Mexanik, o`tkazuvchi, ajratuvchi va asosiy to`qimalar. Ildiz morfologiyasi. Ildizni fizologik va anatomik tuzilishi - Ботаника - Рефераты

Mexanik, o`tkazuvchi, ajratuvchi va asosiy to`qimalar. Ildiz morfologiyasi. Ildizni fizologik va anatomik tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Mexanik to`qima, ularning vazifasi 2. O`tkazuvchi to`qima, ularning vazifasi 3. Asosiy to`qima, ularning vazifasi 4. Ajratuvchi to`qima, ularning vazifasi 5. Hazm bezlari va osmaforlar 6. O`simlik organlari (Organografiya) 7. Ildiz morfologiyasi 8. Ildizning anatomiyasi 9. Birlamchi ildizning anatomiyasi 10. Ikkilamchi ildizning anatomiyasi 11. Shakli o`zgargan (metamorfoz) ildizlar. 12. Ildizdagi tugunak bakteriyalar va mikoriza

www.arxiv.uz Mexanik to`qima Mexanik to`qima o`simlik organlariga kattalik berib turadi. O`simliklarning tik o`sishiga imkoniyat tug`diradi. Mexanik to`qima o`simlik organlariga qattiqlik berib turishdan tashqari elastiklik ya`ni egiluvchanlik, bukuluvchanlik berib turadi. O`simlik organlarida mexanik to`qima bo`lmaganda edi o`zining tanasini tutib tura olmagan bo`lar edi. Shamol ta`sirida sinib ketgan bo`lar edi. Mexanik to`qima kelib chiqishi jixatidan 2 ga bo`linadi. 1. Parenxim xujayradan kelib chiqqan mexanik to`qima. Shakli parenxim xujayraga o`xshash. 2. Prozenxim xujayradan kelib chiqqan mexanik to`qima. Shakli prozenxim xujayraga o`xshash. Parenxim xujayradan kelib chiqqan mexanik to`qima 2 xil bo`ladi: 1.Kollenxima. 2.Sklereid. Prozenxim xujayradan kelib chiqqan mexanik to`qimaga sklerenxima kiradi. Biz bular to`g`risida aloxida to`xtalib o`tamiz. Kollenxima. Kollenxima xujayra po`stining notekis qalinlashganligi bilan xarakterlanadi. Xujayralarning po`stlari juda erta, xujayralar endigina bo`yi va eniga o`sa boshlayotgan paytda qalinlasha boshlaydi. Kollenximaning xujayra po`sti sellyulozadan tashkil topgan. Shuning uchun ham kollenxima xujayrasi tirik bo`ladi. Kollenximaning asosan 2 xili ko`proq uchraydi. 1. Burchaksimon kollenxima. 2. Plastinkasimon kollenxima. Burchaksimon kollenxima xujayraning burchaklari juda qalinlashgan bo`ladi. Plastinkasimon kollenximada xujay-raning tangental devorlari boshdan oyoq juda qalinlashgan bo`lib, radial devorlari yupqaligicha qoladi, ya`ni tashqi va ichki tomoni qalin yon tomonlari esa yupqaligicha qoladi.

www.arxiv.uz Ba`zan kollenxima xujayralarida xlorofil donachalari bor. Bunday xujayralarda fotosintez protsessi bo`lib turadi. Kollenximaning o`sish poyasida, barg bandida, yo`g`on tomir o`tgan qismida uchratish mumkin. Oshqovoq poyasida burchakli kollenxima uchraydi. Kollenxima 2 pallali o`simliklar orasida keng tarqalgan.Bir pallali o`simliklarda uchragan taqdirda ham faqat poya bo`g`imlari atrofida bo`ladi. Sklereidlar. (toshsimon to`qima). Sklereidlarning xu-jayra po`sti juda qalinlashgan. Shuning uchun ham sklereid xujayrasi o`lik bo`ladi. Ba`zi sklereidlar xujayra po`stida lignindan tashqari qum-tuproq xamda ohak bo`ladi. Sklereidlarni yog`och tipdagi yong`oq, o`rmon yong`og`i va dublarda, meva po`chog`ida,o`rik, shaftoli, olcha, olxo`ri va boshqalarning meva danaklarida, nok, behi mevalarida uchraydi. Yog`ochlik tola(sklirenxima) A. Ko`ndalang kesimi, Б. Uzunasiga kesimi: 1-hujayra po`sti, 2-oddiy teshikcha(plazmodesma), 3-hujayra bo`shligi. Nok mevasidagi toshsimon hujayralar. A-nok mevasi, Б-skleriyd, B-kattalashgan skleriyd, 1-shirali parenxima, 2-hujayra po`sti, 3-4-oddiy teshikcha, 5-hujayra bo`shlig`i. Sklerenxima. O`simlik dunyosida juda ko`p tarqalgan, o`simlik uchun juda katta ahamiyatga ega bo`lgan to`qimadir. Sklerenxima prozenxima shaklidagi qalin devorli,uchlari urchuqqa o`xshab o`tkirlangan xujayradan iborat. Sklerenxima xujayra po`sti lignin bilan sug`orilib yog`ochlangan. Shuning uchun ham sklerenxima o`lik bo`ladi. Sklerenxima o`simliklarning po`stloq qismida joylashgan bo`lsa, stereid (floema tolasi), yog`ochlik qismida joylashgan bo`lsa libriform(ksilema tolasi)deb yuritiladi. Stereidlar. Stereidlarning xujayra po`sti libriformga nisbatan yupqaroq bo`ladi. Stereidlarning xujayra po`sti yog`ochlangan yoki yog`ochlanmagan bo`ladi. Stereidlar to`qimachilik sanoatida katta ahamiyatga ega. Bizda muhim hom ashyosi bo`lib quyidagi o`simliklar hisoblanadi: Zig`ir, nasha, kanop, rami, kendr. Tolalarning to`qimachilik sanoatida a`lo darajada bo`lishi ularning uzunligi va yog`ochlanmaganligiga bog`liq. Zig`ir, nasha, kanop, rami, kendr

www.arxiv.uz o`simliklarning stereidlari yog`ochlanmagan. Ramining tola uzunligi 350 mm gacha,ba`zan 420 mm gacha, kendrniki 55 mm ba`zan 140 mm gacha, zig`ir tolasining uzunligi 60 mm gacha nashaniki 40 mm gacha bo`ladi. Bu o`simliklarning tolalari a`lo navli har xil matolar tayyorlashda ishlatiladi. Kanop tolalari ma`lum darajada yog`ochlangan bo`lib uzunligi 40 mm, kanopdan dag`al matolar, iplar, arqonlar tayyorlashda ishlatiladi. Stereid xujayralarning bo`yi eniga nisbatan 1000 marotabaga katta bo`ladi. Stereidlar juda ham mustaxkam, sinmaydigan va egiluvchandir. Libriformning xujayra po`sti stereidga nisbatan qalin va mo`rt bo`ladi. Uzunligi 0,5-1,5 mm ga teng. Mexanik to`qimalar o`t o`simliklarning poyasida xalqa shaklida, poyasi qirrali bo`lsa qirralarda joylashgan. O`tkazuvchi to`qima. O`tkazuvchi to`qimalar ham o`simlik organlarida ma`lum bir vazifani bajaradi, ya`ni o`tkazish vazifasini bajaradi. O`tkazuvchi to`qimalar suv va suvda erigan moddalarni o`simlik tanasi bo`ylab bir organdan ikkinchi organga o`tkazib turadi. O`simliklarda asosan 2 xil moddalar xarakat qilib turadi. 1. Ildiz tuklari yordamida tuproqdan shimib olingan suv va suvda erigan holdagi mineral moddalar. 2. O`simlik organlarida hosil bo`ladigan organik moddalar ya`ni, uglevodlar, aminokislotalar va boshqalarning suvdagi eritmasi. O`tkazuvchi to`qima kelib chiqish jixatidan 2 xil bo`ladi. 1.Birlamchi o`tkazuvchi to`qima. 2.Ikkilamchi o`tkazuvchi to`qima. Birlamchi o`tkazuvchi to`qima meristemadagi prokambiy-dan, ikkilamchi o`tkazuvchi to`qima kambiydan xosil bo`ladi. Bir pallali o`simliklarning o`tkazuvchi to`qimasi birlamchi va ikkilamchi bo`ladi. Bir pallali o`simliklarda kambiy bo`lmaydi. Kambiy o`simliklar tanasining eniga o`stirib turadi. O`tkazuvchi to`qimalar bajaradigan vazifasiga qarab 2ga bo`linadi:

www.arxiv.uz 1. Ksilema.(yog`ochlik) 2.Floema.(lub) Ksilema orqali yerdan ildiz tuklari shimib olgan suv va suvda erigan xoldagi mineral moddalar poyaga va so`ngra bargga o`tib turadi. Floema orqali bargdan fotosintez protsessi natijasida tayyorlangan organik moddalar poyaga va ildizga o`tib turadi. Ksilemani yuqoriga ko`taruvchi oqim,(vosxodyashiy tok). Floemani esa tushuruvchi oqim (nizxodyashiy tok) deyiladi. Ksilema va floema maxsus elementlardan tashkil topgan. Ksilemaning elementlari. 1.Traxeidlarning uchlari qiyshiq, o`tkir,boshi berk,cho`ziq xujayralardir. Traxeidlarning xujayra po`sti lignin moddasi bilan sug`orilib yog`ochlangan. Shuning uchun ham traxeidlar o`lik xujayralardan iborat. Traxeidlar odatda bo`yi 1-4 mm ga teng. Masalan, choyda traxeidning bo`yining uzunligi 4 mm, shoyi gulda 1 sm, qarag`ayda 44 mm. Traxeidlarning xujayra po`stida teshiklar bor.Teshiklar 2 xil bo`ladi. 1.Chokli, murakkab teshik. 2.Choksiz, oddiy teshik. Shu teshiklar orqali suv va suvda erigan mineral moddalar boshqa xujayralarga o`tib turadi. Ksilema elementlari va naycha turlari. 1-Yog`ochlik parenxima, 2-Nuqtali nay, 3-xalqasimon nay, 4-narvonsimon nay, 5-spiralsimon nay. Traxeidlar 2 xil vazifani bajaradi. 1. Suv va suvda erigan mineral moddalarni pastdan yuqoriga o`tkazish. 2. O`simlik organlariga kattalik berib turadi. Suv naylari. Suv naylari ham traxeidlarga o`xshash yerdan ildiz tuklari shimib olgan suv va suvda erigan moddalarni pastdan yuqoriga o`tkazib turadi. Bundan tashqari o`simlik tanasiga qattiqlik beradi.Chunki suv naylarining po`sti lignin moddasi bilan sug`orilib yog`ochlangan. Shuning uchun ham suv naylari

www.arxiv.uz o`lik bo`ladi. Suv naylari bir necha xil shakllarda uchraydi. Xalqasimon, burmasimon, narvonsimon, to`rsimon, nuqtasimon. Traxeidlar bilan suv naylarining taraqqiy etish tarixini rus olimi Yatsenko,Xmelnitskiy va Rottertlar tekshirib chiqganlar. Bu olimlarning ko`rsatishicha avval traxeidlar, so`ngra suv naylari paydo bo`ladi. Biz o`simliklarning taraqqiy etish tarixidan bilamizki, avval ochiq urug`li o`simliklar, so`ngra yopiq urug`li o`simliklar kelib chiqqan. Ochiq urug`li o`simliklarga archa, qarag`aylar kiradi. Mana shu archa va qarag`aylarda traxeidlar bor,suv naylari esa bularda uchramaydi. Yopiq urug`li o`simliklarda, olma, o`rik, yong`oq va xokazolarda suv naylari xamda traxeidlar bor. Demak ochiq urug`li o`simliklarda faqat traxeidlar, yopiq urug`li o`simliklarda esa traxeidlar xamda suv naylari uchraydi. Suv naylari ham bir vaqtning o`zida paydo bo`lgan emas. Avvalo xalqasimon, buramasimon, narvonsimon suv naylari, keyinroq esa to`rsimon va nuqtasimon suv naylari vujudga kelgan. Shuning uchun ham suv naylari 2 ga bo`linadi. 1. Birlamchi suv naylari. 2. Ikkilamchi suv naylari. Birlamchi suv naylariga xalqasimon, narvonsimon, buramasimon suv naylari kiradi. Ikkilamchiga esa nuqtasimon va to`rsimon suv naylari kiradi. Ikkilamchi suv naylari kambiydan xosil bo`ladi. Shuning uchun ham bir pallali o`simliklarda xamda bargda nuqtasimon suv naylari uchramaydi. Suv naylarining po`stida oddiy va xoshiyali teshikchalar bor. Ana shu teshikchalar orqali boshqa xujayralarga suv va suvda erigan mineral moddalar o`tib turadi. Suv naylaring uzunligi asosan 10sm-1m gacha bo`ladi. Ba`zan 5 metrgacha xatto 9 m gacha ham bo`ladi. Masalan akatsiya daraxtida 1m, dub daraxtida 2m,liana o`simliklarida 9 m gacha bo`ladi. Qishda suv naylari tolalar bilan berkilib qoladi. Shuning uchun ham qishda yuqoriga ko`tarilish oqim to`xtatiladi. Baxorda tolalar erib ketib suv naylarining yo`llari ochiladi.

www.arxiv.uz Ksilemaning parenximasi. Ksilemaning parenximasi tirik xujayradan iborat, bo`lib odatda unga oziq moddalar to`planadi. Ksilemaning tolasi- libriform. Libriform mexanik to`qimaga kiradi. Libriformning xujayra po`sti qalin, yog`ochlangan, qattiq bo`ladi. Asosiy vazifasi o`simlikka qattiqlik berib turish. Floema elementlari. Floema elementlari. A-Uzunasiga kesimi, Б-ko`ndalangiga kesimi. 1-shakllanayotgan elaksimon nay, 2-4-elaksimon nay va teshiklaridagi qadoq tana, 3-elaksimon nay teshiklari, 5- yo`ldosh hujayra, 6-kambiy, 7-floema parenximasi. Floema quydagi elementlardan tashkil topgan: 1. Elaksimon nay. 2. Yo`ldosh xujayra. 3. Floemaning parenximasi. 4. Floemaning tolasi-stereid. Elaksimon nay. Elaksimon nay tirik bo`ladi. Xujayra po`s-ti yupqa selyullozadan tashkil topgan. Bir xujayraning ikkinchi bir xujayra bilan ulangan joyida elakning ko`ziga o`xshash mayda teshikchalar bor. Shuning uchun ham elaksimon naylar deb yuritiladi. Yana teshikchalar orqali bir xujayradan ikkinchi bir xujayraga organik moddalar o`tib turadi. Elaksimon naylar xujayrasida protoplazma, yadro, leykoplastlar, har xil oziqli moddalar bor. Oziqli moddalardan ko`proq karbon suvlari uchraydi. Elaksimon nayning asosiy vazifasi bargda fotosintez protsessi natijasida tayyorlangan organik moddalarni yuqoridan pastga ya`ni, poya va ildizga yetkazib berish. Bir pallali o`simliklarda elaksimon nay o`z vazifasini bir necha yil o`tab turadi,ikki pallali o`simliklarda esa bir yil ba`zan ikki yilda o`z vazifasini tugatadi. Teshikchalar tolalar bilan berkilib qoladi. Bizga ma`lumki ikki pallali o`simliklarda kambiy bo`lib u o`zidan yuqoriga floema va pastga ksilema elementlarini ishlab chiqaradi. Yo`ldosh xujayralar. Ko`pchilik o`simliklarning elaksi-mon nayi yonida yo`ldosh xujayra joylashgan. Elaksimon nayga nisbatan yo`ldosh xujayra kichik

www.arxiv.uz bo`ladi. Yo`ldosh xujayra tirik bo`lib unda o`simiklarni o`stiradigan Ausin kabi bezlar bor. Floemaning parenximasi. Floemaning parenximasi po`sti selyullozadan tashkil topgan. Floemaning parenximasida zapas oziq moddalar to`planadi. Floemaning tolasi-stereid. Floemaning tolasi-stereidning xujayra po`sti yog`ochlangan yoki yog`ochlanmagan bo`ladi. Floema tolasi juda ham mustaxkam, sinmaydigan, elastik bo`lib o`simlikka qattiqlik berib turadi. Shunday qilib biz ksilema va floema elementlarini ko`rib chiqdik. Yog`ochlangan o`simliklarda floema po`stloq qismiga joylashgan. YOg`ochlik qismi ksilema xisoblanadi. O`tli o`simliklarning poyasida, ildizida,bargning tomir o`tgan qismida floema bilan ksilema birlashib o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari tashkil etadi. O`tkazuvchi to`qima bog`lamlari asosan 4 tipda tuzilgan. 1.Kolloterial. 2.Bikolloterial. 3.Konsentrik. 4.Radial. Kolloterial bog`lamda ksilemaning faqat bir tomoniga floema joylashgan. Masalan, makkajo`xori poyasida ko`rish mumkin. Bikolloterial bog`lamda floema ksilemaning har ikkala tomoniga joylashgan, ya`ni pastki va yuqori tomoniga floema joylashgan bo`ladi. Masalan, oshqovoq poyasida ko`rish mumkin. Konsentrik bog`lamda markazda ksilema bo`lib uning atrofida floema joylashgan. Masalan, qirqquloq va gulsafsar o`simliklarining yer ostki poyasida ko`rish mumkin. Radial bog`lamda floema bilan ksilema radiusi bo`yicha galma-gal joylashgan. O`tkazuvchi to`qima bog`lamlari ochiq yoki yopiq bo`lishi mumkin. Agarda ksilema bilan floema o`rtasida kambiy bo`lsa ochiq o`tkazuvchi bog`lam deyiladi.Chunki kambiy o`zidan yuqoriga floema elementlarini, pastga

www.arxiv.uz esa ksilema elemenlarini chiqazib turadi. Floema bilan ksilema o`rtasida kambiy bo`lmasa o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari yopiq deyiladi. Bir pallali o`simliklarda o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari kollaterial tipda tuzilgan. Bir pallali o`simliklarda o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari yopiq, ikki pallali o`simliklarda esa ochiq bo`ladi. Makkajo`xori poyasidagi,o`tkazuvchi to`qima bog`lamining ko`ndalang kesimi. 1- parenxima hujayra, 2-sklerenxima, 3-elaksimon nay, 4-yoldosh hujayra, 5-yog`ochlik parenxima, 6-to`rsimon nay, 7-spiral nay, 8-xalqali nay, 9-bo`shliq. Ochiq bekkolloteralbog`lamning ko`ndalang kesimi. 1-sklerenxima, 2-tashqi floema, 3-kambiy, 4-ksilema, 5-asosiy parenxima, 6-ichki floema. Bog`lamlar. 1-ochiq kolloterel,2- ochiq bikolloteral, 3-yopiq kolloteral, 4-markaziy floemali konsentrik bog`lam, 5-markaziy ksilemali konsentrik bog`lam, 6-radial bog`lam. Bir pallali o`simliklarning poyasida o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari asosiy to`qimada tartibsiz tarqoq xolda joylashgan,ikki pallali o`simliklarda esa doira bo`yicha bir qator tartibli ravishda joylashgan. O`simlik organlarida o`tkazuvchi to`qimalarning shikastlanishi o`simlikni qurishiga olib keladi. Qisqa qilib aytganda o`simlik organlariga oziq moddalarning yetib bormasligi natijasida xujayralar faoliyati buziladi. Asosiy to`qima . Asosiy to`qima tirik parenxima xujayradan tuzilgan bo`lib turli vazifalarni bajarib turadi. Asosiy to`qimalarning xujayrasi yumaloq yoki ko`p burchakli bo`lib uning xujayra oralig`i ham bo`ladi. Xujayra po`sti selyullozadan tuzilgan yupqa ba`zan lignin bilan sug`o-rilib yog`ochlangan bo`ladi. Asosiy to`qima vazifasiga qarab bir necha gruppalarga bo`linadi.

www.arxiv.uz 1. O`tkazuvchilik vazifasini bajaradigan asosiy to`qima. M:ildizning po`stloq xujayralari, o`zak nur xujayralari. O`zak nur xujayralari poyaning yog`ochlik qismida suv va suvda erigan moddalarni o`tkazib turadi. 2. Organik moddalarni tayyorlaydigan to`qimani assimilyatsion to`qima deyiladi. Assimilyatsion to`qimalar o`simlik bargida, poyasida va boshqa organlarida uchraydi. Assimilyatsion to`qimada xlorofil donachalari bo`lib unda fotosintez protsessi bo`lib turadi. Assimilyatsion to`qima uch xil shaklda bo`ladi. Masalan, bargda. 1.Qoziqsimon to`qima. (qoziqsimon parenxima) 2.Bulutsimon to`qima. (bulutsimon parenxima) 3.Chokli parenxima. (skladchataya parenxima) Qoziqsimon parenximning bo`yi cho`ziqroq va bir-biri bilan zich joylashgan, bulutsimon parenxima yumaloq xujayra oralig`li bo`ladi. Bulutsimon parenxima bargda xavo almashinib turishida katta rol o`ynaydi. Shuning uchun ham uni ventilyatsionnыy to`qima deb ham yuritiladi. Bulutsimon parenximaga qaraganda qoziqsimon parenximada xlorofil donalari ko`p bo`ladi.Chokli parenxima ochiq urug`li o`simliklarning bargida uchraydi. M: qarag`ay, archa barglari. Choklari parenximani xujayra po`sti ichkariga kirib ketgan. Shuning uchun ham chokli parenxima deyiladi. Oziqli moddalarni to`plovchi asosiy to`qima. O`simliklarning har xil organlarida ildiz,poya,barg,urug` va mevalarida to`planadi.M.sabzi, lavlagi, rediska, sholg`om va boshqalarning ildiz mevasida,kartoshka tuganagida,karam bargida, g`alladonli o`simliklarning urug`ida, mevali da-raxtlarning mevasida to`planadi. Ajratuvchi.(Chiqaruvchi to`qima). Chiqaruvchi to`qima xar xil moddalarni M: efir moylarini, oshlovchi moddalarni,shilliq moddalarni va boshqalarni chiqarib turadi. Chiqaruvchi to`qima o`simlikning tashqi va ichki organlarida bo`ladi. Murakkabguldoshlar, labguldoshlar oilasiga kiradigan o`simliklarning barg epidermisida efir moylarini ishlab chiqadigan bezli tuklar bor. Ba`zi o`simliklarda efir moylarini bezlik xujayralar ishlab chiqaradi. M, lavr, magnoliya, evkalipta

www.arxiv.uz o`simliklarining bargida, valeriana ildizida, gulsafsarning ildiz poyasida, limon,apelsin o`simliklarining meva po`stida efir moylarini ishlab chiqaradigan bezlik joylar bor. Ular ikki xilda, sxizogen va lizogen tuzilishga ega bo`ladi. Sxizogen bezlarda xujayralarning ichki devori saqlanib qolsa lizogen bezlarda bez ayrim xujayralarning devorlari yemirilgan bo`ladi. Ichki chiqaruvchi to`qima. A. Sxizogenli boshliq(smola yo`li), Б. Lizogenli bo`shliq(limon po`stida): 1-bo`shliq, 2-epiteliya hujayrasi(modda ishlab chiqaruvchi), 3-bo`shliq devorini hosil qiluvchi to`qima, 4-mexanik to`qima. Idioblastlar. 1- qattiqlik beruvchi hujayra(nilufarning gul o`qidagi aerinxim hujayra), СКЛ-sklerenxima, ПКЛ-parenxima, M-hujayraaro bo`shliq, 2-yuqorigi hujayraning yonidan ko`rinishi, 3-efir moyli hujayra. Ba`zi bir o`simliklarda chiqaruvchi yo`llar bor. Qarag`ayda smola yo`li, shoyi gulda shilimshiq yo`llar bor. Epitelial xujayra bu moddalarni ishlab chiqaradi. Chiqaruvchi to`qimaga sutlik naylar xam kiradi. (mlechnыye trubki). Sutlik naylar kuknoriguldoshlar, murakkabguldoshlar oilasiga kiradigan o`simliklarda uchraydi. Masalan, qoqio`t, tausagiz, kusagiz, krimsagiz o`simliklarida, tausagiz, kuksagiz, krimsagiz o`simliklaridan kauchuk olinadi. Ko`knorining sutlik nayidan oqib chiqqan shirani opiy deb ataladi. Opiy tarkibida 26 xil alkaloid bor. Tarmoqlangan sutlik nayni semiz o`t o`simligida uchratish mumkin. Bugimlik sut naylari suv naylariga o`xshash bo`ladi. Tarmoqlangan sutlik naylar urug`ning embrionida bo`ladi. Urug` o`sib chiqqan bu sutlik nay tarmoqlanib ildizga, poyaga o`tib ketadi. Sutlik naylar tirik bo`ladi. Sutlik naylarning protoplazmasida minglab yadro uchraydi. Asosiy to`qimalar chiqaruvchi to`qimalar ham o`simlik hayoti uchun muxim to`qimalardan hisoblanadi.

www.arxiv.uz Hazm bezlari va osma formalar. Ba`zi hashoratho`r o`simliklar (rosyanka, muxolovka) uchraydigan hazm bezlari tashqi sekretsiyaga kiradi. Mazkur hazm bezlaridan ajralib chiqadigan fermentlar va kislotalar yordamida ular hashoratlarni tutib oziqlanadilar. Osmaforalar. Hushbo`y gullarning tojbarglari odatda uchuvchan moddalar ajratib turadi. Bu esa changlatuvchi hashoratlarni o`ziga jalb etadi. Ana shu vazifani epiderma qisqa muddat ichida bajaradi. Uzoq muddat gullaydigan o`simliklarda alohida to`qima, xatto organlar shakllanib, bunda uchuvchan efir moylari ajratiladi. Osmoforalar deb, shularga aytilib ular ba`zan qanotsimon yoki tuksimon, kipriksimon shaklda bo`ladi, ko`p qavatli ajratuvchi to`qimadan tashkil topadi. O`simlik organlari (Organografiya) O`simliklarning ma`lum bir qismi xar xil to`qimalardan tuzilgan bo`lib, asosan bir xil vazifani bajarib tursa organ deyiladi. Gulli o`simliklarning organlari 2 gruppaga bo`linadi: 1. Vegetativ organlar 2. Generativ organlar Vegetativ organlarga ildiz,poya va barglar kiradi. Bu organlarning asosiy vazifasi o`sish va oziqlanishdan iborat. Generativ organlarga gul meva va urug`lar kiradi. Bularning asosiy vazifasi urchish va ko`payishdan iborat. O`simlik organlari . Rivojlanishning evolyutsion taraqqiyot davrida o`simliklarda o`zining shaxsiy hayotini saqlashi hamda keyingi avlodga xos xususiyatlarini qayta tiklash maqsadida vegetiv va generativ organlar paydo bo`lgan. Evolyutsiya taraqqiyoti natijasida vegetativ organlar yuksak o`simliklarda paydo bo`lgan, lekin tuban o`simliklarda bular paydo bo`lmagan. Vegetativ organlar evolyutsion tarqqiyoti davomida to`qimalardan so`ng o`simliklarning qo`riqlikka o`tishi munosabati bilan rinofitlar shaklllangan. O`simliklarda ko`pincha urug`ning unib chiqishidan boshlanib va yangi urug`ning paydo bo`lishi bilan tugaydi. Misol, bug`doy, arpa, no`xat, zig`ir kabilarni misol qilish mumkin. O`simliklar vegetativ organlarining

www.arxiv.uz o`sishida ma`lum bir qonuniyatlar bo`lib, ulardan biri qutblilikdir. Qutblilikning mohiyati shundan iboratki, o`simlikning yuqorigi uchi, ostki uchi morfologik va fiziologik jahatdan bir -biridan farq qiladi: ildiz pastga - tuproqqa kirsa, poya yuqoriga qarab o`sadi. Ildiz.( Radix) Ildiz o`simliklarning asosiy vegetativ organi bo`lib birinchi marta urug` embrionidan o`sib chiqadi. Urug` embrio-nidan o`sib chiqqan ildiz yaxshi taraqqiy etib ketsa uni bosh ildiz deb ataladi. Asosiy bosh ildizdan yon ildizlar o`sib chiqadi. Yon ildizlar asosiy bosh ildizning ichki to`qimalardan o`sib chiqadi. Yon ildiz ichki to`qimalardan o`sib chiqqani uchun endogen tipda o`sish deyiladi. Asosiy bosh ildiz va undan o`sib chiqqan birinchi tartibdagi yon ildizlar geotropizm,ya`ni yerga qarab o`sish xususiyatiga ega. (tikka, yetib, yuqoriga qarab, pastga qarab). Bu ildizlar geotropizm xususiyatiga ega emas. Asosiy bosh ildiz yon ildizlarga nisbatan katta bo`lsa o`q ildiz (sterjnevnoy koren) deyiladi. Masalan beda, g`o`za, otquloq, yantoq, qoqio`t kabi o`simlik ildizlari. Yantoqning asosiy bosh ildizining uzunligi 20 m bo`ladi. Chunki yantoq suvsiz joyda yashaydi. O`q ildiz shoxlangan yoki shoxlanmagan bo`lishi mumkin. Agar o`q ildiz yer yuzasiga yaqin joyda shoxlangan bo`lsa shoxlangan o`q ildiz deyiladi. Agar o`q ildiz yer ostining chuqurroq yerida shoxlanmagan bo`lsa shoxlanmagan o`q ildiz deyiladi. Yantoqning ildiz sistemasi. Ikki pallali o`simliklarning ildizi asosan o`q ildiz bo`ladi. Bir pallali o`simliklarda urug` embrionidan o`sib chiqqan bosh ildiz yaxshi taraqqiy etmaydi, bu o`simliklarda bosh ildiz yon ildizlarga nisbatan teng bo`ladi. Shuning uchun xam bir pallali o`simliklarning ildizi (mochkovatыy koren) deyiladi. M: bug`doy, arpa, sholi, piyoz va boshqa ildizlar. Ildiz o`simliklarning poyasida ba`zan bargidan xam o`sib chiqishi mumkin. Poyadan yoki bargdan o`sib chiqqan ildiz qo`shimcha ildiz (pridatochnыy koren)deyiladi. Bugdoyning popuk ildizi.

www.arxiv.uz Makkajo`xorining qo`shimcha ildizlari. Bir pallali va ikki pallali o`simliklarda, qo`shimcha ildiz taraqqiy etgan bo`ladi. Ildizning taraqqiy etishi o`simlikning yashash sharoitiga bog`liq. M: tog`larda, toshlar-ning ustida o`suvchi o`simliklarda ildizning probka qismi yaxshi taraqqiy etgan bo`ladi. Ildiz qinlari esa ko`mir kislotalarini va yana olma kislotalarini ishlab chiqarib turadi. qumli cho`llarda yashaydigan o`simliklarda yon ildizlar yaxshi taraqqiy etgan bo`ladi. M: qumli cho`llarda ya`ni qora qum va qizil qumda usuvchi juzg`unni olsak uning asosiy bosh ildizi 1,5-2 m bo`ladi. Yen ildizlari esa 20 m gacha bo`ladi. Saksovulni olsak ildizi yer yuzida bir marta shoxlanadi va 3.5-4m chuqurlikda yana bir marta shoxlanadi. Idizda oziq moddalar xam to`planishi mumkin. Bunday ildizlarni ildiz mevalar-kroneplodi deb yuritiladi. M:sabzi, turp, lavlagi, sholg`om, rediska va boshqalar. Bunday ildiz mevalarni qiyofasini o`zgartirgan ildizlar deb yuritiladi. (metamorfoz kornya). Ikki yillik o`tlar. 1-sholg`om. 2-rediska. 3- sabzi. 4-karam Sabzi, turp, lavlagi ildiz mevalari asosiy bosh ildizdan xosil bo`ladi. Bundan tashqari yon ildizlardan xosil bo`lgan ildiz mevalar ham uchraydi. M:Kartoshka guli (georgin),parpi (akonit). Qiyofasini o`zgartirgan ildizlar xar xil qo`shimcha vazifalarni bajarib turadi. Ba`zi bir o`simliklarda havo ildizi (vozdushnыy koren) bo`ladi. Havo ildizlari yordamida o`simlik havodan namlik yutib turadi. Bundan tashqari havo ildizi o`simlikning tanasini tutib turishga yordam beradi. M: tropik o`rmonlarda (daraxt ustida) yashaydigan epifit o`simligining ildizi ingichka bo`lib yuqoridan pastga qarab o`sadi. Buyining uzunligi 4-6 m, enining diametri 1-2 sm, jo`xorida xam havo ildizi bor.Felodendron o`simligida xam havo ildizi bor.

www.arxiv.uz Tayanch ildizlar. Poyadan chiqqan qo`shimcha ildizlar uni tik tutib turishga yordam beradi. Bunday ildizlarning ko`pincha kechpishar, baland bo`yli makkajo`xori, oq jo`xori o`simliklarning pastki bo`g`inlarida ko`rish mumkin. So`rg`ich ildizlar. Tekinxo`r o`simliklarda xlorofil donachalari bo`lmaganligi uchun ular boshqa o`simliklardan oziq moddalar hisobiga yashaydi. Bunday o`simliklarda asosiy ildizlar o`rnida so`rg`ich ildizlar bo`ladi. So`rg`ich ildizning po`stloq parenxima xujayralari , o`tkazuvchi bog`lamlari ona o`simlikning floemadagi o`tkazuvchi bog`lamlariga qarab o`sadi. O`sayotgan ildizning uzunchoq parenxima xujayralari gaustoriya xujayralari deb ataladi. Bu zarpechakda, shamg`iyada bo`ladi. Botqoqlik joylarda o`sadigan o`simliklarda nafas oluvchi ildizlar ham bo`ladi. Havo ildizlar: 1-Filodendron sello daraxtining ildizi. 2-oq sonneratiya darxtining ildizi. Nafas oluvchi ildizlar o`simlikning pastki qismida, ya`ni yer tagiga yer ustiga qarab o`sadi. M: Botqoq sarvisi-kirishi mumkin. Ba`zi bir o`simliklarda tirgak ildizlar bo`ladi. M: tropik o`simliklardan fikusda ko`rish mumkin. Tirgak ildizlar o`simlikning yuqori qismidan chiqib pastga qarab o`sadi. Shu bilan u yerga qadalib o`simlikning tanasini tutib turadi. Ildiz sistemasi o`simliklarning yer ustki qismlariga nisbatan ba`zan 5-15 martagacha katta bo`ladi. Ildiz faqat murakkab tuzilgan yuqori o`simliklarda bo`ladi. Suv o`tlarida va moxlarda ildiz bo`lmaydi. Bu o`simliklarda ildiz o`rnida bir yoki ko`p xujayrali tuklar bo`ladi. Bu tuklarni rezoidlar deb ataydi. Shu rezoidlar yordamida suv va suvda erigan mineral moddalarni shimib oladi. Yuqori sporali o`simliklarda suv qirqqulog`ida ham ildiz bo`lmaydi. Ildiz vazifasini qiyofasini o`zgartirgan barglar bajarib turadi. YUqori o`simliklardan shumg`iya, zarpechak, devpechak o`simliklarida ham ildiz bo`lmaydi. Bu o`simliklar parazit holda hayot kechiradilar. O`zining so`rg`ich tuklari yordamida boshqa o`simliklardan oziqli

www.arxiv.uz moddalarni so`rib oladi. Dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi o`simliklarning ildizida tugunak bakteriyalar bo`ladi. Bu bakteriyalar dukakli o`simliklar bilan simbioz xolda yashaydi. (Xamkorlik va qarama-qarshi kurash), tuganak bakteriyalar havoning erkin azotini yutish xususiyatiga ega. Shuning uchun xam tugunak bakteriyalar o`simlikni azot bilan ta`minlab turadi. O`simlikdan esa organik modda oladi. Shuning uchun xam dukkakli o`simliklar ekilgan yer azotli birikmaga,o`simlik esa oksilga boy bo`ladi. Akademik Vilyams o`simliklarni almashlab ekishda dukkaklilarga katta axamiyat beradi. O`simlik ildizida zamburug`lar xam bo`ladi. O`simlik ildizidagi zamburug`lar mikoriza deb ataladi. Grekcha miks-zamburug`, riza-ildiz (zamburug`li ildiz). Mikorizalar o`simlik ildizida 3 xil shaklda bo`ladi. 1. Mikorizalar ildizning tashqi tomonida bo`lsa ekto-trof mikoriza deyiladi. M: Olxo`ri, dub, terak daraxatlari ildizida bo`ladi. 2. Mikorizalar o`simlik ildizining ichki qismida uchrasa endotrof mikoriza deyiladi. M: Bug`doy, jo`xori, klupnay, piyoz ildizlarida ko`rish mumkin. 3. Mikorizalar ildizning tashqi tomonidan tuganak xosil qilsa tuganak mikoriza deyiladi. M:Tamaki, qalampir, pomidor o`simliklarining ildizida ko`rish mumkin. 1881 yilda rus olimi Kamenskiy mikorizalarning tabiatini aniqlagan. Mikorizalar erimaydigan moddalarni eriydigan holga ketirishda katta ahamiyatga ega. O`simlikning ildizining V 41 0 vitamin (tiamin) bilan taminlab turadi.Vitamin V 41 0 ta`sirida o`simlik ildizi kuchli ravishda taraqqiy etadi. Ba`zi bir mikorizalar havoning azotini yutish xususiyatiga ega. Shu bilan o`simlik ildizining azotli birikma bilan taminlab turadi. Ildizning anatomiyasi. Ildiz uchki qismi bilan pastga qarab o`sadi.Uning uchida uch qator birlamchi meristema joylashgan xar bir qatorda odatda 4 tadan xujayra bo`ladi, pastki qatordagi meris-temada ildizning qini va dermotogen xosil bo`ladi. O`rta qatordagi meristemada pereblema, yuqori qatordagi meristemada esa pleroma xosil bo`ladi.

www.arxiv.uz Dermotogendan birlamchi qoplagich to`qima (epidermis), pereblemadan ildizning po`stlog`i, pleromadan esa ildizning markaziy silindr qismi tashkil topadi. Ildizning o`suvchi qismi quyidagi 4 ta zonalardan iborat. 1. Ildiz qini zonasi. Ildiz qini meristemani shikastlanishidan saqlab turadi. Hamda ildizning pastga qarab yerni yorib o`sishga imkoniyat yaratib beradi. Ildiz qini xujayrasida kraxmal bor. Kraxmallar o`z og`irligi bilan ildizning tikka va to`g`ri o`sishiga yordam beradi. 2. Bo`linuvchi zona. Bu zonada meristema joylashgan meristema xujayralari oddiy yoki kariokinez yo`lida bo`linib ko`payib turadi. Bu bo`linuvchi xujayralarda vakuola bo`lmaydi, yadro xujayralarining markaziga joylashgan. Bu zonaning kattaligi 2 mm oralig`ida bo`ladi. 3. O`suvchi zona. Bu zonada xujayralar bo`linishdan to`xtab o`sa boshlaydi. O`suvchi zonadagi xujayralarda vakuolalar paydo bo`lgan bo`ladi. Bo`linuvchi zona bilan o`suvchi zona birgalikda 3-4 mm kattalikda bo`lib bular ildizning o`suvchi nuqtasi deb ataladi. 4. Shimuvchi zona yoki ildiz tuklari xosil bo`luvchi zona bu zonada birinchi marotaba to`qimalar vujudga keladi. Bu zonaning kattaligi bir necha sm bo`ladi. Ildizning epidermasidan tuklar o`sib chiqadi. Ildiz epidermasini epiblema ham deb yuritiladi. Epidermis xujayralarining po`sti yupqa, piktin moddasi bilan qoplangan. Ildiz epidermisida kutikula qavati va ustitsalari bo`lmaydi. Epidermisdan o`sib chiqqan tuklar bir xujayrali o`simtalar bo`lib,uzunligi 0,16 mm dan 1sm gacha bo`ladi. Tuklarning umri qisqa bo`ladi. Oz muddat kechiruvchi organlar efemer organlar deyiladi. Tuklar faqat 10-20 kun hayot kechiradi, lekin ularning miqdori juda ko`p bo`ladi. M: Jo`xori ildizining 1mm 52 0 sathida 425 ta, no`xatda 232 ta tuk bor. Ildiz tuklari tirik bo`ladi.Tuklar ildizning shimuvchi satxini 5 martada n 20 martagacha ortiradi. Ildiz tuklarining ba`zilari olma, ko`mir kislotalarini ishlab chiqaradi. Ildiz tuklari orqali yerdan suv va suvda erigan mineral moddalarning shimadi. Ildizning anatomiyasi 2 ga bo`linadi. 1.Birlamchi ildiz anatomiyasi

www.arxiv.uz 2.Ikkilamchi ildiz anatomiyasi Bir pallali o`simliklarning ildizi birlamchi, Ikki pallali o`simliklarning ildizi esa ikkilamchi, yosh paytda esa birlamchi bo`ladi. Birlamchi ildizning anatomiyasi. Ildiz tashqi tomondan epidermis bilan qoplangan. Epidermisdan tuklar o`sib chiqadi. Ildizning shimuvchi zonasi kundalang kesganimizda ikki qismdan iborat ekanligini ko`rish mumkin. 1.Ildizning po`stloq qismi. 2.Markaziy silindr qismi. Ildizning po`stloq qismi 3 xil qavat xujayralardan tashkil topgan. 1. Tashqi qavat-ekzoderma. 2. O`rta qavat-mezoderma. 3. Ichki qavat -endoderma. Ekzoderma-bir necha qator zich joylashgan ko`p qirrali parenxim xujayralardan iborat. Ekzoderma xujayralari o`lik bo`ladi, ya`ni suberin moddasi bilan sug`orilib probkalangan. Ikki pallali o`simliklarda epidermis tushib ketib o`rniga probka hosil bo`lgunga qadar qoplog`ichlik vazifasini bajarib turadi. Ba`zan ekzodermada mexanik to`qima sklerenxima xalqasi ham joylangan bo`ladi. Ko`ndalangiga kesilgan ildizning mikroskopda ko`rinishi. 1-ildiz tukchalari, 2-po`sti, 3-naylari. Ildizning qismlari(zonalari). 1-ildiz qinchasi,2-o`suvchi qismi, 3-so`ruvchi qismi, 4-o`tkazuvchi qismi. Mezoderma-bir necha qavat siyrak joylashgan parenxim xujayralardan tashkil topgan. Ba`zan mezoderma xujayra-sida bo`shliq joy xam uchraydi. Bu bo`shliq joyni aerinxima deyiladi. Mezodermada suv va suvda erigan oziq moddalar to`planadi. Ba`zan mezodermada chiqaruvchi organ va yo`llar bo`ladi. Mezoderma oziq moddalarni to`plashdan tashqari o`tkazuvchanlik vazifasini bajarib turadi. Ildiz tuklari shimib olgan oziq moddalar mezoderma orqali markazga o`tadi. Markazga joylashgan ksilemaning suv naylarga tushgan suv va suvda erigan mineral moddalar yuqoriga ko`tarilib ketadi.

www.arxiv.uz Endoderma-odatda bir qator ba`zan ikki qator zich joylashgan parenxim xujayralardan iborat. Endoderma hujayralarning ichki va yon tomonlari probkalangan bo`lib faqat tashqi mezodermaga qaraganda po`sti yupqaligicha qoladi. Ba`zi endodermaning tashqi va ichki tomoni yupqaligicha qolib yon tomon probkalanadi. Probkalangan xujayralar o`lik bo`ladi. Bularning orasida ba`zi xujayralar probkalanmaydi. Prokalanmagan xujayralar tirikligicha saqlanib qoladi. Bu xujayraning endodermaning tirik o`tkazuchi xujayrasi deyiladi.Chunki bu xujayralari markaziy silindr qismiga suv va suvda erigan xoldagi mineral moddalar o`tib turadi. Ildizning markaziy qismi peretsikl deb ataladi. Tug`diruvchi to`qimadan boshlanadi. Peretsikl odatda bir qator ba`zan bir necha qator bo`lib joylashgan parenxim xujayralardan tashkil topgan. Peretsikl xujayralari kariokinez yo`lda bo`linib ko`payib turadi. Natijada peretsikldan yon ildizlar o`sib chiqadi. Peretsiklni kambiydan farqi kambiy erta bahordan kech kuzgacha bo`linib ko`payib turadi. Peretsikl esa ma`lum vaqtgacha bo`linib ko`payadi. Ikki pallali o`simliklardan peretsiklda fellogen ham hosil bo`ladi.Ildiz markazida o`zak xujayralari bo`lib uning atrofida ksilema so`ngra floema joylashgan. Ksilema bilan floema radial tipda joylashgan. A. Bug`doy ildizining uzunasiga kesimi. 1-ildiz qini, 2-mirestema, 3-dermotogen, 4-periblema, 5-pleroma, 6-epiblema, 7-birlamchi po`stloq, 8-markaziy silindr, 9-tukcha, a-himoyazonasi, б-bo`linish zonasi, в-o`sish zonasi, г-so`rish zonasi. Gulsapsar ildizining ko`ndalang kesimi. 1-epiblema, 2-ekzoderma, 3-mezoderma, 4-endoderma, 5-peretsikl, 6- ksilema, 7-floema, 8-o`tkazuvchi hujayra. Ikkilamchi ildizning anatomiyasi. Ikki pallali o`simliklarning ildizi yosh vaqtida bir-lamchi so`ngra ikkilamchi tuzilishda bo`ladi. Ildizning ikkilamchi tuzilishida ikkilamchi o`tkazuvchi to`qimalar va ikkilamchi qoplag`ich to`qimalar vujudga keladi. Kambiydan ikkilamchi ksilema va floemalar probka kambiysidan (Fellogendan) ikkilamchi qoplagich to`qima xosil bo`ladi. Kambiy floema bilan ksilemaning orasiga

www.arxiv.uz joylashgan bo`lib o`zidan yuqoriga floema elementlarini ichkariga esa ksilema elementlarini ishlab chiqarib turadi. Shuning uchun ham ikki pallali o`simliklarning poyasi va ildizi bo`yigagina emas eniga ham o`sib turadi. Kambiydan hosil bo`lgan floema, ksilema ikkilamchi ksilema va floema deb yuritiladi. Ikkilamchi ildizning markazida birlamchi ksilema (ya`ni o`zak o`rnida), uning ortida ikkilamchi ksilema joylashgan. Ikkilachi ksilema ustida kambiy va uning yuqorisida floema so`ngra peretsikl o`rnashgan, peretsiklning yuqorisida ildizning po`stloq qismi bo`ladi. Yon ildizlar mana shu peritsikldan vujudga keladi. Ko`p yillik, ikki pallali o`simliklarning ildizi boshqa tomondan periderma bilan qoplangan. Ildiz markazidan toki po`stlog`iga qadar o`zak nur xujayralari joylashgan. O`zak nur xujayralari ko`ndalangiga yana o`zakdan po`stloqqa tomon oziq moddalarni yetkazib turadi. Qovoq ildizining ikkilamchi tuzilishi. Ildiz mevalik o`simliklarning ildiz tuzilish jixatidan 3 xil bo`ladi. 1. Ildizning po`stloq qismi kuchli taraqqiy etgan bo`lib, oziqli moddalar asosan po`stloqda to`planadi. M: sabzi. 2. Ildizning markaziy ya`ni ksilema qismi kuchli taraqqiy etgan bo`lib oziqli moddalar shu qismga to`planadi. M: turp, rediska. 3. Ildizning po`stloq hamda markaziy qismi yaxshi taraqqiy etgan bo`lib oziqli moddalar xar ikkalasida to`planadi. M: lavlagi. Ildizmevalilar: 1-2 sabzi, 3-4-shalg`om, 5-6-7-lavlagi. Ildiz mevalarni ildiz metamorfozlari ham deb yuritiladi. Ularda oziq moddalar to`planadi. To`plangan oziq moddalar o`simlik, hayvon va inson organizmlari uchun muhim axamiyatga ega. Ularda turli xildagi organik birikmalar xam to`planadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. L.I.Kursanov,N.A.Komarnitsskiy.V.F.Razdorskiy, A.A.Uranov "O`simliklarning anatomiyasi va morfologiyasi" I tom Toshkent 1972 2. V.G.Xrjanovskiy "Kurs obshiy botaniki" chast I M.1982 g. 3. V.A.Burigin, D.X.Jongurazov, J.K.Saidov, G.D.Mustakimov. Botanika va o`simliklar fiziologiyasi asoslari T. 1972 . 4. K.Z.Zokirov, X.A.Jamolxonov. "Botanikadan ruscha-o`zbekcha ensiklopediya lug`at" I tom 1973 y. 5. Yakovlev G.P, Chelombitko V.A. "Botanika .M, "Visshaya shkola", 1990 y. 6. Vasilyev A.YE., Voronin N.S.,Yelenevskiy A.G. i dr, Botanika. Morfologiya i anatomiya rasteniy, M, Prosvesheniye 1988g. 7. I..Xamdamov, P.Shukurullayev, YE.Tarasova, Y.Qurbonov, A.Umirzoqov. «Botanika asoslari». Toshkent, «Mehnat» 1990 8. Mahkamova X.F. «Botanika», Toshkent «O`qituvchi» 1995 y 9. www.ziyonet.uz

www.arxiv.uz

Похожие

Barg morfologiyasi. Bargning anatomik tuzilishi

Yuksak o’simliklarning vegetativ organlari. Ildiz. Ildiz morfologiyasi va vazifalari

O`simlik to`qimalari. Hosil qiluvchi va qoplovchi to`qimalar

Poya morfologiyasi. O‘t o‘simliklarning poyasining anatomik tuzilishi. Daraxtsimon o‘simliklar poyasining anatomik tuzilishi va eniga

Poya morfologiyasi. O`t o`simliklarning poyasining anatomik tuzilishi. Daraxtsimon o`simliklar poyasining