O`simliklar jug`rofiyasi, o`simlik zonalari - Ботаника - Рефераты

O`simliklar jug`rofiyasi, o`simlik zonalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. O`simliklar jo`g`rofiyasinig vazifasi. 2. O`simlik turlarining yer shari bo`ylab tarqalish qonuniyati. 3. O`simlik turlarini xalq xo`jaligidagi ahamiyatiga ko`ra guruhlari. 4. O`simliklarning floristik jo`g`rofiyasi. O`simliklarning areali.

www.arxiv.uz 1. O`simliklar geografiyasi yoki fitogeografiya o`simliklarning yer yuzida tarqalishi va taqsimlanishi qonuniyatlarini va ularning sabablarini o`rgatadi. Bu ancha murakkab vazifa bo`lib, o`simlilarni yer yuzida tarqalish qonuniyatlarini tarixiy taraqqiyot davrlari, asosida tushuntirib berishni taqazo qiladi. Shunnig uchun o`simliklar geografiyasi fani o`z oldiga qo`ygan vazifani bajarishda tarixiy geologiya, o`simliklar morfologiyasi, zoogeografiya va shu kabi fanlarning ilmiy ma`lumotlaridan foydalanadi. O`simliklar geografiyasi o`z ichiga quyidagi mustaqil bo`limlarini oladi. 1. Floristik geografiya. Bu bo`lim avlod, oila va shu kabi sistematik birliklarning hamda o`simlik guruhlarining (o`rmon, dasht, cho`l, tog`) yer yuzidagi tarqalish qonuniyatlarini o`rgatadi. 2. O`simliklarning ekologik geografiyasi - o`simliklarning tashqi muhit bilan o`zaro munosabatini o`rganadi. 3. Tarixiy geografiya - iqlim hamda yer qobig`ining o`zgarishi natijasida yer yuzida sodir bo`lib, turadigan o`simliklarning tarqalish qonuniyatlarini o`rgatadi. 4. Geobotanika yoki fitosenologiya - O`simlik jamoalarining yashash joyi sharoiti va hududlarga bog`liq holda tuzilishini va ularning taqsimlanishini o`rgatadi. Ma`lum bir hududda o`suvchi o`simlik turlarining yig`indisiga flora deyiladi. Masalan: O`zbekiston florasi,Qozog`iston florasi va hokazo. Bir mamlakat florasi boshqa mamlakat florasidan hamma vaqt farq qiladi. Chunki ularning iqlimi va tuproq sharoiti hamda o`simlik turlarining kelib chiqishi turlichadir. 2. O`simlik turlarining yer shari bo`ylab tarqalishi ma`lum qonuniyat asosida bo`lib, ular quyidagilardan iboratdir. 1. Shimoldan Janubga borgan sari o`simlik turlari ortaveradi. Chunki iqlim o`zgarib, o`simliklarning yashashi uchun sharoit yaxshilanib boradi. 2. O`simlik turlari tog`li tumanlarga nisbatan tekislikda kamroq bo`ladi. Sababi tog`larda iqlim va tuproq sharoiti xilma- xildir. 3. Geologik jihatdan oldin hosil bo`lgan tog`lar va tekisliklarda o`simliklar soni, nisbatan yangi bo`lgan hududlarga qaraganda ko`proq bo`ladi. 4. Tropik va subtropik mamlakatlarda iqlim sharoiti o`ta qulayligi tufayli ularda o`simlik turlarining soni ko`p bo`ladi. Masalan: MDH da yuksak

www.arxiv.uz o`simliklarning 16 mingga yaqin turi uchragan bo`lsa, Braziliyada 40 ming. O`rta Osiyoning tog`li tumanlarida yuqori o`simliklarning 5 mingga yaqin turi o`sadi. Cho`l zonasida hammasi bo`lib, 800 ga yaqin o`simliklar turi uchraydi. 3. O`simlik turlarining kelib chiqishi, tabiatda tutgan o`rni, xalq xo`jaligida foydalanishiga ko`ra barcha yuksak o`simliklar quyidagi guruhlarga bo`linadi. 1. Madaniy o`simliklar. Bular insonlar tomonidan ekib, o`stiriladigan o`simliklar bo`lib, odamlar ularning hosilli sifatli tur va navlarini yaratganlar. Masalan: g`o`za, bug`doy. G. N. Shlikov ma`lumoticha hozir ekiladigan o`simlik turlarining soni 30000 ta bo`lib, insonlarning doimiy foydalaniladigan turlari 11 mingni tashkil qiladi. O`zbekistonning o`simliklari, xususan dendroflorasi turli mamlakatlardan keltirilgan yangi daraxt va buta o`simlikar hisobiga boyimoqda. Masalan: Virgenya xurmosi, pushti gulli akatsiya, katalpa, Amerika zarangi, tuxmak, sharq xurmosi, beresklet, sovun daraxti, lola daraxti, magnoliya va shu kabilar. 2. Yovvoyi o`simliklar evolyutsion jarayonlar natijasida yashashga moslashgan tabiy sharoitda o`sadiagn o`simliklardir. Masalan: O`rta Osiyo cho`l zonasidagi shuvoqlar, qorabosh, yantoq, lolaqizg`aldoq, saksovullar. Tog` zonasidagi yovvoyi olma, yong`oq, archa, do`lana, bodom, pista, botqoqlarda o`suvchi qamishlar, qiyoqalar, suv o`tlari, moxlar. 3. Begona o`tlar. Bularni transpiratsiya koyfitsenti madaniy o`simliklarga nisbatan yuqori bo`ladi. Masalan: g`o`zada 500-600 g, bug`doyda 500 g, juxorida 300 gr -ga teng bo`lsa, g`umayda 750, sho`rada 800, oq shuvoqda esa 950 gr- ga tengdir. G`o`zani o`rtacha o`t bosganda har ga dan 1000 - 1800 m3 suv ortiqcha sarf bo`ladi. Begona o`tlar kelib chiqishiga ko`ra antropoxor-boshqa joylardan kelgan va apofit - mahalliy begona o`tlarga bo`linadi. Apofitlar. 1. Ekinzor va ko`chatzorlarda o`sadigan segetal apofitlar. 2. Tashlandiq joylarda o`sadigan ruderal apofitlar. 3. Insonalar tomonidan yaratilgan suv havzalarida o`sadigan gidroapofitlar. 4. Suv omborlari va sug`orish vositalarining chekkalarida o`sadigan

www.arxiv.uz gigroapofitlarga bo`linadi. Begona o`tlar bir yillik, ikki yillik va ko`p yillik begona o`tlarga ajratiladi. 4. O`simliklarning floristik geografiyasi. O`simliklarning areali. Areal yunoncha, “area” so`zidan olingan bo`lib, maydon, hudud degan ma`noni bildiradi. Ma`lum bir o`simlik turi, avlodi yoki oilasining yer yuzida tarqalgan maydoni areal deb ataladi. Areal turli kattalikda bo`lishi mumkin. Ma`lum tur, avlod tarqalgan arealga nisbatan oila areali kengroq va kattaroq bo`ladi. Bir arealda uchraydigan o`simlikarning turlari shu hududda bir tekis bo`lmay, yashash uchun qulayroq joylarida ko`proq., noqulay zonalarda esa kamroq uchraydi. Areallar ikki xil bo`ladi. Tabiiy areal, sun`iy areal. Masalan: oddiy qamish yer sharining shimolidan tortib janubidagi eng chekka kengliklargacha bo`lgan barcha qit`alarda o`sadi. Areali yer shari quruqligining yarmidan ko`pini egallaydigan o`simlik turlari kosmopolitlar deb ataladi. (jag`-jag`, qoqi o`t, sho`ra, qo`ng`irbosh, keng bargli zubturum). Tutash areal deb, ma`lum tur individlarning shu arealni tashkil qilgan maydonlari bo`yicha tarqalishiga aytiladi. Uzilgan areallar, chuchuq bodom (Amygdalus communis) O`zbekistonning Parkent tumani va Turkmanistonning G`arbiy Kopetdog`ida o`sadi. Ayrim turlarining areali tor bo`lishi mumkin, chunki, tashqi muhitning keskin qisqarishi natijasida ular yashaydigan maydon keskin qisqarishi mumkin. O`zining sobiq maydonlarida saqlanib qolgan bu turlar relekt turlar yoki relektlar deyiladi. Masalan: yong`oq (juglans regia). Juda ham kichik arealni ishg`ol qiluvchi turlar endimik turlar yoki endimiklar deyiladi. O`z arealini kengaytirishga ulgurmagan yoki kengaytira olmaydigan turlar neoendemiklar deyiladi. (tog`li mamlakatlarda yoki orollarda o`suvchi o`simliklar). Yer yuzida joylashib ulgurmagan yosh turlar paleoendemiklar deyiladi. Lentasimon areal -masalan: turang`il teragi Sirdaryo, Amudaryo va boshqa daryolar bo`ylarida o`sadi. Areal chegaralariga antropogen omillar ham katta ta`sir ko`rsatadi. Masalan: O`rta Osiyo tog`lari va cho`llarida o`suvchi archa, pista, bodom, yong`oq, yovvoyi olmalar, saksovul, shuvoq bularning areali ancha

www.arxiv.uz toraygan. Insonlar ham areallarni kengaytiradi masalan: o`rta tolali g`o`za Amerikadan, ingichka tolali g`o`za Misrdan, pomidor - kartoshkalar Janubiy Amerikadan olib kelingan. Insonlar o`z hayot faoliyatida o`zi uchun kerakli o`simliklarni bir joydan ikkinchi joyga ko`chirib turadilar. Bu umumiy nom bilan introduksiya deyiladi. Masalan: Xitoydan Kavkazning qora dengiz sohillariga choy, sitrus, bambuk, tunga daraxtlarini olib kelib ekilishi .

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Kursanov. V. A. Kamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. K. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

O`zbekistondagi dorivor o`simliklar

Asalshirali o`simliklar

Gulli o`simliklar tasnifoti

O`simliklar sistematikasiga kirish

Tuban o`simliklar sistematikasi