Псилофитсимонлар ва псилотсимонлар бўлимлари - Ботаника - Рефераты

Псилофитсимонлар ва псилотсимонлар бўлимлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

846 KB

Псилофитсимонлар ва псилотсимонлар бўлимлари Режа : 1. Псилофитсимонларнинг умумий тавсифи, морфологик тузилишининг ўзига хос хусусиятлари 2. Псилотсимонларнинг умумий тавсифи, морфологик тузилишининг ўзига хос хусусиятлари. 3. Псилофитсимонлар ва Псилотсимонларнинг келиб чиқиши

Псилофитсимонлар фақат қазилма ҳолда учрайдиган ўсимликлардир. Биринчи бор бу ўсимликлар қуйи девон қатламларида Д. Дусон томонидан 1859 йилда Канадада топилган. Лекин филогенетик системада бу ўсимлик орадан 50 йилдан ортиқроқ вақт ўтгач, 1917 йилда Шотландиянинг девон қатламларида Р. Кидстон ва У. Ланг томонидан қайта топилгандан сўнг ўз ўрнини топди. Ҳар иккала ҳолда ҳам ўсимликни спорофит насли топилганлиги кузатилади. Спорофитнинг вегетатив танаси дихотомик шохланган, пояга ўхшаш, илдизсиз, баргсиз талломли органлардан иборат. Бу бўлимнинг содда тузилишли вакилларининг ер ости органлари бир ҳужайрали ризоидлар, унча-мунча тараққий этган вакилларининг ер ости органлари вазифасини эса талломнинг шохланган ер ости қисми – илдиз поя бажарган. Буларда барг умуман бўлмаган, лекин юксак тараққий этган вакилларида барг вазифасини бажарадиган қипиқсимон ўсимталар – филлодийлар бўлган. Вегетатив танасининг ички тузилиши жуда содда бўлиб, тананинг энг уст қисмида бир қават ҳужайра дан иборат эпидермис, унинг ич томонида кўп қаватли пўст жойлашган. Поянинг марказида бошланғич ўзак цилиндр – простотел жойлашган. У ўз навбатида флоэма ва ксилемадан ташкил топган. Ўсимликда иккиламчи йўғонлашиш кузатилмайди. Талломнинг учида бир ҳужайрали, чўзиқ, бир хонали спорангий жойлашган. Спорангийнинг девори кўп қаватли бўлиб, унинг ичида архиспориал тўқималалр тараққий этган. Архиспориал тўқималардан тўрттадан спора – тетрада вужудга келган. Псилофитсимонларнинг гаметофити аниқланмаган. Уларнинг битта қабилага мансуб, 5 оила, 20 га яқин туркуми маълум. Шулардан барқарор аниқ вакиллари риния, хорнея, псилофитон ва астероксилон ҳисобланади. Бўлимнинг риния (Рҳйниа мажор), хорнея (Ҳорнеа), псилофитон (Псилопҳйтон), астероксилон (Астерохилон) сингари вакиллари қазилма ҳолда учрайди.

Псилотсимонлар бўлими — Псилопҳйта Бу бўлимга монотип псилотсимонлар (Псилотопсида) аждоди билан монотип псилотлар (Псилоталеса) қабиласи мансуб. Шу қабилага мансуб псилотдошлар (Псилотаcэаэ) оиласига ҳозирги пайтда тарқалган псилот (Псилотум) ва тмезиптерис (Тмесиптерис) туркум вакиллари тааллуқли. Булар қуруқликда тарқалган ўсимликлар, илдизи йўқ, унинг ўрнига узунлиги 1 м келадиган ризомоидлари мавжуд. Пояси тик ўсади, баландлиги 1 м га яқин, учидан уч томонлама бўлинувчи инициал ҳужайра ўсади. Ҳар иккала туркумга мансуб ўсимликларнинг ҳам ички тузилиши бир хил эмас. Псилотнинг уст томонида оғизча ва кутикулали эпидермис, унинг остида уч қават пўст, унинг ички қисмида эндодерма ва марказида шотисимон трахеидлардан иборат ўтказувчи боғламлар жойлашган. Тмезиптерис ер устки поясининг марказида сифоностел деб аталадиган ўзакнинг бўлиши ва луб қатламининг анча тараққий этганлиги билан фарқ қилади. Псилотнинг барги рангсиз қипиқсимон, фотосинтези асосан пояда содир бўлади. Тмезиптерис барглари эса лантсетсимон, анча кенг, тўқималари яхши тараққий этган. Спора барглари псилотсимонларда шохча шаклида, псилотда уч уяли, тмезиптерисда эса икки уяли. Споралари бир хил катталикда, қулай муҳитга тушиши билан улардан нурсимон симметрияга эга псилот гаметофити униб чиқади. Унинг катталиги 2 см гача бўлиб, ер остида ҳаёт кечиради, хлорофили йўқ, бир ҳужайрали ризоидлари бўлишига қарамасдан, ичида жойлашган замбуруғлари ёрдамида сапрофит ҳолда озиқланади. Антеридий ва архегоний гаметофитнинг бутун юзаси бўйлаб жойлашган. Сперматозоидлари кўп ҳужайрали. Псилотсимонлар тропик ва субтропик минтақаларда кенг тарқалган. Уларнинг аксарият қисми эпифит ўсимликлар ҳисобланади, лекин айрим ҳолларда чириндига бой нам тупроқларда ҳам учрайди. Псилотсимонлар

хўжалик аҳамиятига эга эмас, фақат бир тури, яъни П. глабрум Японияда манзарали ўсимлик сифатида ўстирилади. Барг пояли архегониал ўсимликлар — Cормобионта арчигониата Бу поғонага плаунсимонлар, қирқбўғимлар, папоротниксимон ва очиқ уруғли ўсимликлар таалуқли. Дастлабки уч бўлим ташқи кўриниши жиҳатидан бир-биридан кескин фарқ қилса-да, ҳаммаси спорали бўлганлиги билан очиқ уруғли ўсимликлардан ажралиб туради. Лекин очиқ уруғли ўсимликлар ёпиқ уруғлиларга нисбатан споралиларга яқин эканлигини дастлаб В. Гофмейстер (1851) аниқлаб, кейинчалик В. Беляэв ривожланиш тсиклини таҳлил қилиш, гаметофора ва спорофазанинг ўзаро муносабатини аниқлаш натижасида исботлаган. Ҳақиқатдан ҳам, барча архегонийли ўсимликларда, шу жумладан, очиқ уруғли ўсимликларда ҳам жинсий жараён архегонийда содир бўлади, яъни архегонийда дастлаб гаметофит ҳисобида уруғ муртак ривожланади. Шундай экан, барча архегонийли ўсимликларда спорофитнинг ҳаёти маълум вақт ичида тўлиғича гаметофитга боғлиқ бўлади. Аргхегонийли ўсимликлар ўтсимон, бута, дарахт сингари ҳаёт шаклларига эга. Айрим қазилма ҳолда учрайдиган плаунсимонларнинг баландлиги 30 метрга қадар бўлган, очиқ уруғлилар поясининг баландлиги бундан ҳам ортиқ, айрим ҳолларда 100-120 метргача бўлади. Улар турли-туман иқлим зоналарида кенг тарқалган. Уруғ муртак ривожланишининг бошланғич стадияси архегонийда ёки урғочи гаметофит ичида ўтади. Фақат ёпиқ уруғли ўсимликларнинг уруғ муртаги яхши дифференциаллашган. У запас озиқ модда — бирламчи эндосперм билан таъминланган. Шунинг учун ҳам қулай муҳит шароитида узоқ муддат тиним ҳолатида бўлиши мумкин. Бирламчи эндосперм очиқ уруғли ўсимликларда жинсий жараён содир бўлгунга қадар ҳосил бўлади.

4 -расм . Ч ўқ мо қ плаун (Лйcоподиум cлаватум): А – умумий к ў риниши; Б – спорофилл; Д – спора; Э – гаметофитга бо ғ ланган ў симта (ёш спорофит); Ф – поянинг к ў ндаланг кесими; Г гаметофит: 1 – ксилема; 2 – флоэма; 3 – эндодерма; 4 – механик т ўқ има; 5 – барг изи; 6 – пўст; 7 – пўстлоқ; 8 – антеридий; 9 – архегоний; 10 – муртак; 11 – п ў ст; 12 – замбуруғ гифлари; 13 – ризоидлар.13 G 12 111099 8 FA 4 12 35 6 E DB 7

Фойдаланиладиган адабиётлар: 1. Буригин В. А., Жонгуразов Ф. Х . Ботаника. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1977. 2. Курсанов А. ва бошқалар . Ботаника. Тошкент Ўрта ва Олий мактаб Давлат нашриёти. 1963. 3. Мустафаев С. М . Ботаника. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2002. 4. Саҳобиддинов С. С . Ўсимликлар систематикаси. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1976.

Похожие

Ботаниканинг бўлимлари. Ўсимликларнинг аҳамияти

Табиатшунослик фанига кириш

Мева ва уруғ. Меванинг тузилиши ва типлари

Новда ва поя

Гул ва мева