Irsiyat va о‘zgaruvchanlik tiriklikning funksiyanal xossalar - Ботаника - Рефераты

Irsiyat va о‘zgaruvchanlik tiriklikning funksiyanal xossalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36.5 KB

Irsiyat va о‘zgaruvchanlik tiriklikning funksiyanal xossalar Reja: 1. Irsiyatning sitologik asoslari. 2. Irsiyatning molekulyar asoslari. 3. DNK va RNK ning tuzilishi va sintezi 4. O‘zgaruvchanlik

Sitologiya hujayraning tuzilishi, rivojlanishi, funksiyasi va undagi moddalar almashinuvini o‘rganadigan fandir. Barcha tirik organizmlarning tuzilishi va rivojlanishi negizi hujayradir. Barcha organizmlarning hujayrasi tuzilishi, kimyoviy tarkibi, kimyoviy reaksiyalarga munosabati jihatidan bir-biriga o‘xshashdir. Tarkibidagi hujayralar soniga qarab organizmlar bir hujayrali, ko‘p hujayralilarga bo‘linadi. Hujayralar kattaligi mikroskop bilan o‘lchanadi. Birinchi mikroskopni 1610 yilda italiyalik olim G.Galiley va gollandiyalik olim Z.Yansenlar yaratganlar. Ulardan 50 yil o‘tgach R.Guk mikroskopdan foydalanib hujayrani kashf etdi. O‘simlik va hayvonlar hujayrasidagi umumiylikni 1838 yilda Shleyden va Shvann isbotladi. 1898 yilda S.Navashin yopiq urug‘li o‘simliklarda qo‘sh urug‘lanish hodisasini ochadi. Hujayralarning shakli bajaradigan funksiyasiga bog‘liq bo‘lib, o‘sish jarayonida o‘z shaklini o‘zgartirib turadi. Hujayra o‘zaro bog‘langan 2 qismdan – sitoplazma va yadrodan tuzilgan. Sitoplazma yarim suyuq, shirasimon, yadro esa quyuq bo‘ladi. O‘simlik hujayrasi sitoplazma va yadrodan tashqari plastidalar, Goldji apparati, mitoxondriyalar, ribosomalar, endoplazmatik to‘r kabi organoidlardan tuzilgan. Xromosomalar yadroning doimiy elementi bo‘lib, ularning umumiy morfologiyasi va sonini bo‘linishning anafaza va metafaza stadiyalarida ko‘rish mumkin, chunki bu bosqichlarda ular bo‘yiga ancha qisqargan bo‘lib, ekvator tekisligida joylashadi, shakliga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. Xromosomalar ipsimon yoki tayoqsimon bo‘lib, ular o‘rtasida ikki qismga bo‘lib turuvchi uchastka tsentromer deyiladi. Xromosomalar shakliga ko‘ra – Metatsentrik — teng yelkali Submetatsentrik - teng bo‘lmagan yelkali Akrotsentrik - juda notekis yelkali xromosoma Yuldoshli xromosomalar

Xromosomalar yig‘indisining soni doimiy bo‘ladi. Somatik hujayralardagi xromosomalar yig‘indisi kariotip deyiladi. Somatik hujayrada jinsiy hujayraga nisbatan xromosomalar soni 2 barobar ko‘p bo‘ladi. Bu xromosomalar juft, ya’ni diploid deb ataladi va 2 n bilan ifodalanadi. Jinsiy hujayradagi xromosomalar toq bo‘lib gaploid deyiladi. Diploid sondagi xromosomalar ota va ona organizmlarning gaploid sondagi xromosomalarning qo‘shilishi natijasida gomologik xromosomalardan yuzaga keladi. Bu xromosomalar tashqi jihatdan bir-biridan farq qilmaydi. DNK va RNK ning tuzilishi va sintezi . Nuklein kislotalar barcha tirik organizmlarning hujayralarida bo‘lib elementar zarrachalar- nukleotidlardan tuzilgan. Nuklein kislota degani lotincha «nukleuc», ya’ni yadro demakdir. Birinchi marta yadrodan topilgan. Nuklein kislotalar 2 xil bo‘ladi: DNK — yadrodagi xromosomalar tarkibida RNK - yadroda ham sitoplazmada ham uchraydi. Umuman nuklein kislotalar hujayrada oqsillar sintezlanishini amalga oshiradi. DNK—organizmdagi belgi va xususiyatlarni keyingi avlodga beradi. DNK biologik polimer bo‘lib molekulyar og‘irligi 5-7, ba’zan 10-16 mln.ga teng bo‘ladi. U o‘zaro bog‘langan juda ko‘p nukleotidlardan tashkil topgan bo‘lib, 2 ta spiral shakldagi zanjirdan iborat. Nukleotidlar - A- adenin, G- guanin, S- sitozin, T- timin. Bo‘lar bosh harflar bilan: A, G, S, T belgilanadi. RNK – 1909 yilda Levin tomonidan kashf etilgan. U ham DNK ga o‘xshaydi, lekin bir zanjirdan iborat. RNK 3 xil: i-RNK, t-RNK, r-RNK bo‘ladi (i-informatsion, t-transport, r-ribosoma). i-RNK – irsiy axborotlarni yadrodan sitoplazmaga yetkazadi; t-RNK - aminokislotalarni oqsil sintezi joyiga (ribosomaga) yetkazadi; r-RNK – hujayra ribosomasi tarkibiga kiradi. Oqsillar va aminokislotalar – oqsillar biologik polimerlar bo‘lib, ularning monomeri - aminokislotalardir. Hozircha 20 ta aminokislota aniqlangan. Sintezlanuvchi oqsildagi aminokislotalarning joylashishini belgilovchi DNK dagi azotli asoslarning joylashish ketma-ketligi genetik kod deyiladi.

SITOPLAZMATIK IRSIYAT VA O‘ZGARUVCHANLIK O‘zgaruvchanlik - tur ichidagi individlarning o‘zaro tafovut kilishidir. O‘zgaruvchanlik organizmning tashqi sharoit bilan o‘zaro munosabatini aks ettiradi. U organik olam rivojlanishining asosiy omillaridan biri, sun’iy va tabiiy tanlash uchun asosiy manbadir. Kombinatsion o‘zgaruvchanlik genlarning kombinatsion va rekombinatsiyasidan vujudga keladi. Genlar kombinatsiyasi 2 xil jarayonda amalga oshadi: 1. Meyozda xromosomalaring mustaqil tarqalishi va urug‘lanishida ularning tasodifan qo‘shilishi. 2. Xromosomalaring chalkashuvi va genlar rekombinatsiyasi. Irsiy o‘zgaruvchanlikning ikkinchi xili mutatsion o‘zgaruvchanlik bo‘lib, bunda orgaizmlarning genotipi o‘zgaradi. Demak irsiy o‘zgaruvchanlik genotipning, noirsiy fenotipning o‘zgarishidir. Modifikatsion o‘zgaruvchanlik. Bunday o‘zgaruvchanlik organizm fenotipining o‘zgarishidir. Tashqi sharoit bilan bir xil genotipli organizmlarni har xil belgilari bilan farq qildirish mumkin. Organizmning butun rivojlanish jarayoni urug‘langan tuxum hujayradan vujudga kelgan organizm umrining oxirigacha genotipning doimiy nazoratida bo‘ladi, hamda tashqi muxit sharoitiga ham bog‘liq bo‘ladi, masalan, tuxum tovuqqa bostirilsa, ochib chiqadi. Urug‘ qulay tashqi muhit sharoitidagina unib chiqadi. Oq gullovchi navro‘zgul 15 – 20 0 C issiqda sariq gullaydi, 30 – 35 0 C da oq gullaydi. Belgining modifikatsion o‘zgaruvchanlik darajasi shu belgining reaktsiya normasi deyiladi. Tashqi sharoit organizmning har xil belgisiga har xil ta’sir etadi. Navlarning genotipi bo‘yicha reaktsiya normasini o‘rganishda qulay va noqulay sharoitda sinab ko‘riladi.

Adabiyotlar 1. 1.G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. 3.To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. 4.Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

О‘zgaruvchanlik va seleksiya

Evolyusion ta’limot

Xujayra tiriklikning elementar birligi

Xujayra tiriklikning elementar birligi

Tirik materiyaning asosiy xossalari. Tirik materiyaning tuzilish darajalari