Osiyo va amerika halqlarining mustaqillik uchun kurashlari davrida harbiy san`atni rivojlantirish

Osiyo va amerika halqlarining mustaqillik uchun kurashlari davrida harbiy san`atni rivojlantirish

Загружено в:

24.09.2023

Скачано:

13

Размер:

48.0 KB

Условия скачивания

Osiyo va amerika halqlarining mustaqillik uchun kurashlari davrida harbiy san`atni rivojlantirish Reja: 1. Osiyo halqlarining mustaqillik uchun kurashlari tarixidan. 2. Mustaqillik uchun harbiy xarakatlar chog’ida Osiyo xalqlarining armiyasining qurollanishi darajasi. 3. Amerika xalqlarining mustaqillik uchun kurashi. 4. Ozodlik xarakati yo’lboshchilari.

Tayanch iboralar: Amirul-umaro, Tuman-o’n minglik, Hazora-minglik, Qo’shin-besh yuzlik Ayl-o’nlik, O’n minglik uchun Tuman og’asi, Minglik bo’linmalari uchun Miri hazora, Yuzliklar Qo’shun boshi, O’nliklar uchun Ayl-boshi Asl Izofa, Toshotar- Sangandoz, Devor buzuvchimanjanaq, O’t otar yoki to’p-ra’dandoz va naftandoz. Maqsad talabalarga Mustaqillik uchun harbiy xarakatlar chog’ida Osiyo xalqlarining armiyasining qurollanishi darajasi hamda Amerika xalqlarining mustaqillik uchun kurashi haqida ma’lumot berishdan iborat. Osiyo va Amerika halqlarining mustaqillik uchun kurashlari davrida harbiy san`atni rivojlantirish. Osiyo va Amerika xalqlari. Bu xalqlarning geografik joylashuvi. Harbiy safarbarlik e`lon qilish. Osiyo va Amerika xalqlari armiyasida askarlar taminoti. Milliy ozodlik xarakatini boshlanishi va uning sabablari. Milliy ozodlik xarakati yo’lboshchilari. Simon Bolivar. Migel’ Idalgo. Mustaqillikka erishgan davlatlarda harbiy ishning yo’lga qo’yilishi. Ularning qurol aslaha bilan ta`minlanishi va unda Evropa davlatlarining ishtiroki. Jahon harbiy san’ati tarixi sohibqiron Amir Temurni haqli ravishda jahonning eng buyuk sarkardalaridan biri sifa-tida e’tirof etadi. Ul zotning harbiy iste’-dodi, asosan ikki yo’nalishda: mohir harbiy tashkilotchi va atoqli sarkarda sifatida yorqin namoyon bo’lgan. Temurbek tuzgan armiya o’ta intizomli bo’lib, buyuk sarkarda muhoraba vaqtida qo’shin qismlarini san’atkorona boshqa-rishga, jang taqdiri hal bo’ladigan joylarda harbiy kuchlarini o’z vaqtida ustalik bilan yo’llashga, har qanday to’siq va g’ovni tadbirkorlik bilan oshib o’tishga, lash- karning jangovar ruhini zarur darajada saqlashga erishgan. Qo’shinlar tarkibi Movarounnahr, Dashti Qipchoq, Xuroson, Eron, Badaxshon, Mo’g’uliston, Xorazm, Mozandaron, Jata singari joylardan yig’ilgan navkarlardan iborat edi. Qo’shin son jihatdan aniq va puxta tashkil qilinib, uning jangovar tarkibi jangdan-jangga tobora takomillashib borgan, armiya eng ilg’or

qurol-aslahalar bilan qurollangan, qismlar bir-biridan kiyim-boshi, bayrog’i va tug’i bilan farqlangan. Bu jang paytida qo’shinni boshqarishda juda qo’l kelgan. “Temur tuzuklari”da ta’kidlanishicha, safar chog’ida oddiy askarlarning har o’n sakkiztasiga bitta chodir berilgan. har bir jangchi ikkita ot, yoy, sovut, qilich, juvol-diz, qop, o’nta nina, arra va teri haltaga ega bo’lgan. Sara jangchilarning har besh-tasi bir chodirga joylashgan. Ularning har biri dubulg’a, sovut, qilich, o’q- yoy, sadoq va buyruqda ko’rsatilgan miqdorda ot bilan ta’minlangan. Harbiy san’at sir-asrorini bilgan, dushman safini parokanda qilish yo’l-yo’rig’ini yaxshi egallagan, mushkul paytlarda dadil harakat qiladigan, hech qanday to’siqdan tap tortmaydigan, qo’shinda sodir bo’lishi ehtimoldan holi bo’lmagan tartibsizlikni vaqtida bartaraf eta oladigan yovqur va mohir jangchilargina Temurbek tomonidan lashkarboshilikka tayinlangan. Amir Temur o’z qo’shinining harbiy takomiliga katta e’tibor berib, “amir”, “amirul-umaro”, yani “bosh amir” kabi yuqori darajali harbiy unvonlar joriy etgan. SHu kabi oliy darajali unvonlarga ega bo’lgan iqtidorli sarkardalarga u hatto vi-loyat hokimligi yoki noibligini in’om etgan. Lashkar “tuman”-o’n minglik, “hazora”-minglik, “qo’shin”-besh yuzlik va “ayl”-o’nlik birikmalarga bo’lingan. Tumanlarda askarlar soni o’n ming, qo’shinda yuz na-fardan ortiq bo’lgan. Amir Temur o’n minglik uchun “tuman og’asi”, minglik bo’-linmalari uchun “miri hazora”, yuzliklar uchun “qo’shun boshi” va o’nliklar uchun “ayl- boshi” kabi harbiy mansablar ta’sis etgan, ularning haq-huquqi, maoshi belgilab berilgan. Har viloyat asosiy- “asl” hamda zahira- “izofa” qismlarini to’plab bergan. Vi-loyatlar toshotar-sangandoz, devor buzuvchimanjanaq, o’t otar yoki to’p-ra’dandoz va naftandoz hamda o’zi otar qurollarni ishlata biladigan jangchilarni tayyorlar edi. Askariy qismlarni to’plash bilan tavochi vazifasidagi amaldorlar shug’ullangan. Jangda bahodirlik ko’rsatib g’alaba qozongan amir uchun in’omlar ham belgilab qo’yilgan. Qaysi amir biron qo’shinni engsa yoki viloyatni fath etsa, u tug’, nog’ora, bahodirlik martabasi, davlat kengashlariga kirish huquqi hamda biron sarhadning noibligi bilan siylangan. Har bir zobit jang qilish uslublarini farz sanalgan. Oddiy navkar nizomni qat’iy bajarishga majbur

bo’lib, jangda u dovyurak bo’lishi, omonlik istagan dushmanga yumshoq muomala va adolatli bo’lishi lozim edi. Taktika jihatidan Amir Temur armiyasi qo’shini ettita taktik qism-kuchlarga bo’lingan, razvedka a’lo darajada yo’lga qo’yilgan, qismlarning jangohda zarur darajada harakat qilishi uchun chora- tadbirlar ishlab chiqilgan, ularni jang chog’ida boshqarishga alohida e’tibor qaratilgan. Qismlararo aloqa yuqori saviyada bo’lishi, harbiy boshliqlarning to’g’ri tanlanganligi muhoraba natijasiga samarali ta’sir ko’rsatgan. Ispaniya olimi Rui Gonsales de Klavixoning ta’rifiga ko’ra, temuriy lashkar-boshi tinchlik choQida zarhal ip bilan tikilgan havorang satin ko’ylak kiygan. Uning boshida dur hamda boshqa qimmatbaho toshlar qadalgan bo’rk bo’lgan. Bo’rkning ostida uch qator qilib o’rilgan ikki kokil elkaga tushib turgan. Elchi bu yo’sinda o’rilgan sochlar Temurbek askarlarining nishoni ekanligini alohida qayd etilgan. Harbiy yurish oldidan Temurbek arkoni davlat, vazirlar, sarkardalar, amirzo-dalar, beklar va amirlarni harbiy kengash-mashvaratga to’plagan, so’ngra askar yiQish uchun maxsus buyruq e’lon qilingan qismlar harbiy ko’rikdan o’tkazilgan. Amir Temurning harbiy san’at rivojiga qo’shgan ulkan xizmatlaridan yana biri qo’shin qa-notlarini jang chog’ida dushman hujumidan muhofaza qilish va aksincha, g’anim kuchla-rini yon tomondan aylanib o’tib, orqadan zarba berish maqsadida tuzilgan otliq qism-kanbulning joriy etilishidir. Amir Temur qo’shinini Jahongir, Sayfuddin va Purhusay barloslar, Oq Bug’a, Usmon Abbos, Muhammad Sulton Hamariy, O’rus Bug’a, Hamza Sulduz, Amir Murizoda, Muhammad G’azg’on, Sariq Atka va Muzaffar Uch g’aro kabi janglarda shuhrat topgan mahorati va jasur kishilar boshqargan. Amir Temur ana shu tarzda o’z zamonining kuchli va eng jangovar lashkarini tashkil qilishga muvaffaq bo’lgan. Dushman mudofaasini mohirona yakson qilish, g’animlarning yirik shaharlariga qo’qqisdan zarba berish, mustahkam qal’a, qo’rg’on va hisorlarni uzoq muddat qamal qilish, yov kuchlarini iloji boricha keng ko’lamda qurshovga olish, raqibni ta’qib qilish kabi strategik rejalarni ko’zlab ish yuritish Sohibqironga faqat g’alaba olib kelgan. Temurbek yaratgan qudratli armiya jahon- ning o’sha vaqtdagi eng ilg’or armiyasi sifatida tan olingan, keyinchalik ham

buyuk sarkardalar, harbiy mutaxassislar tomo-nidan e’tirof etilgan. Bir necha asrlar mobaynida ibrat va andoza vazifasini o’tagan hamda harbiy san’at tarixi sifatida keng ko’lamda o’rganilgan. Xullas bizning mustaqil O’zbekiston armiyasi – Vatanimiz himoyachilari uchun ham buyuk bobomiz yaratgan armiya qo’shinlarining, bahodir jangchilarning dov-yurakligi chinakam ibrat timsoli hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Мирзиёев Ш . М . Эркин ва фаровон , демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз // Халқ сўзи . – 2016. – 15 декабрь . 2. Мирзиёев Ш . М . Илм - фан ютуқлари – тараққиётнинг муҳим омили // Халқ сўзи . – 2016. – 31 декабрь . 3. Мирзиёев Ш . М . Эркин ва фаровон , демократик Ўзбекистон давлатини бирга қурамиз . – Т .: Ўзбекистон , 2017. – 59 б . 4. Мирзиёев Ш . М . Фарзандлари соғлом юртининг келажаги буюкдир // Халқ сўзи . – 2017. – 6 январь . 5. Мирзиёев Ш . М . Қонун устуворлиги – инсон манфаатларини таъминлашнинг муҳим омилидир // Халқ сўзи . – 2017. –10 январь . 6. Мирзиёев Ш . М . Танқидий таҳлил , қатъий тартиб - интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак // Ишонч . – 2017. –17 январь . 7. Мирзиёев Ш . М . Миллатлараро дўстлик ва ҳамжиҳатлик — халқимиз тинчлиги ва фаровонлигининг муҳим омилидир // Маърифат . – 2017. – 25 январь .

Похожие

Yevropadagi milliy ozodlik va dexqonlarning urushlari davrida harbiy san`atning rivojlanishi

Slavyan xalqlarining harbiy san`ati

Qoraxoniylar davrida harbiy boshqaruv

Qadimgi yunoniston va rimning harbiy san`ati

Amir Temur va Temuriylar davrida harbiy ishlar