, фалсафий хулосалар билан қуроллантиришдан иборат. Бунинг учун ҳозирги замон фани ютуқлари асосида диннинг келиб чиқиши, эволюцияси, ҳозирги ҳолати, инсониятнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маънавий ҳаётида тутган Ўрни ҳақида илмий-назарий таълимотлар билан қуроллантириш кЎзда тутилади. 2-мақсад Марказий Осиёда, шу жумладан Ўзбекистонда VIII асрдан бошлаб ислом ягона ҳукмрон динга айланганлиги, халқимиз турмуш тарзига чуқур кириб борганлигини ҳисобга олиб, унинг шахс, оила, жамият хаётида тутган Ўрни, маданият ва маънавият, санъат ва адабиётни бойитишга қЎшган ҳиссаси хусусида талабаларни илмий-фалсафий билимлар асосида фикр юритишга Ўргатилишдан иборат.

3-мақсад талабаларда ибтидоий динлардан тортиб то жаҳон динларигача бЎлган динларнинг шакллари, таълимотлари, йЎналиш ва оқимлари мазҳаб ва секталари ҳақида умумий илмий тасаввур ҳосил қилиш орқали Ўзлари мустақил фалсафий хулосалар чиқара олиш малакасини ҳосил қилишдан иборат. Юқоридаги мақсадларга эришишда И.А.Каримовнинг асарлари, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тЎғрисида” ги янги таҳрирдаги Қонун, Жиноят, Фуқаролик, Оила, Ёшлар кодексларидаги дин ва виждон эркинлиги ҳақидаги кЎрсатмалар, қоидалар дастурул амал бЎлиб хизмат қилади. “Диншунослик” курсининг вазифалари қуйидагилардан иборат: 1-дан, Олий Ўқув юрти талабаларига шу соҳада чуқур билим бериш орқали курс доирасига кирган масалаларни таҳлил этишда илмийлик ва объективлик услубини қЎлланиб, уларга диний қарашлар тараққиётига, инсон камолатига хизмат қиладиган жиҳатларини ажратиб олиш, мустақил фикр юритиш орқали илмий-фалсафий дунёқарашга асосланган дунёвий иймон ва эътиқодни шакллантиришдан иборат. 2-дан, ибтидоий дин шаклларидан тортиб то уруғ, қабила ва миллий динларгача, уларда жаҳон динларининг пайдо бЎлиши ва ривожланишининг ижтимоий, гносеологик ва психологик илдизларини тарихий далиллар асосида ҳар томонлама илмий таҳлил қилиш ва умумлаштиришдан иборат. 3-дан, курсни Ўрганиш жараёнида диннинг таърифи, тавсифи, диний ва илмий категория (асосий тушунчалар), диннинг моҳияти ва унинг кишилик жамияти тараққиётидаги турли босқичларда тутган Ўрни; жамиятни, шахсни маънавий камол топтиришда миллий ва диний қадриятларнинг аҳамияти; исломнинг Марказий Осиё, жумладан Ўзбекистон халқлари маданияти ва маънавиятига таъсири каби масалаларни фалсафий таҳлил қилишдан иборат. 4-дан, талабаларни исломнинг диний манбалари-Қуръон, Ҳадис, шариат ҳақида умумий илмий тушунчалар бериш, хусусан Ҳадис шу покликни ривожлантиришга улкан ҳисса қЎшган ватандош

бобокалонларимиз ҳаёти ва ижоди билан таништириш; ҳадисларнинг тарбиявий аҳамиятини кенг ёритиш; тасаввуф таълимотини такомиллаштиришда ҳамюртларимиз ижодини баён этишдан иборат. 5-дан, ҳозирги даврда мустақил мамлакатимизда виждон эркинлигининг тЎлиқ кафолатланганлигини исботлаб беришдан, исломдаги реал қадриятларни тиклаш йЎлида қилинаётган саъй-ҳаракатларни тавсифлашдан ниҳоят, миллий ва диний қадриятларнинг соғлом авлодни, жумладан талабаларни камол топтиришга бағишлашдан уларда илмий дунёқарашни шакллантиришдан иборат. 3. Диннинг функциялари Умуман дин, хусусан ислом дини 5 асосий функцияни бажаради. Булар қаторига компенсаторлик, интекратив, регулятив, коммуника-тив функциялари киради. Жамият шаклланишининг дастлабки даврларида пайдо бЎлган дин халқлар ҳаёти билан боғлиқ ҳолда ривожланган, мослашган, секин-аста диний тизимни вужудга келтирган. Натижада муайян ижтимоий-иқтисодий, сиёсий, маданий, тарбиявий вазифаларни бажаришни Ўз зиммасига олган. Бундай вазифалар жамият тараққиётининг юқори босқичларида айниқса яққол кЎзга ташланиб муайян қолипга тушиб, ҳар бири махсус қоида, ғоя, мафкура, дастур системасига айланган. Диннинг юқорида қайд қилинган беш функциясининг қисқача таърифи ва тавсифлари қуйидагилардан иборат: Биринчидан, ҳар қандай дин Ўз динидагилар учун тЎлдирувчи, овутувчи (компенсаторлик) вазифасини бажаради. Масалан, инсонда диний эҳтиёж ҳосил бЎлишини олиб қарайлик. У Ўз ҳаёти, турмуш тарзи, табиат ва жамият билан бЎлган муносабатлари жараёнида шахсий ва ижтимоий эҳтиёж, мақсадларга етишиши қийин, иложсиз бЎлиб кЎринганда бундай

маънавий эҳтиёж вужудга келган. Чунки инсон ҳаётида қувончли ёки ташвишли онларда, орзулар рЎёбга чиқиши иложсиз бЎлган пайтда инсониятнинг динга эҳтиёжи жамият бЎлиб яшаш талабларида бошланган; дин бу Ўринда маънавий эҳтиёжни қондирувчи, тасалли берувчилик вазифасини бажарган. Ҳозир ҳам хожатманд диндорлар учун шундай. Иккинчидан, динлар Ўз таълимот тизимини вужудга келтириб, унга эътиқод қилувчи шахс ва жамоани шу таълимот доирасида сақлашга ҳаракат қилади. Буни динларнинг бирлаштирувчилик (интегративлик) функцияси дейилади. Бунда дин муайян ижтимоий, этник ва маънавий ҳаётнинг Ўз таъсири доирасида бЎлишини кЎзда тутади. Масалан, ислом Ўтмишда Марказий Осиё халқларининг ижтимоий ҳаётига, ахлоқий муносабатларига, ҳаттоки адабиёт ва санъатига Ўз таъсирини кЎрсатган. Булар орқали элат ва халқларда турли хил бирлаштирувчи муносабатлар қарор топган. Учинчидан, дин диндорлар ҳаётини тартибга солиш, назорат қилиш (регулятивлик) функциясини ҳам бажаради. Ҳар қандай динларнинг муайян урф-одат, маросим ва байрамлари бЎлиб, уларни Ўз вақтида, диний таълим ва талаб асосида бажарилиши шарт қилиб қЎйилади. ТЎртинчидан, дин диндорларнинг бирлигини, жамият билан шахснинг Ўзаро алоқасини таъминловчи хусусият - алоқа боғлашлик вазифасига ҳам эгадир. Бунда конкрет бир динга эътиқод қилувчи киши шу диндаги бошқа кишилар билан боғлиқ бЎлиши, урф-одат ва ибодатларни жамоа бЎлиб адо этиш кЎзда тутилади. Черков, мачит ва диний ташкилотлар диннинг бу функциясини амалга оширишга кЎмаклашади, айни пайтда, бу ҳолатни назорат қилади. Бешинчидан дин (иегитимловчилик) қонунлаштирувчилик функциясини бажаради, Диннинг бу функцияси назарий асосини йирик америкалик социолог Т,Парсонс ишлаб чиқди. Унинг фикрича , «хар қандай ижтимоий система муайян чекловларсиз мавжуд бЎла олмайди. Бунинг учун у қонун даражасига кЎтарилган ахлоқ нормаларини ишлаб чиқиши керак. Дин

бундай нормаларни қонунлаштирибгина қолмай, уларга бЎлган муносабатни хам белгилайди». Булардан ташқари дин функцияларининг фалсафий, назарий жиҳатлари бор ҳам бЎлиб, булар инсоннинг яшашдан мақсади, ҳаётининг маъноси, динда дорилфано (Ўткинчи), дорулбақо (абадий) деб тавсифланадиган дунё ҳақидаги масалаларига Ўз муносабатини билдиришдан иборат. Динлар тарихида сиёсий функцияга ҳам эга бЎлган; ҳозир деярли барча динлар бундай функцияни бажармайди ёки бу функция сезиларли эмас. Бироқ ҳозир диндан сиёсий мақсадларда фойдаланишга уринишлар айниқса ваҳҳобийларда авж олган. Ҳар қандай диннинг конкрет тарихий шароитда бажарадиган функциялари йиғиндиси унинг ижтимоий ролини белгилайди. Диннинг ижтимоий ҳаётга таъсири ҳамма вақт ҳам бир хил бЎлган эмас. У вақтга, Ўринга, шароитга қараб сезиларли даражада Ўзгариб боради. 4. Курснинг амалий аҳамияти. “Диншунослик” курсининг амалий аҳамияти, олий мактаб талабаларининг шу соҳадаги билим доираларини кенгайтириш, уларни қизиқтирган масалалар юзасидан эркин фикр юритиш ҳамда илмий ва диний таълимотларни ҳозирги фанлар ва талаблар нуқтаи назаридан туриб Ўрганишдан иборат. Фалсафанинг бошқа таркибий қисмлари каби “Диншунослик асослари” ҳам дунёқараш билан боғлиқ масалаларни ечиб беришга қаратилган. Бунда у фан-техника тараққиётининг улкан ютуқларига, олам ва унинг ривожланиш қонуниятларига суянади. “Диншунослик” Ўзининг Ўрганиш ва илмий текшириш объектига эга. У диннинг пайдо бЎлиши, ижтимоий моҳияти ва жамиятдаги ролини тадқиқ қилиш билан бирга диний эътиқодларнинг пайдо бЎлиши ва яшаши, уларнинг жамият тараққиётидаги эволюциясини илмий жиҳатдан Ўрганади. “Диншунослик” курсининг вазифаси динни фалсафий, табиий-илмий,

тарихий ва психологик нуқтаи назарлардан ҳар томонлама таҳлил қилишдан ва бу таҳлил берган далилларни умумлаштиришдан иборат. Илмий фалсафа диннинг моҳиятини, унинг ижтимоий, гносеологик ва психологик илдизларини очиб беради; диний қарашлар ва тасаввурларни тарихий нуқтаи назардан тавсифлайди, баҳолайди. “Диншунослик” предмети табиий-илмий, инсоншунослик ва ижтимоий-гуманитар фанлар билан Ўзаро узвий боғлиқликда ривожланади. Унинг этика, эстетика, тарих, этнография, археология, психология, ҳурфикрлилик ва бошқа ижтимоий-гуманитар фанлар билан мустаҳкам боғлиқлиги диншунослик назариясини бойитади. “Диншунослик” курсининг Ўзбекистон халқлари тарихи билан узвий боғлиқлигини алоҳида таъкидлаш зарур. Зеро Марказий Осиё халқларининг тарихи умуман дин, хусусан ислом тарихи билан узвий боғлиқ бЎлиб, фан ва маданият тарихий тараққиётида кейинги минг йилликда ислом таълимотининг таъсири кучли бЎлган. Ўзбекистон халқлари тарихи предмети қадимги замонлардан ҳозирги давргача жамият тараққиётидаги ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ва маънавий ривожланиш босқичларини Ўрганса, бу жараённинг барча жиҳатларида мавжуд динларнинг аралашуви, ёҳуд кучли таъсири бЎлган. Хусусан, Марказий Осиё халқлари ҳаётида исломнинг кириб келиши ва ҳукмрон мафкурага айланиши бу халқлар тарихида катта из қолдирган. Олий мактаб талабалари учун янги Ўқув предмети сифатида Ўқитилаётган Маданиятшунослик, маданият тарихи ва назарияси билан диншунослик асослари курси Ўзаро узвий боғлиқдир. Чунки маданият тарихи билан дин тарихи бир-биридан ажралмаган, аксинча Ўзаро таъсир Ўтказиб келаётган жараёндир. Бу тарихий тараққиёт ҳодисаларнинг объективлигини, ривожланиш қонуниятла-рини Ўрганиш ҳар иккала Ўқув предмети учун ҳам аҳамиятлидир. Бир-бирини тЎлдирувчи Ўзбекистон халқлари тарихи билан “Диншунослик” Ўқув предметлари ёшларни бу соҳадаги зарур билимлар билан қуроллантиради.

“Диншунослик” курси Ўқитишнинг яна бир амалий аҳамияти шундаки, мустақиллик туфайли мамлакатимизда бошланган ижобий Ўзгаришлар дин тарихига, у билан боғлиқ бЎлган маданий меросга холисона объектив муносабатни Ўрнатиш имкониятини яратди. Жумладан, янги таҳрирдаги “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тЎғрисида” ги қонуннинг қабул қилиниши ҳозирги шароитда демократик ва инсонпарвар жамият қураётган Ўзбекистон халқлари ҳаётида катта аҳамиятга эга бЎлиб, Ўз натижасини кЎрсатмоқда. Динга, диний ташкилотларга ва диндорларга нисбатан тЎғри муносабатнинг қайта тикланиши ҳақиқий виждон эркинлигини амалга оширишга хизмат қилмоқда. Охирги мустақилликнинг Ўтган йилларида урушдан кейинги даврга нисбатан бу соҳада кЎп ишлар амалга оширилди. Чунончи, қонун доирасида диний ташкилотлар ва жамоалар учун тЎлиқ эркинлик, янги диний жамоаларни, жумладан мачит ва мадрасаларни рЎйхатдан Ўтказиш, диний ибодатларни бемалол адо этиш, диний адабиётлар нашр этиш, диний арбоблар ва ташкилотлар фаолиятига муносабатда жиддий Ўзгаришлар содир бЎлди. Диний ташкилотларнинг жамоат ташкилотлари, тинчлик ва хайрия ишларида фаол қатнашишдан иборат ҳуқуқ кафолатланди ва рЎёбга чиқарилди. Маданий ва маънавий маросимларни, диний қадриятларимизни тиклаш, илм толибларига Ўргатишга қаратилган чора-тадбирларни халқимиз кенг қувватлади. Мустақиллигимиз шарофати билан илм-фан, дин соҳасида катта из қолдирган олиму-фозиллар, уломалардан иборат ватандошларимиз Исмоил Бухорий, Аҳмад Яссавий, Ҳаким Термизий, Ахмад Фарғоний, Навоий, ЧЎлпон, Фитрат, Усмон Носир, Абдулла Қодирий ва бошқаларнинг Ўтказилган ва бЎлажак юбилейларини тантанали нишонлаш ва меросларини Ўрганишга кенг йЎл очилди. Диншунослик фани ижтимоий-гуманитар фанлар билан узвий боглиқ холда шаклланган, ривожланган ва хозирда хам шу жараён давои этмоқда, Ўзбекистон Россия империяси таркибида бЎлган ва жахон хамжамиятидан

ажралган бир пайтда Гарбда XIX асрнинг Ўрталарида вужудга келган диншунослик фани анча йЎл босиб Ўтиб, кЎплаб илмий натижаларга эришди. Мустақиллик йилларида Ўзбекистон тадқиқодчилври бу янги соха билан яқиндан танишиб мутахасис кадрлар тайёрлай бошладилар. Улар диншуносликни тарих, социология. Писихология,фалсафа, аптрапология, филология фанлари билан боглиқ холда Ўрганишлари керак. Қадим замонлардан бошлаб фалсафий тафаккурда дин масаласи файласуф олимларининг диққатини Ўзига жалб этиб келган. Динга тарли таъриф ва таъвсиф берилган. Фалсафий дунёқарашда динни гоялар тизими сифатида тахлил этувчи дин фалсафаси йЎналиши шаклланган. Психология фани тармоқлари мураккаб ходиса бЎлган динни инсон рухияти билан боғлиқ холда тахлил қилган. Бунинг натижасида дин психологияси фани шаклланган ва ривожланган. Муайян жамиятда диний таълимотни тарқалишидаги, унинг кишилар онгига таъсир даражаси, ижтимоий ва маданий-маънавий хаётга таъсири ва ролини аниқлаш мақсадида социалогик тадқиқотлар хулосаларига мурожаат қилинади. Кейинги икки аср давомида динни ижтимоий ходиса сифатида Ўрганувчи дин социалогияси ривожланди. Диннинг таърифи, тавсифи, таълимоти ва ижтимойи хаётдаги Ўрнини Ўрганишда турли ёндашувлар мавжуд, масалан: 1) илохиёт фани жихатидан; 2) танқидий атеистик; 3) илмий нуқтаи назардан. Кишилик жамияти учун хар қайси ёндашув натижасида тЎпланган илмий, амалий, тарихий, фалсафий маълумотлар жуда катта ахамият касб этади. Булардан ташкари диншуносликнинг дин антрапологияси, дин феноменологияси, дин этнологияси, дин тарихи, дин географияси, дин типалогияси каби соҳалари мавжудки, уларнинг ютуқларидан диншунослик фанини Ўқитиш ва Ўрганишда фойдаланиш мумкин. Аудио, видео, киноаппаратура ва компьютерлар ёрдамида динларнинг келиб чиқиши, тарихи, диний йЎналишлар, масхаблар ҳақида хикоя қилувчи

Ўқув филмлар, слайдларни намойиш этиш учун компакт дисклар, харита, схема, фотосурат ва бошқалардан фойдаланиш мумкин. АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., 2000. 2. “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тЎғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни (Янги таҳрири). Ўзбекистоннинг янги қонунлари. ТЎплам. 19-сон, Т., “Адолат”. 1998. 3. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг Ўз истиқлол ва тараққиёт йЎли. Т.,

“Ўзбекистон”, 1992. 4. Каримов И.А. Истиқлол ва маънавият. ТЎплам. Т.,“Ўзбекистон”, 1994. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХI аср бЎсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.,“Ўзбекистон”, 1997. 6. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда. Т.,“Ўзбекистон”, 1999. 7. Каримов И.А. Оллоҳ қалбимизда, юрагимизда. Т.,“Ўзбекистон”, 1999. 8. Каримов И.А. Ўз келажагимизни Ўз қЎлимиз билан қурмоқдамиз. Т., “Ўзбекистон”, 1998. 9. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йЎқ. Т.,“Ўзбекистон”, 1998. 10. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. – Т.: Ўзбекистон, 1997. 11. Каримов И.А. Ҳушёрликка даъват. Ўзбекистон миллий ахборот агентлигининг саволларига жавоблар. «Ўзбекистон овози». 1999., 25 июнь сони. 12. Каримов И.А. Жамиятимиз мафкураси халқни-халқ, миллатни- миллат этишга хизмат этсин. «Тафаккур», 1998, 2-сони. II - XVI бетлар. 13. Эътиқод эркинлиги қонуний асосда бЎлсин. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг Олий Мажлис XI сессиясида сЎзлаган нутқи. Халқ сЎзи газетаси 1998 йил 5 май

Похожие

Диншунослик фаноли

Диншунослик асослари фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Диний экстремизм ва терроризм ҳамда уларнинг жамият барқарорлигига таҳдиди

Диннинг келиб чиқиши ибтидоий жамиятдаги динлар

Диннинг моҳияти жамият ҳаётида диннинг тутган ўрни