Qadimgi yunoniston va rimning harbiy san`ati - НВП - Рефераты

Qadimgi yunoniston va rimning harbiy san`ati

Загружено в:

24.09.2023

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Qadimgi yunoniston va rimning harbiy san`ati Reja: 1. Qadimgi Yunoniston xududidagi shaxar davlatlarda harbiy ish. 2. Qadimgi Yunoniston qo’shini va uning tashki tuzilishi. 3. Qadimgi Rim va undagi harbiy unvon va mansablar. 4. Qadimgi Yunoniston va Rimda harbiy safarbarlik.

Tayanch iboralar: Legion, Yuliy Sezar, Manyovr, Kogorta, Rim buyuk imperiya, Puni urushi, Karfagen, A. Makedonskiyning harbiy mahorati. Maqsad: Talabalarga Qadimgi Yunoniston va Rim hududidagi shaxar davlatlarda harbiy ish, qo’shini va uning tashki tuzilishi, harbiy unvon va mansablar haqida ma’lumot berishdan iborat. Qadimgi Sharq xalqlarning harbiy san’ati qadimgi g’arb xalqlarga, masalan yunonlarga, rimliklarga, ham o’z ta’sirini o’tqazgan. Antik mamlakatlarda (Qadimgi Yunonistan, Qadimgi Rim) dastlabki davrda qurolli kuchlar militsiya tizim asosida tashkil topgan. Bu degani, xar bir erkak harbiy ishni bilib, armiyada xizmat qilish lozim edi. Tinchlik davrida yoshlar dastlabki harbiy tayyorgalikni o’tishar edi, urush paytida esa ularni armiyaga safarbar qilishgan. Ammo jamiyatdagi sinfiy tabaqalanishi erkin axolini kamayishiga olib kelgan. Sabab shundaki, xonavayron bo’lgan dehkon qulga aylanar edi. Shuning uchun ozod bo’lgan odam kamayib, yollangan armiyani tashkil qilishga majbur bo’lishgan. Qadimgi Yunonistonda armiya asosini piyodalar tashkil etgan. Ular ikki turga bo’lingan-og’ir qurollangan va engil piyodalar. Og’ir qurollangan piyodalar (goplitlar) nayza, kalta shamshir, qalqon, ko’krakdagi himoya qiluvchi bronza sovut bilan qurollangan edi. Engil piyodalar esa engil nayza yoki o’q-yor bilan qurollangan. Qo’shinning asosini falanga tashkil etgan, ya’ni bir necha safdan va qatordan iborat bo’lgan harbiy qism. U 8 qator saf tortgan 8000 jangchilardan iborat edi. Falanga front buyicha 1 km-ga. chuzilgan edi. Jang paytida markazda og’ir qurollangan piyodalar(goplitlar) falangani tashkil etib saf tortishgan, qanotlarda otliqlar, oldingi qatorda esa yoyma saf tortgan engil piyodalar joylashgan edi. Falanga bir qancha afzalliklarga ega bo’lgan. Uning kuchi- safning jipsligida edi, qarshi tomondan unga shikast etkazishning imkoni bo’lmagan. Uning kuchli

tomoni - bu uning zarbasi edi. Ammo uning salbiy tomoni ham bor edi, ya’ni u katta masofaga xujum qilolmas edi, uning qanotlari (flanglari) ochiq edi, u faqat tekis joyda jang qilib, o’rmonda, tog’larda jang qilolmasdi, chekinayotgan dushmanni ta’qib etishga mutlaqo yaroqsiz edi, zarba kuchini oshirish uchun qo’shimcha ko’chi, zaxira, yo’q edi. Yunonlarda harbiy san’ati, avvolom bor, axmoniylar bilan urush davrida rivoj topgan. M.a. 550 y. tashkil topgan Axmoniylar davlati qisqa vaqt ichida butun Old Osiyoni bosib oldi va buyuk saltanatiga aylandi. M.a. 490 y. forslarning podshosi DoroI Yunonistonga xujum uyushtirdi. M.a. 490 y. 13 sentyabr kuni Marafon tekisligida forslar bilan yunonlar o’rtasida katta jang bo’lib o’tdi. Forslarda 20 ming jangchi, shu jumladan 10ming otliklar bo’lgan bo’lsa, yunonlar qushini Afinadan etib kelgan 10000 goplitlardan iborat edi. Afina qo’shinlarning qo’mondoni Miltiad falanga qatorlarni qisqartirish hisobidan o’z flanglarni ko’chaytirdi. Forslarning saralangan qo’shinlari yunonliklarning kuchsiz o’rta qismini yorib o’tib, g’alaba qozona boo’lagan paytda yunonlar ikki flang tomondan xujumga o’tib, forslarni tor-mor qilishdi. Yunonlar 1920 kishini yo’qotishgan bo’lsa, forslar esa 6400 kishini yo’qotishdi. Forslar yunonlar xujumiga bardosh bera olmay, o’z kemalar tomon qochib, dengizga so’zib ketishdi. M.a. 480-479 yy. yunonlar bilan forslar o’rtasida urush davom etdi. Tarixda qolgan ikkita jangni eslash joiz: Fermopil yonidagi va Salamin jangi. M.a. 480 y. DoroI ning o’g’li Qayxisrov boshchiligida forslar yangi xujumni boshlashdi. Yunon shaxarlari dushman bosqiniga zarba berish uchun birlashdilar. Sparta podshosi Leonid qo’mondonligidagi yunonlar Fermopil yo’lini ishg’ol etib, forslarning O’rta Yunonistonga o’tadigan yo’lni to’sib qo’ydi. Forslar bir necha kun davomida yunonlarga qarshi xujum qilishgan. Yunonlar xamma xujumlarni qaytarishdi. Lekin bir xoin forslarni so’qmoq yo’l bilan tog’lar orasidan Fermopil yo’lining orqasiga olib o’tdi. Leonid boshchiligidagi 300 spartaliklar qolib, jang qilishdi. Teng bo’lmagan jangda yunonlar haloq bo’lsalar-da, lekin forslarni to’xtatib turdilar va qolgan yunonlarni chekinishiga imkon berdilar. Forslar O’rta Yunonistonni ishg’ol qilishdi.

Jang qilishga qodir bo’lgan barcha erkaklar ko’shinga va harbiy kemalarga borib kirdilar. Ayollar, bolalar va qariyalar esa Peloponesga va Salamin oroliga flot himoyasiga o’tqazildi. Navbatdagi jang m.a. 480 y 28 sentyabrda Attika bilan Salamin oroli o’rtasidagi bo’g’ozda bo’lib o’tdi. Bu jangda yunonlarning 370 va forslarning 700 kema uchrashishdi. Forslar bo’g’ozga kirishi bilan yunonlar xujumga o’tishdi. Forslarning ochiq dengizda suzishga moslashgan og’ir kemalar tor bo’g’ozida sayoz joylarda turib qoldi, yunonlar esa o’z engil kemalarda xujumga o’tib, forslar kemalarni yondirishdi. Shikastlangan forslar kemalari jangdan chiqishga majbur bo’ldi. Yunonlar g’alaba qozonishdi. Yunonlarning birlashgan qo’shinlari quruqlikda qolgan forslar qo’shinlari bilan jang qilib, ularni ham tor-mor qilishdi. M.a. 479-yilda navbatdagi jang Plateya shaxri yaqinida bo’ldi. Bu jangda yunonlarning falangasi yana bir bor o’z ustunligini namoyon qilib, dushmanni tor- mor qildi. Urush yana 30 yil davom etdi. U asosan dengizda olib borildi. G’alaba qozonish uchun yunon shaxar-davlatlari Afina boshchiligida birlashib, Afina dengiz ittifoqini tashkil etishdi. Urush natijasida forslar taslim bo’lib, sulh tuzishga majbur bo’lishdi. Unga ko’ra Egey dengizdagi va Kichik Osiyodagi yunon shaxarlari mustaqil bo’lishdi, Eronning harbiy-dengiz flotiga Egey dengizida suzish taqiklandi. Yunon-forslar urushi yunonlarning strategik boshqaruv ustunligini namoyon etdi. Yunonlarning harbiy san’ati Peloponnes urushlar davrida o’z rivojini topdi. Pelopones urushlari (m.a.431-404 yy.) yunonlar shaxardavlatlari o’rtasidagi urush bo’lib, uning asosiy ishtiroqchilari Afina va Sparta edi. Urush jarayonda qo’shinlarni tashkil etish tizimi o’zgardi. Militsion tizimi susayib, o’rniga yollangan armiya vujudga keldi. Asosiy sabablar: qullarning olib borgan qarshilik xarakati, o’z mustamlakalarni himoya qilish zarurati, erkin dexqonlarning kashshoqlashib, qullarga aylanishi. Armiya tarkibida ham o’zgarishlar ro’y berdi. Og’ir qurollangan va engil piyodalar bilan birga o’rta piyodalar- peltastlar (pelte- qalqon) paydo bo’ldi. Ular turli vazifalarni bajarish mumkin edi, jangni ham tekisligida, ham tog’larda olib borishga qodir edi.

Ammo jangovar tartibda asosiy rolni baribir falanga uynagan. Shaxarlarni qamal qilishda yangi vositalar- toshotar (katapulta, ballista) mashinalar(palahmonlar), taran (devorlarni bo’zib yorish uskunalar) lar paydo bo’ldi. Urush paytida taktika ham rivoj topdi, masalan, Fiva shaxrining strategi (qo’mondoni) Epaminond tomondan yangi jang olib borish usuli yaratildi- front buyi qo’shinlarni notekis joylashib, hujumning asosiy yo’nalishda kuchlarning ustunligiga erishish. Pelopones urushida Levktra shaxri yonidagi jangda Epaminond 7.5 ming qo’shin bilan Spartaning 11 mingli qo’shinni engib oldi. Epaminond yaratgan taktika usuli xozigi davrgacha o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Pelopones urushda Afina engib, Sparta g’alaba qozondi. Epaminond g’oyasi Aleksandr Makedonskiy tomondan qullanib, katta g’alabalarga sabab bo’ldi. A. Makedonskiy (m.a.356-323yy) Makedoniya podshosi bo’lib, tarixda mashxur davlat arbobi, buyuk sarkarda sifatida chuqur iz qoldirdi. M.a IVa. kelib Makedoniyada doimiy muntazam armiya tashkil etildi. U piyoda va kavaleriya qo’shinlardan iborat edi. Kavaleriya qo’shinlarning mustaqil turi sifatida aynan Makedoniyada tashkil topdi. Jang paytida u asosiy zarba berib, g’alabaning asosiy omilga aylandi. Makedoniyaning armiyasi quyidagi strukturaga ega edi-piyodalar (og’ir, o’rta va engil), kavaleriya (og’ir qurollangan- katafraktariya, engil), nayzachilar. Jangovar tartibning asosini og’ir qurollangan piyodachilar edi. Askarlar 2-6 m. nayza (sarissa), qilich va katta to’rt bo’rchak qalqon bilan qurollangan edi. Engil piyoda askarlari esa o’q-yoy, tosh otadigan asbob(prasha) va kalta nayza qurollangan edi. Katafraktariya (og’ir kavaleriya) sarissa va qilichlar bilan, engil kavaleriya- o’q-yoy, kalta nayza va qilichlar bilan qurollangan edi. Ammo armiyaning asosi- makedon falangasi tashkil etgan. U 16384 kishidan iborat edi, 16 saf va 16 kolonnaga bo’lingan edi, xar bir safda 1024 kishi edi, unint fronti 1 km. teng edi. Falanga juda katta zarba kuchiga ega edi, ammo unda xech qanaqa zaxira va madad yo’q edi. Falanga o’ng qanotda asosiy kuchni yig’ib hujum qilgan. Asosiy zarbani og’ir kavaleriya va piyodalar ko’rsatib, dushmanning jangovar tartibni yorib utgandan so’ng, o’rta piyodachilar xujumga o’tar edi. Chekinib, qochayatgan

dushmanni engil kavaleriya quvib borar edi. Shundan ma’lumki, jang paytida qurolli kuchlarning xar bir turi o’z vazifasini bajargan. A. Makedonskiy Axmoniylar bilan urushda o’z sarkarda iste’dodni namoyon qildi. M.a. 334-329 yy. A. Makedonskiy forslarga qarshi urushni boshlab, ularni mag’lubiyatga uchratib, ular podsholigini o’ziga bo’ysundirdi. Bu urushda bir necha katta jang bo’lib, ularda A. Makedonskiyning harbiy mahorati va iste’dodi namoyon bo’ldi: Granik daryo yonidagi jangda (m.a. 334y), Issa yonidagi jangda (m.a. 333y.), Gavgamel yonidagi jangda (m.a. 331 y.). Bu janglarning xususiyati shuki, forslar son jixatdan ustun turib, mag’lubiyatga uchrashdi. Masalan, m.a. 331 y Gavgamela yonidagi jangda A. Makedonskiy 47 ming askar, forslar esa-92 ming, 100 jang aravalar va 15 jangovar filga ega edi. Jang otliq qo’shinlar to’qnashuvi bilan boshlandi. Forslarning jang aravalari shiddatli hujumga o’tishdi. Makedoniya kamonchilar jang aravalardagi askarlarni ko’p qismini kamondan otib, o’ldirishdi. Makedoniya jangchilari ikki tomonga surilib, otlarni o’z saflari orasidan o’tqazib yubordilar. Aleksandr otliq askarlar bilan forslar qo’shinning o’rtasiga yorib kirdi, bu erda shoh Doroning o’zi turgan edi. Ayni vaqtda falanga xujumga o’tdi. Vahimaga tushgan Doro III qochdi, ammo oradan ko’p vaqt o’tmay o’z mulozimlari tomondan o’ldirildi. A. Makedonskiy olib borgan yurishlarda yunonlarning harbiy san’ati rivoj topdi: Armiyaning markazida u falangani quyib, muayyan qanotda (flang) ustun kuchlarni yig’ar edi (u asosan kavaleriya va o’rta piyodadan iborat edi). Frontdan hujum boshlab, u dushmanni bog’lab, asosiy zarbani flangdan berar edi va dushman qo’shinlarni orqasiga yorib o’tib, uni chekinishga majbur qilar edi. Chekinib qochgan dushmanni quvib yakson qilar edi. Antik davrda xarbiy san’atning rivojlanishini biz Qadimgi Rimda ko’zatishimiz mumkin. M.a. 753 y. tashkil topgan Rim m.a IV asrga kelib katta va buyuk davlatga aylandi. Rim jamiyati tabaqalanish natijasida 5 toifaga bo’lingan edi. Eng boy fuqarolar armiyaga otliklarni va og’ir qurollangan piyodalarni (legioner) ta’minlab berishsa, kambag’allar esa engil piyodalarni tashkil qilar edi. Barcha fuqarolar 17 yoshdan 45 yoshgacha armiyada hizmat qilish shart edi.

M.a.VI a. Rim respublikaga aylandi. Davlatni xalq tomondan bir yilga saylangan ikkita konsul boshqarishgan. Rim armiyasi 4 legiondan iborat bo’lib, ikkita konsul armiyani tashkil etga. Legion 4500 jangchidan iborat edi, shulardan 4200 piyodalar va 300 suvoriylar. Eng yosh va kambag’al askarlar engil piyoda (velitlar) qismlarni tashkil etgan. Ular 1200 kishidan iborat edi, kalta qilich, kalta nayzalar, o’q-yor va prasha (tosh otadigan qurol) bilan qurollangandi. Keyingi qismlar 1200 o’rta yosh va xol askarlardan iborat edi-gastatlar(nayzachilar). Ular kalta shamshir, og’ir va engil nayzalar (pilum) va tanani himoya qilish vositalarga ega edi. Uchinchi qism-pritsiplar, 1200 kishidan iborat bo’lib gastatlarga uxshab qurollangandi. To’rtinchi qism eng tajribali va yoshi katta askarlaridan iborat edi- triariyalar. Ular 600 kishili edi. Tashkil etish jixatdan Rim armiyasi militsiya edi. Urush vaqtida yig’ilib, u tugashi bilan tarqalardi. Legion senturiyalarga bo’lingan. Xar bir senturiya 60 kishidan iborat bo’lgan. M.a. IV a kelib Rim katta davlatga aylandi, u butun Appenin yarim orolni qamrab oldi. Bu davrda armiyada harbiy isloxot o’tqazildi. Falangadan voz kechib, rimlyaniklar legionlarni manipulga (manus-odamning qo’li shakldagi boshliqning belgi) bo’lishgan. Manipula 120 kishidan iborat edi. Ular uchta saf tortishgan, birinchi saf- gastatlar, ikkinchi saf- pritsiplar, uchinchi saf - triaiyalar. Manipul tizimiga o’tishi armiya xarakatini yaxshiladi, uni boshqarish ham engillashdi. Endi legionning jangovar tartibi uchta chiziqdan iborat edi. Xar bir chiziq 10 manipuldan iborat edi. Birinchi chiziqdagi manipular dushmanning safini bo’zishga xarakat qilgan, ikkinchi chiziqdagi manipula birinchiga yordam ko’rsatardi. Uchinchi chiziqdagi manipula zahira rolini bajarib, dushmanni tor-mor qilish vazifasini bajarar edi. O’z qudratini oshirmoqchi bo’lgan Rim Shimoliy Afrikada joylashgan Karfagen davlatning qarshilikka uchradi. Karfagen boy davlat bo’lib, shu tufayli harbiy flot va yollanma askarlardan tuzilgan kuchli armiyasiga ega edi. Rim ham, Karfagen ham O’rta yer dengizda o’z hukmronligini o’rnatmoqchi edi. Rimliklar karfagenliklarni punlar deb atashgan. Shuning uchun ular o’rtasidagi urush Pun urushi deb nom olgan. Birinchi Pun urushi m.a. 265-242 yy. bo’lib o’tdi va

rimliklarning g’alabasi bilan tugadi. Ular Sitsiliya, Korsikani egallashgan bo’lsa, Karfagen Ispaniyani bosib oldi. Biroq Karfagenning kuchlari yana ko’p edi. M.a. 218-201yy. ikkinchi Pun urushi bo’lib o’tdi. Bu urushda Karfagen qo’shinlarni mashxur sarkarda Gannibal boshqardi. Rimliklar kutilmagan bir paytda Gannibal o’z qo’shinini Ispaniyadan, Alp tog’laridan oshib, Italiyaga kirib bordi. Karfagenliklar bir qancha qonli janglarda Rim legionlarni tor-mor qilishdi. Gannibalning sarkarda qobiliyati va misli ko’rilmagan mardligiga hatto uning dushmanlari tan olishdi. Bu ayniqsa Kanna qishlog’i yonidagi jang (m.a. 216 y) yaqqol misol bo’ladi. Rimliklarda 16 legion bo’lgan, ya’ni 63 ming piyoda askar va 6 ming suvoriylar. Gannibalda esa-40 ming piyoda va 10 ming suvoriylar. Rim armiyani boshqargan konsullar dushmanni o’zlarining ko’p sonli piyoda askarlarning hujumi bilan tor-mor qilishmoqchi bo’ldilar. Ular legionlarni katta to’rtburchak shaklida falangaga uxshatib saf tortishdi. Otliq askarlar qanotlarni himoya qilib turdi. Gannibal rimliklarning niyatini tushundi va ularni o’rab olishdan iborat rejani qabul qildi. U o’z qo’shinining dushman hujumiga bardosh bera olmasligini yahshi bilgan. Gannibal piyoda askarlarni botiq tomoni dushmanga qaragan yarim oy shaklida safga tizdi, qanotlarga esa saralangan piyoda askarlar va suvoriylarni qo’ydi. Rimliklar hujumga o’tib karfagenliklarning markazini yorib o’tishdi. Ammo shu bilan ular o’z qanotlarni ochib qo’yishdi. Gannibalning qushinlari darg’ol ularga hujum qilib, dushmanning orqa tomonga chiqib, rimliklarni qo’rshovga olishdi. Jang 12 soat davom etib rimliklarning mag’lubiyati bilan tugadi. Ular 48 ming kishini yo’qotishdi, 10 ming kishi asirga tushdi. Gannibal esa 6 ming kishini yo’qotdi. Ammo Rimning iqtisodiy va harbiy qudrati singmagandi. Butun kuchlarni safarbar etib rimliklar yangi qushinni to’plashdi. Ssipion qo’mondonligida rim qo’shinlari Afrikaga tushirildi. Gannibal o’z Vatanni himoyalash uchun Italiyadan ketishga majbur bo’ldi. M.a. 202 y. Zama shaxri yonida hal qiluvchi jang bo’ldi. Rimliklar ustun turib Gannibal qo’shinlarni tor-mor etishdi.M. a 201 y. urush tugadi, Karfagen Rimga ko’p miqdorda pul to’lashga, va qo’l ostidagi erlarning deyarli hammasidan voz

kechishga majbur bo’ldi. M.a. 149146 yy uchinchi Puni urushi bo’lib o’tdi. Rimliklar Karfagenni qamal qilib, m.a.146 y. shaxarni qo’lga kiritishdi. M.a. II asrda konsul Gay Mariy Rimning qudratini oshirish uchun harbiy islohotni o’tqazdi. Qurolli kuchlar endi militsiya tizimidan voz kechib yollangan armiyaga aylandi. Legionning strukturasi o’zgardi: xar uchta manipula bir kogortani tashkil etdi. Kogorta 600 kishidan iborat bo’lib, asosiy harbiy bo’linmaga aylandi. 10 kogorta bitta legionni tashkil etgan. Kogorta bir, keyinchalik 3 qator bo’lib saf tortgan. Legion qanotlarida engil qurollangan piyoda askarlar va otliq qo’shin turgan, bu Rim qo’shinning manyovr qilish imkoniyatlarini oshirgan. Rim harbiy qudratini va san’atning rivojlanishi Gay Yuliy Sezar (m.a. 100-44 yy.) ismi bilan bog’liq, harbiy tarixda u chuqur iz qoldilgan. U yangi jangovar safni yaratdi. Legionning jangovar tartib uchta chiziqdan iborat edi. Birinchi chiziqda-4 kogorta, ikkinchi va uchinchida 3 kogorta turgan. Birinchi chiziqdagi kogortalar jang boshlab, dushmanning safini yorib o’tish kerak edi. Ikkinchi safdagi kogortalar ularga yordam ko’rsatgan. Uchinchi safdagi qo’shinlar umumiy zahirani tashkil etib, dushman zaiflashgan paytda uning qanotlarga hujum qilib, tor-mor qilish yoki uning zarbani qaytarish kerak edi. Yuliy Sezar qo’shinlarni boshqarish uchun, ularning tayyorgalikni yaxshilash uchun birinchi bo’lib shtab tuzdi, jang paytida raqib qushin qanoti va old tomoniga qarshi hal qiluvchi zarba berish uchun kogortaning 3-qatoridan foydalandi, bu bilan zaxira barpo etilishini boshlab bergan. Doimiy urushlar natijasida Rim buyuk imperiyaga aylandi. Ammo bu urushlar, qullarning quzg’olonlari, kuchmanchi qabilalarning bostirib kirishlari Rim sekin-asta zaiflashiga olib keldi. Milodiy 395 y. imperator Feodosiy davrida davlat ikki qismiga bo’linib ketdi, 476 y esa varvarlarnig hujumi natijasida G’arb Rim imperiyasi yo’q bo’ldi. Sharq Rim imperiyasi (Vizantiya) XV asrgacha mavjud edi. Qadimgi dunyo urushlar tarixi O’rta Osiyo xalqlar harbiy tarixsiz to’la bo’lmaydi. Turkiy qavmlar jaxondaga eng qadimgi xalqlaridan sanalib, ular

yashagan xudud faqat xozirgi O’rta Osiyoni kamrab olmasdan, balki Sharqda Tinch okeani, G’arbda Dnepr daryoga qadar bo’lgan ulkan hududini qamrab olgan. Turon zaminida kashf qilingan jang qilish yangi usullari barcha turkiy xalqlar tomonidan tezda o’zlashtirilib, yangi bosqichga ko’tarildi. Mil.av. 3-ming. yillik oxiri-2ming. yillikda Sharqdagi ko’chmanchi xalqlarda otliq qo’shin paydo bo’lgan. Dastlab undan aloqa, razvedka va qo’riqlashishlarida foydalanilgan. Ammo keyin u mustaqil qurolli kuchlar turiga aylandi. U jang aravalarni siqib chiqarib qo’shinning eng zarbdor va xarakatchan kuchiga aylandi. Turkiy xalqdar birinchi bo’lib suvoriylar safni joriy etganlar (xar bir otliq askar orasidagi masofa 20 m., jangovar qatorlar soni 10ta) va bu bilan dushman qo’shin ustidan yaqqol ustunlikka erishganlar. Miloddddan oldin birinchi ming yillikda bu o’lkada daslabki davlatchilik shakllana boshlandi-Qadimgi Baqtriya podsholigi, Katta Xorazm davlati. Maxalliy aholi kuchmanchi va o’troq qabilalardan iborat edi- saklar, massagetlar, baktriyaliklar, so’g’dliklar, xorazmliklar. Davlatlarni rivojlanishi qurolli kuchlarni ham kuchayishini talab qilgan. Harbiy san’at m.a.VI asrga kelib yuqori darajada edi. Qurollarni ishlab chiqishda bronza va temir ishlatilgan. "Avesto»ga ko’ra maxalliy jamiyat uchta tabaqadan iborat ediqoxinlar, harbiylar va dexqonlar-chorvadorlardan. Askarlar asosan sovuq quroll bilan qurollangandi- uzun va kalta qilichlar(akinak), jangovar bolta (sagaris), nayzalar. Uzoqdan jang qilish uchun o’qyordan foydalanishgan. Askarlar sovutlar bilan ximoyalangandi. Otlarga ham sovutlar kirgizishardi. Qo’shin asosan otliklardan iborat edi. Kamondan o’q otadigan sak va massagetlar nishonga aniq urishlari bilan shuhrat qozonishgan edilar. Urushda faqat erkaklar emas, balki ayollar ham faol ishtiroq etishgan. Jang qilganda sak, massagetlar turli hiylalarni ishlatishgan. Jangni otliklar hujumi bilan boshlab, keyin yolg’ondan chekinishini boshlashar edi. Dushmanning jangovar saf bo’zilgandan so’ng yangi hujum qilib, ularni qo’rshovga olib, tor-mor qilishardi. Umuman olganda, O’rta Osiyo qabilalar strategiyasi son jixatdan ortiq qo’shin bilan dushmanni tor-mor etishga qaratilgan. Mahalliy xalqlar (saklar,

massagetlar) kuchli dushman hujum qilganda ko’pincha mamlakat ichkarisi tomon atayin chekinganlar. Ular yo’llarida uchragan joylarni vayron qilib, kichik otliq qismlar bilan dushmanga betuxtov hamla qilib, uni holdan toydirganlar, so’ngra qarshi hujumga o’tganlar. Misol sifatida axmoniylar bilan olib borgan urushni keltirish mumkin. M.530 y. forslar podshosi Kir II O’rta Osiyoga bostirib, Tumaris boshchiligidagi massagetlar bilan urush qilib, xaloq bo’ladi. M.a. 519 y. boshqa axmoniy DoroI bilan urushib strategik mudofaa (chekinish) va strategik hujum (qarshi hujumga o’tish) ni qo’llashgan. A. Makedonskiy Axmoniylarning buyuk saltanatni bosgan, ammo maxalliy xalqni zo’ravonlik yo’li bilan o’ziga bo’ysindiromagan (Spitamen boshchiligidagi kurash m.a. 529-527 yy.). Keyingi davrda xam O’rta Osiyoda yangi davlatlar tashkil topib (Davan, Kang’, Turk xoqonligi), harbiy san’ati rivojlandi.

Adabiyotlar: 1. Мирзиёев Ш . М . Эркин ва фаровон , демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз // Халқ сўзи . – 2016. – 15 декабрь . 2. Мирзиёев Ш . М . Илм - фан ютуқлари – тараққиётнинг муҳим омили // Халқ сўзи . – 2016. – 31 декабрь . 3. Мирзиёев Ш . М . Эркин ва фаровон , демократик Ўзбекистон давлатини бирга қурамиз . – Т .: Ўзбекистон , 2017. – 59 б . 4. Мирзиёев Ш . М . Фарзандлари соғлом юртининг келажаги буюкдир // Халқ сўзи . – 2017. – 6 январь . 5. Мирзиёев Ш . М . Қонун устуворлиги – инсон манфаатларини таъминлашнинг муҳим омилидир // Халқ сўзи . – 2017. –10 январь . 6. Мирзиёев Ш . М . Танқидий таҳлил , қатъий тартиб - интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак // Ишонч . – 2017. –17 январь . 7. Мирзиёев Ш . М . Миллатлараро дўстлик ва ҳамжиҳатлик — халқимиз тинчлиги ва фаровонлигининг муҳим омилидир // Маърифат . – 2017. –25 январь . 8. Иванин М. Икки буюк саркарда. Тошкент, 1999 й. 9. Разин. Э. А. «История военного искусства». Т 1-3, Москва, Наука, 1955 г. 10. Авдиев. А. Военная история древного Эгипта. Москва, 1948 г.

Похожие

Slavyan xalqlarining harbiy san`ati

Yevropadagi milliy ozodlik va dexqonlarning urushlari davrida harbiy san`atning rivojlanishi

Osiyo va amerika halqlarining mustaqillik uchun kurashlari davrida harbiy san`atni rivojlantirish

Misr va mesopotamiya harbiy san'ati

Turk va mo'g'il xalqlarining harbiy san'ati