Новда ва поя - Ботаника - Рефераты

Новда ва поя

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Новда ва унинг тузилиши. 2. Куртакнинг тузилиши. 3. Новданинг шохланиш типлари. 4. Поянинг ҳаёт кечириш даврига қараб турлари. 5. Новданинг шакл ўзгариши.

www.arxiv.uz 1. Баргли пояга новда дейилади. Унинг асосий вазифаси ўсимликни ҳаводан озиқланишига хизмат қилишдир. Поя барг ва илдиз орасида богловчи звено бўлиб, унда ҳосил бўлган моддаларни ўтказиб беради. Поя ён новдаларини ва баргни тутиб туриб маханик функцияни бажаради. Новда куртакдан ёки уруғдан ҳосил бўлади. Новдани барг бирикиб турадиган қисми барг ўрни ёки бўғин деб номланади. Биринчи бўғинидан иккинчи бўғинигача бўлган масофа бўғин оралиғи дейилади. Барг ва поя оралиғидаги масофа барг қўлтиғи дейилади. Бўғин оралиғи узун ва қисқа бўлади. Агар бўғин оралиғи қисқа бўлса қисқа бўғинли, узун бўлса узун бўғинли новдалар дейилади. Новдада бўғин ва бўғин оралиқлари бир неча бўлиб улар доимо такрорланиб туради. Бу ходисага метамерия дейилади. 2. Куртак бу новданинг муртак ҳолатидир. Унда барг ва поя муртакда жойлашган сингари жойлашади. Ҳар бир куртакнинг тузилиши ўсиш конусини ҳимоя қилишга қаратилган. Куртакнинг ташқи қисмини қоплаб турувчи барглар кутин ва мумсимон моддани шимиб, тангачалар ҳосил қилади. Тангачалар темир дарахтида қора рангда бўлиб физиологик ҳимоя қилиш вазифасини бажаради. Каштан баргли эман дарахти куртаклари майда туклар билан копланган бўлади. Куртак пояда жойлашган ўрнига қараб қуйидаги турларга бўлинади. Апикал - учки куртаклар. Ён куртаклар. Ён куртаклар барг қўйнида жойлашади, шунинг учун бу куртакларни ён куртаклар дейилади. Куртакларни фаолиятига қараб актив куртаклар ва яширин куртакларга ажратилади. Яширин куртаклар дарахтсимон ўсимликларда кўп учрайди. Қўшимча куртаклар илдизда, пояда ҳосил бўлади. Келиб чиқишига кўра: вегетатив куртаклар. Гул ҳосил қилувчи куртаклар. Аралаш куртакларга бўлинади.

www.arxiv.uz Вегетатив куртаклардан новда, гул ҳосил қилувчи куртаклардан - гул, аралаш куртаклардан баргли тўпгул ҳосил бўлади. Куртакларнинг шакли ва ўлчами ҳар хил бўлиб, улар юмалоқ, конуссимон, тухимсимон, учи қиррали ва учи қиррасиз бўлиши мумкин Куртакни новдада жойланиши қуйидаги турларга бўлинади. 1. Навбат билан - спираль, 2. Қарама - қарши. 3. Халқасимон шаклида. Қарама - қарши жойланиш сирень, писта, ялпиз каби ўсимликларда кузатилади. 3. Новданинг шохланиш типлари. Пояда жойлашган апикал ва ён куртакларнинг ривожланишидан асосий ва ён новдалар ҳосил бўлади. Бу куртакларнинг ривожланиши ҳар хил бўлиб уларни қуйидаги шохланиш типларига ажратиш мумкин. 4. Поянинг шакли ва типлари. Ўсимликлар поясининг шакли турличадир. Уни кундаланг кесигини кўрсак, кўпчилиги доира шаклида, қиёқда 3 қиррали, лабгулдошларда 4, соявонгулдошларда кўп қиррали эканлигини кўрамиз. Галлагулдошлар ва соявонгулдошлар оиласи вакилларининг бўғин оралиғи асосий паренхима билан тўлган бўлади. Бундай поя похол поя дейилади. Поялар баргли ва баргсиз бўлади. Баргсиз поя пиёз,қоқи ут, лола гулдошлар каби ўсимликларда учрайди. Уларни пояси охрида тўпгулар ҳосил қилиб тугайди. Бундай баргсиз поялар стрелка деб номланиб. Поянинг қисқарган қисми илдиз бўғизида жойлашиб у ерда мутовка ҳосил қилади. Пояни ўсишига қараб тик ўсувчи, судралиб ўсувчи, илашиб ўсувчи, ўралиб ўсувчи, турларга бўлинади. Бундай гуруҳларнинг ҳосил бўлиши пояда маханик тўқималарнинг ривожланиишга боғлиқ. Илашиб ав чирмашиб ўсувчи поялар лианалар дейилади. Бундай ўсимликларга куй печак, нўхот, химель, дарахтсимонлардан-ток, наматак

www.arxiv.uz кабилар киради. Лианалар ўзи илашадиган ўсимлик бўйлаб соат стрелкаси бўйлаб (химель) ва соат стрелкасига қарши ҳаракатланади. Судралиб ўсувчи новдалар бўғимларда илдиз ҳосил қилиш хусусиятига эга. Бундай ўсимликларга кулупнай, семизут, ажрик, каби ўсимликлар мисол бўлади. Ўсимликнинг ҳаёт кечиришига қараб новданиг типлари. Поянинг тузилиши ўсимлик ҳаёт кечириш даври билан боғлиқдир. Баъзи ўсимликлар 5 - 7 хафта яшаса, айрим ўсимликлар 5000 йил ҳаёт кечиради. Ўт ўсимликлар пояси вегетациясиниг охирида ўз фаолиятини тугатса, дарахт ўсимликларда ҳаётининг охиригача сақланиб қолади. Қуйида айрим ўсимлик поясининг яшаш даврлари кўрсатилган. Баобаб 5150 йил. Мамонт дарахти 5000. Кипарис 3000. Эман 1200. Тилоғоч 500. Олма 200. Ўтсимон пояли ўсимликлар ҳаёт кечириш даврига қараб, бир йиллик, икки йилик ва кўп йиллик турларга ажратилади. Бир йиллик ўсимликлар бир вегетация даврида ўз фаолиятини тугаллаб, кузга бориб халок бўлади. масалан: Буғдой, каноп, арпа, шоли ва ҳоказо. Икки йиллик ўсимликлар биринчи йили вентатив органларини ҳосил қилса, иккинчи йили генератив органлар ҳосил қилади. Масалан: сабзи, лавлаги, турп. Кўп йиллик ўтсимон ўсимликлар доимий ер ости илдиз поялар, илдизлар, пиёз бошлар ҳосил қилиш хсусиятига эга бўлади. Ўсимликлар поясини шохланиши ва ёгочланиши хсусиятига қараб уларни уч гуруҳга ажратиш мумкин. 1. Дарахтлар. 2. Буталар. 3. Чала буталар. Дарахтларда асосий поя яхши ривожланган бўлиб ундан ён шохлар ҳосил бўлади. Уларнинг пояси ердан бир неча метргача кутарилиб туради. Буталарда асосий поя ривожланмаган, улар илдиз бўғизидан ҳосил бўлади, бўйи 4-6 м га етади. Масалан: анор, малина, ит бурун, смородина, сирен, саксовул каби чўл ўсимликлари киради.

www.arxiv.uz Чала буталар поянинг пастки қисми ёғочлашиб пўкак билан қопланади, юқори қисми эса бир йиллик бўлиб, қишга бориб халок бўлади. масалан: шувоқ, астрагал, ўлмас ўт кабилар. Новдада барглар жойланиши. Новдада барглар қуйидаги тартибда жойлашади: 1. Навбат билан ёки спиралсимон 2. Қарама - қарши 3. Мутовка шаклида. Бундай жойланишининг асосий моҳияти новдадаги барглар қуёшдан келадиган нурларни тусмаслик қонунига амал қилади. Навбат билан ёки спиралсимон жойланишда барг ҳар бир буғинида биттадан жойлашади. Улар такрорланиб икки барг оралиғида ҳосил бўлган спирал барг цикли дейилади. Барг циклида жойлашган барглар спирали сони каср суратига, ундаги барглар сони махражига ёзиб кўрсатилади. Масалан: 1/2, 1/3, 2/5, 3/8, 5/13. 1/2 сондаги барг жойланиши галла гулдошлар оиласига, 1/3 лолада, 2/5 олма, олхури, нокда учрайди. Новданинг шакл ўзгариши. Эвалюция жараёнида новданинг қуйидаги шакл ўзгаришлари учрайди. 1. Туганаклар новданинг йугонланиши асосида ҳосил бўлади. Туганакларда запас озиқ моддалар крахмал ёки инулин шаклида тўпланади. Унда 3-5 тадан куртаклар жойлашган бўлади.. 2. Пиёзбошлар. Уни кундаланг кесиб кўрсак ўзгарган барг ва қисқарган поядан тузилган бўлади. Пиёз тубининг учки қисмида куртак жойлашган бўлиб, ундан барг, поя ва гул ҳосил бўлади. Пастки қисмидан илдиз ҳосил бўлади. Пиёзбошларнинг баргларида запас озиқ моддалар тўпланиб боради. 3. Илдизпоялар гулсапсар, ровочда, саломалайкум, ажрик, гумайда учрайди. Улар ўзида запас озиқ моддаларни сақлаб илдиз ва барг ҳосил қилувчи куртакларни озиқлантиради. Новданинг шакли ўзгаришидан тиканаклар ҳам ҳосил бўлади. масалан: лимон, янтоқ, нок, дўлана, бодомда . Жингалаклар ҳосил қилиш токда учрайди

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Бурыгин. В. А. Жонгуразов. Ф. Х. Ботаника “Ўқитувчи” Т.: 1977. 2. Курсанов. В. А. Камарницкий Н. А ва бош.- Ботаника “Ўқитувчи” 1977. I II том. 3. Ҳамдамов И, Шукруллаев П ва бошқалар- ботаника асослари “Меҳнат” Т.: 1990. 4. Сохабиддинов. С. “Ўсимликлар систематикаси” I II боб. “Ўқитувчи” Т.: 1976. 5. Ҳамидов “Ўсимликлар географияси” “Ўқитувчи” Т.: 1984. 6. Белолипов. И. В. Шералиев. А. Ахадова. М. А. “Ўрта Осиё ўсимликлари марфалогияси” ЦОП, ТИПО, Т.: 1991. 7. Ҳолдаров. Х. Хожиматов. К. Х.“Ўзбекистон ўсимликлари”, “Ўқитувчи” Т.: 1992. 8. www . ziyonet . uz

Похожие

Новда ва новдалар тизими

Поя, унинг функцияси, морфологик ва анатомик тузилиши

Новда тузилиши ва ҳаётчанлигига асосан ўсимликларнинг вегетатив оргаиларини классификациялаш

Уруғнинг униб чиқиши ва ўсимтанинг ривожланиши

Юксак ўсимликларнинг вегетатив органлари