Поя, унинг функцияси, морфологик ва анатомик тузилиши - Ботаника - Рефераты

Поя, унинг функцияси, морфологик ва анатомик тузилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

419.5 KB

Поя, унинг функцияси, морфологик ва анатомик тузилиши Режа: 1. Поянинг ички тузилиши. 2. Поянинг ташки тузилиши.

Поя — новда ўқи бўлиб, .бўғим ва бўғим оралиғидан иборат. Унда ўсимликнинг барг ва шохчалари ҳамда гул-лари жойлашади. Поя бир йиллик ва кўп йиллик ўтларда, тана эса дарахт ва буталарда бўлади. Поя орқали барг, иддиз билан боғланади. Поянинг асосий вазифаси танани тик ёки ётиқ ҳолда ушлаб туриш ва илдиз орқали шимиб олинган сув ҳамда унда эриган минерал моддаларни бундан ташқари, баргда ассимиляция жараёнида ҳосил бўлган органик моддалар-ни ўтказишдан иборат. Поя озиқ моддалар тўпланадиган жой ва вегетатив кўпайиш органи бўлиб хизмат қилади. Пояда барглар маъ-лум бир тартибда жойлашиб, қуёш нуридан унумли фой-даланишига имкон яратилади. Суккулент (лот. с у к к у с — шира, ширали) ўсимликлар (кам сув буғлатади, чунки қуруқ шароитда ўсади)нинг этли пояси хлорофиллга бой бўлиб, ассимиляция этувчи органдир (масалан, кактус, мексика агавалари). Пояда гул ва мевалар ҳосил бўлади (масалан, шоколад дарахти —сасао, қовун да- рахти — Сапса рарауа). Пояларнинг шакли ўсимликларнинг турига ва ўсиш шароитига қараб ҳар хил бўлади. Кўпинча улар цилинд-рик, баъзан уч қиррали (қиёқ ўтларда), тўрт қиррали (лабгулдошларда), кўп қиррали (кактусларда), тропик ўрмонларда ўсувчи брахихитон, бом баксалари деган да-рахтларда бочкага ўхшашдир. Поялар ўсиш йўналишига қараб ортотроп (тик) ва пла-гиотроп (кўндаланг) бўлади. Ортотроп пояларга кунгабо-қар, ғўза, маккажўхори мисол бўлади. Уларнинг орасида чирмашувчи ёки таянчга ўралиб, юқорига ўсадиган ўтчил ўсимликлар (печакгул), лианалар деб аталадиган дарахт-симон ротанг пальмасини кўрсатиш мумкин. Плагиотроп пояларнинг баъзилари ерда ёйилиб қўшим-ча илдизлари билан ерга ўрнашиб ўсади, бу хилда ўсувчи ўсимликларга судралиб ёки ёйилиб ўсувчи поялар дейи-лади (ғозпанжа, темиртикан, тошёрар, маймунжон ва бош-қалар). Ер бағирлаб ўсувчи пояларга маданий ўсимлик-ларнинг палакларини кўрсатиш мумкин (қовун, тарвуз, бодринг, қовоқ). Айрим ўсимликларнинг поясида бўғим оралиғи жуда ҳам қисқа бўлиб, барглари ер

бағирлаб ўса-ди, ўша баргларининг ўртасидаги поя ўсиб гул ҳосил қила-ди. Бундай пояларга гулпоя деб аталади (масалан, приму-ла, қоқиўт, зуптурум, коврак ва бошқалар). Поянинг ички тузилиши Поянинг ички тузилиши одатда унинг асосий вазифа-ларини бажаришга монанд равишда тузилган. Поянинг ичида ўтказувчи тўқималар бўлиб, ўсимликнинг барча органларини бирлаштиради, механик тўқималарнинг мав- жудлиги эса мустаҳкамлик бериб туради. Поя ва умуман новданинг ўзи, ҳамиша ўсиб, янги органларни ҳосил қилиб туриши сабабли, "очиқ" системадир. Ўтказувчи ва механик тўқималардан ташқари пояда қопловчи тўқималар ҳам бўлади. Уларнинг мавжудлиги ички тўқималарни ташқи таассуротлардан сақланишини ва ёриқчалар (ҳаво йўли) орқали газлар алмашинувини таъминлайди. Айтиб ўтилган тўқималардан ташқари тур-ли ўсимликлар поясида яна ғамловчи, ассимиляциялов-чи, ажратувчи ва бошқа тўқималар ҳам бўлиши мумкин. Турли тўқималарнинг қандай тартибда жойлашганли-гини ўтчил ўсимликлар поясини ўрганишдан бошлаш маъ-қулроқ. Чунки уларда кўпйиллик дарахт пояларидагидек, камбий туфайли бўладиган иккиламчи ўзгаришлар бирламчи тузилишини унчалик ўзгартириб юбормайди. Пояда бир-биридан ажралиб турувчи 3 та анатомик зона (қисм)ларни кўриш мумкин: қопловчи, бирламчи пўстлоқ ва марказий (ўқ) ўтказувчи тўқималарни ўз ичига олган поянинг марказий цилиндр қисми ўзак ёки стел (юнон. стела — устун) бўлади (1-расм).

1 -расм. Лагохилус-кўкпаранг бир йиллик новдасининг кўндаланг кесими. от — бир ҳужайрали тукчалар; Бт — икки ҳужайрали безлар; к — кутикула; э — эпидерма; колл. — колленхима; п — паренхима; энд — эндодерма; лб — луб толалари; фл — флоэма; к — ксилема; н — найлар; ў — марказий цилиндр ёки ўзак. Ҳар қандай пояни ташқи томондан эпидерма қоплаб туради. У бошқа тўқималарга қараганда бирмунча олдин дифференцияланадиган бирламчи қопловчи тўқимадир. Эпидерма остида, паренхимадан ёки паренхима ва меха-ник тўқималардан (икки паллалиларда колленхимадан, бир паллалиларда — склеренхимадан) ташкил топган бирлам-чи пўстлоқ жойлашади. Бирламчи пўстлоқнинг энг ташқи паренхима ҳужайра-лари фотосинтез вазифасини бажариши мумкин. Энг ост-ки бир қатор паренхима ҳужайралари крахмал тўпловчи ҳужайралар (қинлар)га айланади. Ана шу хил ҳужайралар

пўстнинг ўрта қисмида жойлашган бўлиб, суберинга ўхшаш, (пўстни пўкакка айлантирувчи) моддалар тўпла-нади. Натижада ҳужайра деворларининг ўрта қисми йўғон-лашиб, пўкаклашиб, кейин эса ёғочлашиб йўл-йўл чизиқ ҳосил қилади, уларни Каспари камарлари (тасмалари) деб аталади. Поянинг ички қисмини марказий цилиндр эгаллайди. Марказий цилиндрнинг энг ташқи бирламчи пўстлоқ би-лан чегара қисмида перецикл (юнон. пери — атроф; цик-лос — айлана), яъни вақтинча меристема вазифасини ба-жарувчи (эпидерма остида жойлашган) тирик ҳужайралар бўлади. Баъзи ўсимликларда перицикл бўлмаслиги ҳам мумкин (2-расм). Бирламчи меристемалар фаолияти туфайли поянинг бирламчи тузилиши шаклланади. Бирламчи тузилиши узоқ вақт сақланиши мумкин, лекин агар прокамбийдан кам-бий ҳосил бўлса, иккиламчи йўғонлашиш бошланади. Вақг ўтиши билан эса эпидерма ва бирламчи пўстлоқ нобуд бўлади, унинг ўрнига перидерма (юнон. пери — ёнида, д е р м а — пўст) ривожланади. Шу тариқа поянинг икки-ламчи тузилиши шаклланади. Поянинг бирламчи тузилиши. Поянинг бирламчи тузи-лиши, унинг апикал меристемаси, ўсиш конусининг ини-циал ҳужайралари фаолияти туфайли ҳосил бўлади. Ўсиш конусида поянинг шаклланиши тўғрисида турли назариялар мавжуд. XIX аср ўрталарида Гофмейстр по-янинг ягона инициал учки ҳужайрадан ҳосил бўлиш наза-риясини илгари сурди. Унинг назарияси фақат мохсимон- лар ва папаротниксимонларга тегишли эди холос. Чунки уларнинг апексида ҳақиқатан ҳам битта инициал ҳужайра бўлади. Ундан кейинги изланишларнинг кўрсатишича,

купчилик пояларнинг апексида битта эмас, бал-ки бир талай инициал ҳужайраларнинг бўлишли-ги аниқланди. Натижада поянинг бирламчи тузили-ши бўйича икки хил наза-рия пайдо бўлди. Биринчи назария — гистогенлар на- зарияси бўлиб, уни 188 йилда Ганштейн олға сур-ди. Бу назарияга асосан, гулли ўсимликларнинг ўсиш нуқгасида битга эмас, инициал ҳужайраларининг бир гуруҳи бир неча қават бўлиб жойлашади. Ган- штейннинг фикрига кўра, ўсиш нуқгасининг энг ташқи ҳужайралари қаватининг остидаги меристематик ҳужайраларидан поянинг ва умуман бутун ўсимлик-нинг ривожланиши содир бўлади. Ана шу меристема-тик ҳужайралар йиғинди-сини Ганштейнн 3 та зона-га — гистоген (юнон. х и с - тос —кийим, газлама), 2-расм. Ёш олхўри дарахти поясининг кўндаланг кесими: 1 — умумий тасвир; 2 — катта қилиб кўрсатилиши; к — камбий, колл — коленхима; мкс — метаксилема; мф — метафлоэма; п — паренхима; пк — бошланғич пўстлоқ; пкс — бошланғич ксилема; пркс— протоксилема; прф — прото-

флоэма; пф — бошланғич флоэма; с — ўзак; эп — эндодерма. дерматоген (юнон. дерматос — пўст, генос — туғаёт-ган, туғилган, чиқиб келиш), периблема (юнон. периб-л е м а — қоплам, пўстлоқ), плеромага (юнон. п л е р о м — тўлдириш) ажратади. Ўсиш конусининг энг ташқи қават ҳужайралари дер-матоген деб аталади. Дерматоген остида бир неча қават периблема жойлашади. Дерматогендан поянинг ва илдиз-нинг пўсти шаклланади. Периблемадан бирламчи пўстлоқ ҳосил бўлади. Плерома ўсиш конусининг марказий қис-мини эгаллайди ва поянинг ёки илдизнинг марказий ци-линдрини ҳосил қилади. Поянинг шаклланиши тўғрисидаги иккинчи назария — туника ва корпус назариясидир. Бу назариянинг асосий муаллифи Шмидт (1920) бўлиб, унга асосан ўсиш конуси икки қисмдан, энг ташқи қават туника ва ички қават — корпусдан иборат. Бу назарияга асосан ўсиш конусининг энг учида инициал ҳужайралар гуруҳи бўлади. Улар анти-клинал .(юнон. а н т и — қарши, к л и н о — эгилиш) йўна-лишда бўлинади ва туникани ҳосил қилади. Туниканинг остидаги фаол бўлинувчи меристема ҳужайралари корпусни шакллантиради. Бу ҳужайралар барча йўналишда бўлина оладилар. Туникадан қопловчи тўқима, қисман эса пўстлоқ шаклланса, корпусдан марказий цилиндр ва қисман пўстлоқ ривожланади. Ўсиш конуси апексидаги бирламчи меристема фаоли-яти туфайли поя шаклланади. Бирламчи тузилишда поя ҳамиша эпидерма остида бирламчи пўстлоқ шаклланади, унинг энг ички қавати эндодерма деб айтилади. Эндодер-ма ҳужайралари деярли тўрт бурчак шаклда, юпқа пўстли бўлиб, крахмал доналарини тўплаши мумкин. Бирламчи пўстлоқ айнан бир хил ҳужайралардан ташкил топган эмас (3-расм). Эпидерма остида, поя қирғоғи бўйлаб, хло-ропластларга эга бўлган паренхима жойлашган. Эпидерма остидаги ҳужайралар кўпинча пўсти қалинлашиб коллен-химага айланиши ҳам мумкин. Баъзан бирламчи пўстлоқ-да ажратувчи тўқималар ёки ажратувчи алоҳида-алоҳида ҳужайралар — идиобластлар (юнон, и д и о с — ўзгача, ўзига хос; бластос —муртак, новда, майса) бўлиши мумкин. Шундай

қилиб бирламчи пўстлоқнинг ташқи чегарасини эпидерма, ички чегарасини эндодерма ташкил қилади, 4-расм. Себарга поясида толали най боғламларнинг тузилиши: 1— эпидерма; 2 — пўстлоқ паренхимаси; 3— флоэма; 4— камбий; 5— иккиламчи ксилема; 6— ўзак; 7—ўзак нурлари. шу ҳужайралар колленхимага (юнон. колла —сирач; энхима — тўлган, механик-тўқима) айланади. Коллен-хима ўтчил ўсимлик. Пояси эгилувчан, шунинг учун катта дарахтлар йиқилиши мумкин бўлган кучли шамолда ҳам унинг пояси синмайди. Марказий цилиндр яхши ривожланган. Аммо перицикл кўринмайди. Шундай бўлсада — тола боғламлари устида-ги механик қалпоқча перициклдан ҳосил бўлади. Марка-зий цилиндрнинг энг асосий элементлари тола (най) боғ- ламлари ва йирик ҳужайрали ўзак паренхимасидир. Боғ-лам камбийси аниқ кўриниб туради. Боғламлар ўртасидаги камбий эса аниқ бўлмайди. Улар кейинроқ ҳосил бўлади ва боғлам камбийси билан қўшилиб яхлит камбий ҳалқа-сини ҳосил қилади. Боғламли тузилишга эга бўлган ва ўзак нурлари яхши ривожланган поянингтузилишига кирказон (5-расм)нинг поясини мисол қилиш мумкин. Зиғир ўсимлиги нинг пояси боғ-ламларсиз тузилишга эга (6-расм). Унинг пўст қисмида

5-расм. Киргазон —поясида толали най тўдаларининг тузилиши: 1 — кутикула; 2 — эпидерма; 3 — пўстлоқ паренхимаси; 4 — луб толалари; 5— флоэма; 6— камбий; 7—толали най тўдалари оралиғидаги камбий; <У-толали най тўдаларининг ксилемаси;

6-расм. Зиғир поясининг кўндаланг кесими: А — пўстлоқ, Б — марказий цилиндр: 1 — эпилерма, 2— пўстлоқ паренхимаси, 3 — луб толаси, 4— флоэма (элаксимон найлар ва йўлдош ҳужайралар), 5—камбий, 6 — иккиламчи ксилема, 7—бирламчи ксилема, 8— ўзак. бирламчи ҳамда иккиламчи гистологик элементлар ажра-либ туради. Бирламчи паренхима ҳужайралари ҳажмининг кичиклиги ва чўзинчоқлиги билан фарқтанади. Луб тола-ларининг ҳужайра деворлари қалин бўлиб, улар текстил саноатида ишлатилади. Флоэма устида йирик ҳужайрали иккиламчи пўстлоқ паренхима жойлашган. Флоэма билан ксилема яхлит ҳалқа шаклда жойлашган бўлади. Камбий ҳужайраларининг фаолияти. Камбий ҳужайра-ларининг фаолияти бошқа меристема ҳужайраларига қара-ганда бошқачароқ ва ўзига хос тузилишга эга. Уларнинг шакли тангентал йўналишда чўзилган бўлиб, ана

шу йўна-лишда бўлинади. Камбий ҳужайраларининг икки учи ўткирлашган. Биринчи ажралиб чиққан камбий ҳужайра-си она ёки инициал ҳужайра бўлиб қолаверади. У ўзида "чексиз" бўлиниб ҳужайралар ҳосил қилиш қобилиятини сақлайди. Инициал ҳужайранинг бўлиниши натижасида меристема ҳужайраси ҳосил бўлади, у такрорий бўлинади ва ҳосил бўлган ҳужайрадан флоэма ва ксилема доимий элементлари шаклланади. Бўлинаётган камбий ҳужайра-си ксилема ҳужайраларини флоэма ҳужайраларига нисба-тан 3—5 баробар кўп ишлаб чиқаради. Камбий ҳалқаси ўз фаолиятида борган сари поя марказидан узоқлашиб, мас-саси ортиб бораверади. Дарахт ўсимликлар поясининг тузилиши. Дарахтларнинг поя тузилиши ўтчил ўсимликларнинг поя тузилишидан фарқ қилади. Дарахтлар поясининг ўзига хос вазифалари бор. Дарахтларнинг пояси кўп йиллар давомида ўзидаги ён шохлар, шохчалар ва баргларнинг оғирлигини кўтариб туради. Дарахтчил ўсимликлар поясидаги асосий фарқ шундаки, уларнинг тўқималари кучли ёғочланади ва та-раққий этади ҳамда поя марказида жойлашади. Ҳозирги замон дарахт ўсимликларга нинабаргли да-рахтлар (қарағай, оққарағай, қорақарағай, тилоғоч), икки паллали баргли дарахтлар (қайин, тоғтерак, эман, заранг, қайрағоч, жўка, шумтол ва бошқалар), бир паллали да- рахтлар (ҳар хил пальмалар ва драценалар) киради. ■Нина баргли дарахтлар билан икки паллали дарахт ўсим-ликлар пояси ўхшаш бўлиб, иккилам1т' тузилишга эга. Уларнинг асосий структура элементи — камбийдир. У флоэма ва ксилема элементларини ҳосил қилади ва по-янинг йўғонлашувини бошқаради. Камбийнинг асосий вазифаси, албатта, ўсимликнинг бутун ҳаёти мобайнида кучли ксилемани (ёғочликни) шакллантириш. Аммо кси-лема ҳужайраларининг таркиби ва жойлашиш тартиби бўйича нинабаргли ва икки паллали дарахтлар пояси фарқ қилинади. Бир паллали дарахт ўсимликлар тропик ва субтропик ўрмонларда тарқалган. Уларнинг поясида камбий бўлмай-ди, боғламлар ёпиқ, тартибсиз жойлашган.

Бундай ўсим-ликларда ҳам иккиламчи ўзгаришлар бўлади, лекин бу ўзгаришлар паренхимадан ҳосил бўлувчи ва жуда қисқа муддат ишлайдиган ҳалқалар ҳисобига рўй беради. Икки паллали дарахт ўсимликлардан қайрағочнинг поя тузилишини кўриб чиқамиз. Иккиламчи т>'зилиш шакллана бошлангандан пўстнинг энг ташқи қавати бўлиб перидермаҳисобланади. Вақт ўти-ши билан кўп дарахтларда перидерма пўстлоқ қаватига айланиши мумкин. Перидерма билан марказий цилиндр ўртасида пўстлоқ паренхимаси жойлашган. Марказий ци-линдр перициклдан, агар у бўлмаса флоэмадан бошлана-ди. Иккиламчи флоэма элементлари камбийдан экзарх (юнон. экзо — ташқи; архе — бошланиши), яъни мар-каздан ташқарига қараб ҳосил бўлади. Иккиламчи флоэ-ма ҳужайралари бирламчи флоэма ҳужайраларидан йирик-роқ. Вақт ўтиши билан иккиламчи флоэма ҳужайралари кўпайиб, бирламчи флоэмани деярли кўринмас ҳолга кел-тириб қўяди ёки улар юпқа ҳалқа шаклида кўриниши мум-кин. Иккиламчи флоэма элементлари — элаксимон най-чалар ва йўлдош ҳужайралар. Уларга аралашган ҳолда луб (флоэма) паренхимаси ва луб механик толалари жойла-шади. Флоэманинг гистологик элементларига ўзак нурлари ҳам киради, улар флоэма ҳалқасини радиал йўналишда ёриб ўтади. Луб паренхимаси ҳужайраларида крахмал, гемицел-люлоза ғамланади. Куз охирига келиб бу ҳужайраларда юқоридаги моддалар ўрнига глюкоза, ёғ ва бошқалар тўпла- нади. Луб паренхимаси ҳужайраларида ажратиб чиқари-лувчи моддалар — ҳар хил алкалоидлар, глкжозидлар, ош-ловчи модца ва бошқалар тўпланади. Баъзи ўсимликлар флоэмасида сут йўллари бўлади. Ёғочликнинг (ксилеманинг) асосий элементларига — найлар, трахеидлар, механик толалар (либриформ) ва па-ренхима киради. Паренхимани ёғочлик паренхимаси ва ўзак нурлари ташкил этади. Иккиламчи ксилема ва икки- ламчи флоэмани ҳосил қилувчи камбий кўп қаторли бўлиб жойлашади. Либриформ — ёғочликнинг асосий элементи бўлиб, механик вазифани

бажаради. Ўзак нурлари бирламчи ва иккиламчи бўлади. Бирлам-чи ўзак нурлари ўзақцан бошланади ва бутун ёғочлик ор-қали пўстлоққа қадар давом этади. Иккиламчи ўзак нур-лари бир йиллик ҳалқадан бошланади ва камбий ҳалқаси-гача^боради. Йиллик ҳалқалар. Камбийнинг фаолияти йил фаслла-рига қараб ўзгариб туради. Айниқса баҳор ойларида, ўсим-ликларда шира суюқлиги оқиши бошланган даврда кам-бийнинг фаолияти ортади. Мана шу вақтда шаклланган ўгказувчи элементлар — трахея ва трахеқдларнинг диаметри йириклашади. Куз яқинлашиб келгани сайин камбий фа-олияти сусаяди, ҳамда ажратиб чиқарилаётган ҳужайра-лар сони камайиб, уларнинг диаметри кичраяди ва ҳужайра пўсти қалинлашади. Шундай қилиб, баҳорги ва кузги ҳосил бўлган ҳужайралар ўртасидаги кескин фарқланиш нати-жасида йиллик ҳалқалар ҳосил бўлади (7-расм). Йиллик ҳалқаларнинг ўсиш тезлигига, қалинлигига ёғингарчилик миқцори, ҳарорат режими ва қуёшли кунлар сони таъсир этади. Йиллик ҳалқаларнинг қалинлигига, шаклига қараб кли-матолог ва палеонтолог олимлар ўтган йиллар ва ҳатто ўтган асрлар (қазилма ўсимликларда) иқлимини аниқтай-дилар. Ҳалқалар сонига қараб эса дарахтларнинг ёшини аниқлаш мумкин. Иқлими қуруқ ва иссиқ чўл шароитида ўсадиган баъзи ўсимликларда (саксовул, эльдор, қарағайи ва бошқаларда) ёздаги ёғингарчилик вақтида сохта йил-лик ҳалқалар ҳосил бўлиши мумкин. Агар эътибор билан қаралса, бу сохта ҳалқалар кўринади. Уларнинг ўзига хос хусусиятларидан бири шундаки, пайдо бўлган ҳалқалар тўлиқ доира ҳосил қилмайди. Ёғочликдаги йиллик ўзгаришлар. Йилл.ж ҳалқаларнинг энг қарилари поянинг марказида жойлашади. Шунинг учун йиллар ўтиши билан ёғочликнинг ички қисмларига сув, озиқ модцалар ва кислороднинг кириши қийинлашади. Еғочликнинг ички ҳалқаларидаги тирик паренхималар моддалар алмашинуви оғирлашади. Натижада бу ҳужай-раларда пуфаксимон бўртмалар ҳосил

бўлади. Найлар (тра- 7-расм. Дуб (эман) дарахти поясидаги йиллик ҳалқалар: 1 — пўстлоқ, 2 — ўзак тевараги, 3 — ўзак маркази. хеялар) бўшлиғи ҳар хил моддалар (смола, эфир мойлари, ошловчи ва бошқа моддалар) билан шимилади. Натижада бутун бир ҳалқа ҳужайраларида моддалар алмашинуви де-ярли тўхтайди. Шу моддаларнинг тўпланиши ва оксидла-ниши натижасида ўша йиллик ҳалқа маълум бир рангга киради. Бу ранг турли ўсимликларда турлича бўлади. Йил-лар ўтиши билан бундай ҳалқаларнинг сони ортиб боради ва ёғочлик маркази ёки унинг ўзак (энг қари) қисми мах-сус ранги билан ажралиб туради. Ёғочликнинг ёш қисми ўзак атрофи (ёғочликнинг ташқи қавати) дейилади. Ана шундай чиройли рангга ўзакка эга бўлган ёғоч қим-матли ҳисобланади. Ундан турли бадиий буюмлар тайёр-ланади. Ёғоч, каштанда ёғочнинг ўзаги тўқ — каштан ран-гида, қарағай ва қайрағочда — жигар рангда; тисс (қизил дарахт)да — тўқ қизил рангда; зирк, тутларда — сариқ ранг-да; хурмонинг турли вакилларида — қора рангда бўялган бўлади. Ёғочликнинг ана шу ўзак қисмини ўрмончиликда етилган ёғочлик деб юритилади. Баъзи ўсимликларда ёғочлик ўзаги юмшоқ бўлади. Шу сабабдан замбуруғ ва бошқа микроорганизмлар ёғочлик-ни осонлик билан емиради. Бундай

дарахтларда (терак, тол, чинор) ковак ҳосил бўлади. Уларнинг умри нисбатан қисқа. Бироқ чинор бундан мустасно. Чинорнинг ичи ко-вак бўлсада узоқ умр кўради. Ёғоч — халқ хўжалигининг турли тармоқлари учун ажойиб хом ашё ҳисобланади. У қурилишда, мебель иш-лаб чиқариш саноатида ишлатилади. Ёғочликдан ёғоч спир-ти, сирка кислотаси, ацетон, турли смолалар, бўёқлар ва бошқа моддалар ажратиб олинадй.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Агрохимия (Под ред. Б. А. Ягодина). Москва, 1982. 2.Вопросы агротехники возделывания лекарственных культур. Часть 1, Москва, 1978. 3. Справочник по лекарственным культурам. Воронеж, 1963. 4. Холматов Х. Х., А. И. Қосимов русча-латинча-ўзбекча доривор ўсимликлар луғати, Тошкент, 1992. 5. Холматов Х. Х., Аҳмедов Ў. А. „Фармакогнозия“, Тошкент, 2007 й. 6. Мусаев Б. С. „Ўғит қўллаш тизими“, Тошкент, 1998. 7. Атабоева Ҳ. Н. ва бошқалар. Тошкент, 1995. Ўсимликшунослик. 8. Мурдахаев Ю. М. Лекарсвенные культуры в Узбекистане, Ташкент, 2001. 9. Мурдахаев Ю. М. Ўзбекистонда ватан топган доривор ўсимликлар. Тошкент, 1990. 10. Турова А. Д. Сапожникова Э. Н. Лекарственные растения СССР и их применение. Москва, 1982. 11. Мусаев Б. С. Агрокимё. Тошкент, 2001. 12. Эрматов А. Суғориладиган деҳқончилик. Тошкент, 1983. 13. Холматов Х. Х., Ҳабибов. Ўзбекистон доривор ўсимликлари. Тошкент, 1971. 14. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. Москва, 1976.

Похожие

Баргнинг ички (анатомик) тузилиши

Тупрок профилининг тузилиши ва морфологик белгилари

Новда ва поя

Механик, ўтказувчи, ажратувчи ва асосий тўкималар. Илдиз морфологияси.Илдизни физологик ва анатомик тузилиши

Барг морфологияси.Баргнинг анатомик