Диншунослик асослари фанининг предмети, мақсад ва вазифалари - Основы религиоведения - Рефераты

Диншунослик асослари фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Диншунослик асослари фанининг предмети, мақсад ва вазифалари Режа : 1. Диншуносликнинг предмети ва вазифалари. 2. Диннинг жамиятда бажарилган функциялари. 3. Дин ижтимоий ҳодиса сифатида.

Диншунослик фани диннинг пайдо бўлиши ва ривожланиш тарихини, унинг ижтимоий, гносеологик, психологик илдизларини, турли хил динлар таълимотининг вужудга келиши ва шаклланишини, диннинг кишилар ва жамият ҳаётида тутган ўрни, ҳурфикрлилик диний ва дунёвий дунёқарашларнинг ўзаро муносабатлари каби масалаларни ўрганувчи фандир. Диншунослик фани ислоҳиётдан фарқли равишда у дин ҳақида фақат археология, этнография, тарих, демография психология каби фанлар берадиган илмий далилларга суяниб иш юритади ва уни баён этади тушунтиради. Диншунослик XXI аср ўрталарида Fарбий Европада алоҳида фан тармоги сифатида вужудга келган. Унинг асосчилари- Мюллер, Тейлор, Тиле, Соссе, Фрезерлардир. Ўзбекистонда диншунослик XX асрнинг 30-йилларида шакллана бошлаган. Олдин эса фақат исломшунослик бор эди халос. Юқоридаги фикрларга асосланиб (диншунослик) предметини қуйидагича таърифлаш мумкин: Диншунослик кишилик жамияти тарихий тараққиётининг муайян босқичида пайдо бўлган барча дин шаклларининг маънавий ижтимоий гноселогик ва психологик илдизларини уни таълимоти ва маросимчилиги ижтимоий ҳаётдаги мавқеи ва ижтимоий функцияларини илмий жиҳатдан ўрганувчи фандир. Диншунослик фанининг асосий мақсад ва вазифалари қуйидагилардан иборат: - Дин нима ва у қандай пайдо бўлган, нега у яшайди деган саволга жавоб бериш. - Диннинг ижтимой-иқтисодий гноселогик ва психологик илдизлари ҳақида билим бериш. - Диннинг жамиятда бажарадиган ижтимой маънавий руҳий вазифалари ҳақида билим бериш. - Ибтидоий миллий ва жаҳон динлари - Диннинг моҳияти ва унинг кишилик жамияти тараққиёти турли босқичларида тутган мавқеи ҳақида маълумот бериш. - Жамиятни маънавий камол топтиришда диний қадриятларнинг аҳамиятини ёритиш.

- Исломда қуръондан кейинги иккинчи манба ҳисобланган ҳадис илмини ривожлантириш ишига улкан ҳисса қўшган ва бутун ислом олами билан таништириш, ҳадисларнинг тарбиявий аҳамиятини кенг талқин этиш: - Улуг ҳамюртларимизнинг тасаввуф такомилида буюк хизматлари ҳақида билим бериш. - Ислом динининг Марказий халқлари маданиятига таъсири ҳақида маълумот бериш. Диншуносликни ўрганиш гоят муҳим ва амалий аҳамиятга эгадир: - у динга объектив яъни холисона, илмий, оқилона баҳо беришни ўргатади: - у дин, жумладан ислом ҳақидаги асоссиз таълимотларни рад этишни, уни бузиб, соҳталаштириб баҳо беришни зарарли эканлигини исботлайди: - динни ҳурфикрлилик яъни у ҳақда эркин фикр юритиш, динни фандан устун қўймасдан, у билан ёнма-ён турадиган таъминот деб ҳисоблаб диндаги реал, дунёвий қадриётларга ижобий баҳо бериб улардан фойдаланиш йўлларини белгилаб беради: - диндан, жумладан исломдан сиёсий мақсадларда фойдаланишга уринаётган фундаменталист, ақидапараст, экстремистларнинг асл қиёфасини мақсадларини очиб бериб, уларга қарши кураш йўллари, усулларини ўргатади: - ҳозирги даврда мустақил мамлакатимизда виждон эркинлигининг тўлиқ кафолатланганлигини исботлаб бериш, исломдаги реал қадриятларни тиклаш йўлида қилинаётган саъйи ҳаракатларини тафсифлаш, ниҳоят, миллий ва диний қадриятларнинг соглом авлобни, жумладан, талабаларни камол топтиришга багишлаш, уларда илмий дунёқарашни шакллантиришдан иборат. Диншуносликда динга “диннинг ўзи нима?”, “Унинг моҳияти нимадан иборат?” деган савол нуқтаи назаридан ёндашишдан ташқари дин, “қай тарзда фаолият олиб боради?” деган савол нуқтаи назаридан ҳам ёндашув мавжуд. Бу масала билан кўпроқ дин социологияси шугулланади. Дин тушунчаси ўзбек тилига араб тилидан кириб келган бўлиб, ишонч, ишонмоқ маъноларини билдиради. Бизнинг фикримизча, дин реал воқеликдаги,ижтимоий ҳаётдаги нарса ва ҳодисаларни табиатдан, жамиятдан

ташқарида мавжуд деб ҳисоблайдиган, уларни ўзига хос тарзда акс эттирадиган маънавий эътиқод ва амалнинг бир туридир. Эътиқод сўзи ҳам араб тилидан кириб келган бўлиб, чуқур, мустаҳкам, чуқур ишонч демакдир. Дин ҳам бошқа таълимотлар сингари табиат, жамият инсоннинг моҳиятини, мавжудлиги ва яшаши каби муаммоларга илоҳиётдан келиб чиққан ҳолда жавою бериб келган. Дин инсон эътиқоди, руҳий-маънавий дунёси, ҳис-туйгулари, аҳлоқий ва эстетик тасаввурлари билан боглиқ мураккаб дунёқараш бўлиб, у ўзича Оллоҳ номидан ҳаёт муаммоларни ечиб, унга жавоб бериб келган. Жамият ва инсоният тарихий тараққиёти давомида дин нима деган саволга турлича жавоб бериб келинган. Диний нуқтаи назарга кўра дин-илоҳий, гайри-табиий кучларга, оллоҳга, пайгамбарларга, фаришталарга, муқаддас китоблардаги баёнларга, охиратга, бутун яхши ва ёмонлик яратиганнинг иродаси билан бўлишига ишонмоқлик, шайтон ва иблислардан сақланишдир. қисқа қилиб айтганда, дин-диний нуқтаи назарга кўра, инсоннинг муқаддас илоҳий куч – Худо мавжудлигига асосланган онгли дунёқараши, ҳиссиёти эътиқод қилиш ва ҳатти-ҳаракатлар мажмуидир. Илмий нуқтаи назарга кўра дин-табиат, жамият, инсон ва унинг онги, яшашдан мақсади ҳамда тақдири инсониятни бевосита қуршаб олган атроф- муҳитдан (табиатдан) ташқарида мавжуд бўлган, уни яратган, айни замонда инсонларга бирдан-бир “тўгри”, “ҳақиқий”, “одил” ҳаёт йўлини кўрсатадиган илоҳий қудратга ишонч ва ишонишни ифода этадиган маслак, қараш таълимотдир. Дин- муайян таълимотлар, ҳис-туйгулар, тоат – ибодатлар ва диний ташкилотларнинг фаолиятлари орқали намоён бўладиган олам, ҳаёт яратилишини тасаввур қилишнинг алоҳида шакли, уни идрок этиш усули. Социологик нуқтаи назардан қаралганда дин жамият учун зарурий нарса, ижтимоий ҳаётнинг ажралмас қисмидир. У ижтимоий муносабатларни юзага

келтирувчи ва амалга оширувчи омил сифатида намоён бўлади. Бу дегани динни жамиятдаги бажарадиган вазифаларига кўра ўрганиш мумкин демакдир. Диннинг жамиятда бажарадиган ижтимоий маънавий, руҳий вазифалари қуйидагилардан иборат: Биринчидан, ҳар қандай дин ўз эътиқод қилувчилари учун тўлдирувчилик, овитувчилик, тасалли берувчилик яъни компенсаторлик вазифасини бажаради. Масалан, Инсон ўз ҳаёти, турмуш тарзи, табиат ва жамият билан бўлган муносабатлари жараёнида ҳаётий мақсадларга эришиши иложсиз бўлиб кўринганда унда қандайдир маънавий-руҳий эҳтиёжга зарурият сезади. Ана шундай эҳтиёж диний эҳтиёждир. Дин бў ўринда маънавий-руҳий эҳтиёжни қондирувчи, овитувчи, тасалли берувчилик вазифасини бажаради. Иккинчидан, динлар ўз таълимот тизимини вужудга келтириб, унга эътиқод қилувчи шахс ва жамоани шу таълимот доирасида сақлашга ҳаракат қилади. Бу диннинг бирлаштиувчилик, яъни интеграторлик функцияси дейилади. Масалан, ислом ўтмишда Марказий Осиё халқларининг ижтимоий ҳаёти, аҳлоқий муносабатлари, ҳаттоки адабиёт ва санъатига ўз таъсирини курсатган. Булар орқали элат ва халқларда турли хил бирлаштирувчи муносабатлар қарор топган. Учинчидан, ҳар бир дин ўз қавмлари турмушини тартибга солиб, назорат қилувчилик, яъни регуляторлик вазифасини бажаради. Динлар ўз урф- одатларининг маросим ва байрамларининг қавмлари томонидан уз вақтида, қатъий тартибга амал қилган ҳолда бажарилишини шарт қилиб қўяди. Масалан, исломда кунига 5 махал намоз ўқилиши, ҳар ҳафта жума намозини жоме масжидларда адо этилиши, Рамазон ойида бир ой рўза тутилиши, рўза (ийд ал-фитр) ва қурбон (ийд ал-адҳо) ҳайитларининг нишонланиши мусулмонларнинг ҳаёт тарзини тартибга солиб туради. Туртинчидан, дин диндорларнинг бирлигини, жамият билан шахснинг ўзаро алоқасини таъминловчи хусусият – алоқа боглашлик, яъни коммуникативлик фкнкциясини бажаради. Бунда конкрет бир динга эътиқод қилувчи киши шу диндаги бошқа кишилар билан боглиқ бўлиши, урф – одат ва ибодатларни жамоа бўлиб адо этиш кўзда тутилади. Черков, масжид ва диний ташкилотлар диннинг бу

функциясини амалга оширишда кўмаклашади, айни пайтда, бу ҳолатни назорат қилади. Бешинчидан, диннинг интеграторлик вазифаси билан легитимловчилик, яъни қонунлаштирувчилик вазифаси чамбарчас боглиқ. Диннинг бу функциясининг назарий асосини йирик амеракалик социолог Т.Парсонс ишлаб чиқди. Унинг фикрича, ҳар қандай ижтимоий тизим муайян чекловларсиз мавжуд бўла олмайди. Бунинг учун у қонун даражасига кўтарилган ахлоқ нормаларининг ишлаб чиқиши керак. Дин бундай нормаларни қонунлаштирибгина қолмай, уларга бўлган муносабатни ҳам белгилайди. Дунёда дини, диний ишончи бўлмаган халқ, миллат йўқ. Чунки муайян халқ динсиз, эътиқодсиз, бирон-бир нарсага ишончсиз ҳолда яшай олмайди. Дин қандай пайдо бўлган деган савол ҳаммани қизиқтиради. Бу масалага жавоб беришида аввало, одамнинг келиб чиқиши, унинг онги, тафаккурининг шаклланиши жараёни ва у билан бирга диний тасаввурларнинг келиб чиқиши, жараёни анча мураккаб ва зиддиятларга тўла муаммо эканлигини эътиборда тутмоқ лозим. Бу каби муаммоларни ечиш, унга жавоб бериш мақсадида кўплаб мутафаккирлар фикр юритиб, турли таълимот ва қарашларнинг яратганлар. Кейинги бир неча аср давомида олимлар ўртасида илммий билимлар олдин пайдо бўлганлиги ёки диний, хурофий тасаввурлар юзага келганлиги, диний қарашлар абадийли ёки инсоният тарихида дин бўлмаган даврлар ҳам бўлганми деган саволлар атрофида жиддий тортушувлар бўлиб келмоқда. Чунончи гайриилмий таълимотга берилган Fарб диншунослари, айниқса илоҳиятчилар диний тасаввуфлар инсон пайдо бўлиши билан унинг қалби ва онгига сингдирилади, яъни тугма қарашлар деб исбот қилишга ҳаракат қилмоқдалар. Улар диннинг дастлабки шакллари, умумий дин бутун даврларга ва барча халқларга хос универсал ҳолат, дин инсон билан пайдо бўлган, у билан абабулабад яшайди. Диний тасаввур тугмадир деган гояларни исботлашга уринишмоқдалар. Диннинг келиб чиқиши ҳақидаги бундай нотўгри қарашни исботи тариқасида обурнинг набираси Акбаршаҳ, гарчи гайриинсоний бўлсада ўтказган галати бир тажрибани мисол келтирамиз. У ҳар хил динга эътиқод қиладиган кишиларнинг энди

тугилган 12 та фарзандини тортиб олиб, уларга қараб турувчи энагалари билан бирга баланд деворлик қасрга қамаб қўйишини буюради. У тариқа болалар ташқи дунёдан ажралган ҳолда 12 йил давомида қаср ичида яшайдилар. Болалар 12 ёшга тўлгач, шох хузурига турли ирқдаги ва диндаги машҳур олиму уламолар тўпланишади. Уларнинг деярли ҳаммаси диний тасаввурлар тугма, инсон муайян динга мансуб бўлиб тугилади, деган фикрни ҳиммат қилганлар. Акбаршох бундай фикрга қарши чиқиб, инсон камолатида таълим тарбия, у яшайдиган муҳит ҳал қилувчи омил эканлигини айтади ва гунглар тарбиясида бўлган болаларни келтиришни буюради. 12 йил мобайнида жамиятдан, одамлардан ажратиб қўйилган болалар на бир тилни, на бир динни билмаганлар. Улар қандайдир ноаниқ товушниларни чиқариб, ўз фикрларини имо-ишора билан тушунтиришга ҳаракат қилганлар. 1 Шу билан бирга, дин абадий тугма, доимий зарур ҳодиса бўлмасдан, у инсон ва жамият тараққиётининг муайян босқичида вужудга келган деган қараш мавжуд. Бундай қараш кишилик жамияти тарихида дин бўлмаган даврлар ҳам мавжуд бўлганлигини кўрсатади. ҳозирги илмий диншунослик тарих, археология ва бошқа фанлар берган маълумотларга асосланиб, диний қарашлар бундан 30 –40 минг йил илгари, яъни ибтидоий жамоа тузуми даврида юзага келган деган хулосага асосланади. Диннинг келиб чиқишига сабаб эса ибтидоий одамларнинг табиатнинг кўпгина ҳодисалари олдида ожиз эканликлари уларнинг сабабларини билмаганликлаи уларни қандайдир кўзда кўринмас илоҳий куч боқаради ва улар кишилар ҳаётига таъсир қилади деган тасаввурга асосланганликларидир. Булар момақалдироқ гумбурлаши, чақмоқ чақиши, зизилалар сув тошқинлари, даҳшатли довуллари, касаллик, уқу, туш кўриш, ўлим, қуёш тутилиши ва бошқалар. ҳар бир ижтимоий ҳодиса ўзининг келиб чиқиши сабабларига эга бўлади. Диншуносликда эса диннинг келиб чиқишига сабаб бўлган олимларга диннинг илдизлари деб аталади. Диннинг илдизлари 3 хил бўлади.Булар ижтимоий- иқтисодий, гносеологик ва психологик илдизлар. Диннинг ижтимоий илдизлари диндорларнинг кундалик ҳаётида уларнинг устидан ўз хукмронлигини ўрнатган ўтказаётган моддий ва маънавий 1 . Жахон динлари тарихи. Т.: ¤збекистон 2002 йил 34-35 бетлар.

муносабатлардир. Булар орасида моддий, яъни иқтисодий илдизлар ҳал этувчи рол ўйнайди. Диннинг гносеологик илдизлари реал оламни динлар таълимоти нуқтаи назаридан инъикос эттирадиган диний тасаввур, тушунча, гоя ва ҳоказоларнинг вужудга келишига имкон табиат ҳодисалари сабаблари моҳиятини билмаслик оқибатида, улар жонлантирилади, уларда қандайдир гайритабиийлик бор деб қаралади. Диннинг психологик ва ижтимоий илдизлари инсон, ижтимоий аҳволи, руҳияти ва ҳиссиётида юз берадиган психик жараёнлардир. Диннинг шахсий психологик ва ижтимоий психологик илдизлари мавжуд. Шахсий мусибат, кулфат, азоб ва уқубат, гам-алам, ўлим даҳшати, ёлгизлик кечинмалари ва руҳан эзилиш ва бошқалар. Ижтимоий психологик илдизга айрим гуруҳ ва жамоа психологиясига хос ёппасига қўрқув, ваҳима, изтироб ва совуқ хабар, зарарли урф-одатлартаъсири ва бошқалар киради.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: 2001 йил. 2. Каримов И.А “ Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” Т., “Ўзбекистон” 1997 йил. 3. Каримов И.А Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. Т., “Ўзбекистон” , 1992 йил. 4. Каримов И.А Оллох қалбимизда, юрагимизда. Т., “Ўзбекистон” 1999 йил. 5. Каримов И.А Эътиқод эркинлиги қонуний асосда бўлсин. “Халқ сўзи”. 1998 йил 5 май 6. Азизов А. Ислом ва хозирги замон. Т., 1992 йил. 7. “ Авесто ” китоби- тарихимиз ва маънавиятимизнинг илк ёзма манбаи мавзуидаги илмий-амалий семинар материаллари. Т., 2000 йил. 8. Ат-Термизий. Шамоили Мухаммадия. Т., “ Мехнат ” нашр. 1991 йил. 9. www.arxiv.uz

Похожие

Диншунослик фаноли

Диншунослик фанига кириш

Диний экстремизм ва терроризмга қарши курашнинг ҳалқааро сиёсий-ҳуқуқий асослари

Диннинг келиб чиқиши ибтидоий жамиятдаги динлар

Диний экстремизм ва терроризм ҳамда уларнинг жамият барқарорлигига таҳдиди