Tirik materiyaning asosiy xossalari. Tirik materiyaning tuzilish darajalari - Ботаника - Рефераты

Tirik materiyaning asosiy xossalari. Tirik materiyaning tuzilish darajalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Kirish. Fanning predmeti, vazifalari, ilmiy- tekshirish usullari. Tirik materiyaning asosiy xossalari. Tirik materiyaning tuzilish darajalari Reja: 1. Biologiya fani haqida umumiy tushunchalar. 2. Biologik tushunchalar haqidagi dastlabki qarashlar. 3. Tiriklik va tirik organizmlar haqida tushunchalar.

BIOLOGIYA - bu tiriklik haqidagi fan b о ‘lib, materiyaning ma’lum bir shakli sifatidagi tiriklikning yashash va rivojlanish qonuniyatlarini о ‘rganadi. Biologiya atamasi fransuz olimi J.B.Lamark va nemis olimi G.R.Treviranus 1802 yilda fanga kiritgan. Bios-hayot, logos-fan degan ma’noni beradi. Biologiyaning tekshirish obyekti b о ‘lib, о ‘simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar va odamlar hisoblanadi. Biologiya tarixiy rivoji ruhiy olam fanlari, diniy qarashlar va moddiylikka asoslangan fikr-mulohazalar asosida r о ‘y berdi. Dastaval qadimgi yunon faylasuflari tabiat hodisalarini va dunyoni tabiiy kelib chiqishini izohlashga moddiylik asosida yondoshdilar. Arestotel biologiya sohasida k о ‘pgina ishlar qildi. Masalan, hayvonlarning 510 turini izohlab, ilk bor ularning tasnifini keltiradi. Undan tashqari Geraklit, Demokrit va boshqalar dastlabki ma’lumotlarni berishgan. О ‘rta Osiyo mutafakkirlaridan Abu Ali ibn Sino «Tip qonunlari» asarini yozdi. Abu Bakr ar-Roziy, Abduog‘ozi Bahodirxon va boshqalar о ‘z hissalarini q о ‘shganlar. Shved olimi Karl Linney о ‘simlik va hayvonot olamining о ‘zgaruvchanligi t о ‘g‘risida fikr bildirdilar. Biologiyaning shakllanishida keskin davr buyuk ingliz olimi Charliz Darvinning sodda shakldan murakkabroqqa asta-sekin milliard yillar davomida Yer evolyusiyasidan boshlab sodir b о ‘lgan organik olam evolyusiyasi nazariyasining yaratilishi bilan boshlandi. Bu nazariya о ‘simlik va hayvonot olamidagi barcha murrakkab jarayonlar haqidagi tushunchalarni tubdan о ‘zgartirdi va qayta shakllantirdi. Darvin ta’limoti-darvinizm tezda keng tarqalib ketdi va biologiyaning har bir sohasida о ‘z davomchilariga ega b о ‘ldi. I.I.Mechnikov, aka-uka Kovalevskiylar, K.A.Temiryazev, Seversov, Vavilov va boshqalarning ishlari darvinizmni boyitdi. TIRIK MATERIYANING ASOSIY XOSSALARI. О‘lik materiyadan farqli ravishda quyidagi umumiy xossalarni kо‘rib chiqamiz. Bu xossalar barcha tirik organizmlarga xos.

1 . X imiyaviy xossalari -tirik organizmlar tarkibiga anorganik tabiatdagi ximiyaviy elementlpr kiradi. Biroq tirik va о‘lik tabiatda ularning nisbati о‘zgacha bо‘ladi. Tirik organizmlarning 96- 98% uglerod, kislorod, azot va vodorod elementlaridan iborat. Tirik organizmlar tarkibidagi boshqa ximiyaviy elementlarning miqdori juda kamni tashkil etadi. 2. Moddalar almashunuvi - barcha tirik organizmlar tashqi muhit bilan moddalar almashinuvi qila oladi. Tashqi muhitdan oziqa uchun kerakli moddalarni qobul qiladi va keraksizini chiqarib tashlaydi. Tirik organizmlarning muhim hossasi oziq va yorug‘dan tashqi energiya manbai sifatida foydalanishdir. Organik moddalar orqali bir organizmdan boshqa organizmga energiya beriladi. Yerdagi hayot boshlang‘ich energiyani quyosh nuridan oladi. Shuning uchun ham ochiq sistema deb hisoblanadi. Organizmlardagi moddalar almashinuvining assosini bir-biri bilan о ‘zaro uzviy bog‘liq b о ‘lgan assimilyatsiya va dissimilyatsiya jarayonlari tashkil etadi. Organizmlarning turli qismlarida ximiyaviy tarkibning barqarorligi moddalar almashinuvi orqali ta’minlanadi. 3. О ‘z- о ‘zini yaratish - о ‘z- о ‘zini yaratish tirik organizmlarning eng muhim hossalaridan biri hisoblanadi. Nasl albatta ota-onasiga о ‘xshaydi. Masalan, mushukdan-mushuk bola va h.z. Butun organizmlar singari hujayra va organoidlar о ‘z- о ‘zini yaratadi. Masalan mitoxondriyadan-yangi mitoxondriya, DNK dan yangi DNK molekulasi hosil b о ‘ladi. 4. Irsiyat -har bir organizm ma’lum vaqt oralig‘ida rivojlanadi, yashaydi, s о ‘ngra о ‘ladi. Lekin organizmlardagi urchish tufayli tur barqarorligi saqlanadi. Urchish irsiyat bilan uzviy bog‘liq. Irsiyat tufayli har bir tirik organizm о ‘ziga о ‘xshash organizmlarni hosil qiladi. 5. О ‘zgaruvchanlik -qarama-qarshi xususiyatdir. О ‘zgaruvchanlik tabiy tanlash uchun xilma-xil material yetkazib beradi. Ular о ‘z navbatida yangi populyatsiyalar, turlar va boshqa yuksak sistematik kategoriyalarni vujudga

keltiradi. Irsiylanadigan о ‘zgaruvchanlik asosida DNK va RNK molekulalarning о ‘zgarishi yotadi. 6. О ‘sish va rivojlanish - о ‘sish о ‘z tuzilishini saqlagan holda miqdor jihatdan k о ‘payishdir. Rivojlanish esa sifat jihatdan yangilanishdir. Tirik organizmlarda shaxsiy va tarixiy rivojlanish mavjud. Shaxsiy rivojlanishda organizmdagi barcha belgi xossalar asta-sekin izchillik bilan paydo b о ‘ladi. Tarixiy rivojlanishda esa turlarning xilma-xilligi ortadi. Hayotning takomillashishi r о ‘y beradi. 7. Ta’sirlanish -ta’sirlanish natijasida tirik organizm tashqi ta’sirga javob qaytaradi. Evolyusiya natijasida tirik organizmlarda tashqi muhitning о ‘zgaruvchanligiga va ichki о ‘zgaruvchanligiga javob beradi. K о ‘p hujayrali hayvonlarda ta’sirlanish nerv sistemasi orqali, Ya’ni refleks hosil b о ‘ladi. Nerv sistemasi b о ‘lmagan organizmlarda esa masalan, о ‘simliklarda, sodda hayvonlarda taksislar yoki tropizmlar hosil b о ‘ladi. Fototropizm -yorug‘likka ta’sir, Xemotropizm- ximiyaviy moddalarga ta’sir. 8. О ‘z- о ‘zini boshqarish - oziq moddalar orqali organizmga kirmagan kerakli moddani organizmda sintez qilish yoki jarohatlangan joyda muntazam t о ‘qima hujayralarining b о ‘lishi va jarohat bitgach ularning sekinlashishi va qon k о ‘p ketganda qon hujayralarining b о ‘linishi. 9. Ritimlilik -tirik organizmlarning muhitga bog‘liq holda ritmik о ‘zgarishi.

Adabiyotlar 1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. .Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Tirik materiyaning tiriklik darajalari

Tirik organizmlarning kо‘payishi

Tirik organizmlarning jinsiy kо‘payishi

Evolyusion ta’limot

Evolyusion ta’limot haqida tushuncha