О‘zgaruvchanlik va seleksiya - Ботаника - Рефераты

О‘zgaruvchanlik va seleksiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95 KB

О‘zgaruvchanlik va seleksiya Reja : 1. Irsiy о‘zgaruvchanlik 2. Modifikatsion о‘zgaruvchanlik 3. Mutatsion о‘zgaruvchanlik 4. Gen mutatsiyasi

Hayotning eng muhim xossalaridan biri organizmlarning о‘zgaruvchanligi bо‘lib, u kо‘payish bilan chambarchas bog‘liqdir. О‘zgaruvchanlik tur ichidagi individlarning о‘zaro tafovut qilishidir. О‘zgaruvchanlik organizmning barcha belgilari va xususiyatla rida yoki ayrim organlarida sodir bо‘ladi. O’zgaruvchanlik deb, tashqi va ichki omillar ta’sirida organizmda rо‘y beradigan о‘zgarishlar yigindisiga aytiladi. Organizmlarning о‘zgaruvchan ligi irsiy va noirsiy (modifikatsion) bо‘ladi. Irsiy о‘zgaruvchan lik genotipik, noirsiy о‘zgaruvchanlik esa fepotipik deyiladi. Irsiy о‘zgaruvchanlik hujayra strukturasining о‘zgarishi bilan uzviy bog‘liq bо‘lib, bunda organizm genotipi о‘zgaradi, о‘zgargan holdagi belgi va xususiyatlar nasldan-naslga о‘tadi. Irsiy о‘zgaruvchanlik kombinatsion va mutatsion bо‘ladi. Kombinatsion о‘zgaruvchanlik jinsiy kо‘payishda ota-ona genla rining birikishi va о‘zaro ta’siri natijasida vujudga keladi. Bunday о‘zgaruvchanlikda yangi genlar hosil bо‘lmaydi, balki geno tipda ularning qо‘shilish va о‘zaro ta’sir etish mexanizmigina о‘zgaradi. Shunga qaramasdan kombinatsion о‘zgaruvchanlik seleks iyada va organizmlar evolyusiyasida katta rol о‘ynaydi. Mutatsion о‘zgaruvchanlik organizm genlari va xromosomalarining strukturasi о‘zgarishiga sabab bо‘ladi, yangi belgi va xususiyatlarni vujudga kel tiradi. Mutatsiya tо‘satdan, sakrash yо‘li bilan rо‘y beradi. Mutatsiya paydo bо‘lishi jarayoniga mutagenez deb ataladi. Mutagenez tabiiy (spontan) va sun’iy (induktiv) bо‘ladi. Modifikatsion (fenotipik) о‘zgaruvchanlik genotipni о‘zgartirmaydi. Bunday о‘zgaruvchanlikda tashqi muhit о‘zgarishiga qarab bitta genotip turli fenotiplarda ifodalanadi. Genotip va fenotip tushunchalarini fanga 1909 yilda daniyalik genetik olim V.Iogannsen kiritgan . Genotip deb , organizmdagi barcha irsiy belgi va xususiyatlarni rivojlantiradigan genlar yigindisiga aytiladi.

Fepotip deb, genotip asosida organizmda shakllanadigan belgi va xususiyatlar tо‘plamiga aytiladi. Fenotip genotipning tashqi muhitga bо‘lgan munosabati (reaksiyasi)dir. Demak, irsiy о‘zgaruvchanlik organizm genotipining, modifikats ion о‘zgaruvchanlik esa organizm fenotipining о‘zgarishidir. Modifikatsion о‘zgaruvchanlik Organizmda belgi va xususiyatlarning rivojlanishi shu organizm genotipi bilan tashqi sharoitning о‘zaro munosabatiga bog‘liq. Geno tipi bir xil organizmlar turli sharoitda parvarish qilinsa, ular ba’zi belgilari bilan bir- biridan keskin farq qilishi mumkin. Organizmning butun о‘sish va rivojlanish jarayoni genotipning doimiy nazoratida hamda tashqi muhitning har bir sharoiti ta’si- rida bо‘ladi. Tashqi muhit sharoiti qancha qulay bо‘lsa, organizm shun cha yaxshi rivojlanadi. Masalan, urug‘ ma’lum qulay harorat va yetarli namlik bо‘lgandagina unadi, unib chiqqan maysalar ham tashqi sharoit ga qarab tez yoki sekin rivojlanadi. Yana bir misol-navrо‘zgul (primula)ning ba’zi turi harorat 15-20 daraja bо‘lganda qizil gullaydi, agar shu о‘simlik harorati 30-35 da raja bо‘lgan issiq joyga kо‘chirilsa, guli oq rangga о‘zgaradi. Agar op-poq gulli о‘simlik harorati 15-20 daraja issiq yerga о‘tkazilsa, sо‘nggi yangi gullari qizil bо‘ladi. Turli belgi va xususiyatlarning har xil sharoitda modifikatsion о‘zgaruvchanlik chegarasi har xil bо‘ladi. Belgining modifikatsion о‘zgaruvchanlikka moyil bо‘lgan chegarasi shu belgining reaksiya normasi deyiladi. Tashqi sharoitning о‘zgarishi organizmning turli belgila- riga har xil ta’sir etadi. Masalan, yaxshi boqish va parvarish qilish bilan sigirning suti ortib boradi. Sutning yog‘liligi esa parvarishga qarab sutning miqdoriga nisbatan kamroq о‘zgaradi, chunki sutdagi yog‘ miqdori sigir zotining anchagina qiyin о‘zgaradigan doimiy belgisi dir. G‘о‘za unumdor tuproqli yerda, suv va issiqlik yetarli bо‘lsa, bо‘ychan bо‘ladi, hosil va о‘suv shoxlari uzunlashadi, bargi, kо‘sak va chigiti yi- riklashadi, paxtaning tolasi uzayadi, tola chiqishi kо‘payadi. Noqulay (past agrotexnika)

sharoitda esa bularning aksi bо‘ladi. Biroq shu ikki xil (kulay, noqulay) sharoitda ham barg, kо‘sak hamda tolaning rangi deyarli о‘zgarmaydi. Demak, sigirning kо‘p sut berishi, g‘о‘zaning bо‘ychan bо‘lib о‘sishi. barg, kо‘sak va chigitning yiriklashishi, tolaning uzay ishi kabi belgilarning reaksiya normasi juda katta. Sutning yog‘liligi, barg va tola rangining reaksiya normasi esa ancha kichikdir. Modifikatsion о‘zgaruvchanlik irsiyatga bog‘liq. Lekin organizm ning rivojlanishida tashqi sharoit ta’sirida xosil bо‘lgan о‘zgarishlar genotipni о‘zgartirmaydi, chunki ular reaksiya normasidan tashqariga chiqmaydi. Muhitning sharoiti qancha xilma xil bо‘lsa, mo difikatsion о‘zgaruvchanlik shuncha kо‘p bо‘ladi. Reaksiya normasi katta bо‘lgan belgilariing о‘zgaruvchanlik doirasi keng; reaksiya normasi ki chik belgilarniki esa tor bо‘ladi. Genotipning reaksiya normasi orga nizm о‘zgarishi jarayonida namoyon bо‘ladi. Masalan, navlarga baho berishda ularning genotipi reaksiya normasi о‘simliklarni qulay va noqulay sharoitda parvarish qilish yо‘li bilan о‘rganiladi. Genotip-ning reaksiya normasi orqali navlar qanday tuproq-iqlim sharoitiga moslana olishi aniqlanadi. Tashqi sharoit qulay bо‘lganda yukrri hosil beradigan, noqulay bо‘lganda esa hosili deyarli kamaymaydigan navlarniig ahamiyati kattadir. Masalan, bug‘doyning Bszostaya-1, In tensivnaya, Ulugbek-600, Sanzar-8, Umanka, Skifyanka, Kroshka, arpa ning Afrasiyob, Temur navlari sug‘oriladigan yerlarda juda yuqori hosil beradi. Qurg‘oqchilik sharoitda esa ularning hosili uncha kamaymaydi. G‘о‘zaning 108-F, Toshkent-6, Qirg‘iziston-3, Farg‘ona-6, Namangan-77, S-6527, Oqdaryo-6, Yulduz, Omad, Mexr, Navbahor na vlari О‘zbekistonning kо‘pchilik viloyatlariga tarqaldi, chunki ular tashqi sharoitga tez moslashish xususiyatiga ega. Shunday qilib, ekin navlari va chorva mollari zotlarining qaysi belgilari katta, qaysi belgilari esa kichik reaksiya normasiga ega ekanligini bilish qishloq xо‘jaligi uchun muhim ahamiyatga egadir. Mutatsion о‘zgaruvchanlik Organizm belgi yoki xususiyatining tasodifan, sakrash yо‘li bilan irsiy о‘zgarishi mutatsion о‘zgaruvchanlik deyiladi, bunday о‘zgarishlar natijasida hosil

bо‘lgan organizm esa mutant deb ataladi. Mutatsion о‘zgaruvchanlik modifikatsion о‘zgaruvchanlikdai tubdan farq qiladi, chunki hosil bо‘lgan yangi belgi va xususiyatlar (mutatsiyalar) tashqi muhit qanday bо‘lishidan qatiy nazar, nasldan-naslga о‘tadi. Mutats iyalarning yuzaga kelishi hujayra strukturasi (xromosomalar) о‘zgarishining natijasidir. Mutatsiya-tashqi muhit omillari yoki organizmning ichki muhiti ta’sirida hujayraning irsiy strukturasida yuz beradigan о‘zgarish bо‘lib, organizmlarda yangi belgi va xususiyatlar paydo bо‘lishiga olib keladi. Mutatsiya genlarning molekulyar о‘zgarishi, genlar miqdori hamda xromosomalar soni va strukturasining о‘zgarishidir. «Mutatsiya» tushunchasini fanga golland botanigi Gyugo de Friz kiritgan. U organizm belgilarining keskin irsiy о‘zgarishi hodisasini mutatsiya deb ataydi. G. de Frizning asosiy ta’limoti - mutatsiya nazariyasi hozirgacha о‘z mohiyatini saqlab kelmoqda. Bu ta’limotda asosan quyidagi fikrlar ilgari suriladi: - mutatsiya oraliq kо‘rinishga ega bо‘lmay, tо‘satdan hosil bо‘ladi; - yangidan xrsil bо‘lgan belgi va xususiyatlar о‘zgarmas (turg‘un) bо‘ladi; - mutatsiyalar sifat о‘zgarishidan iborat; - mutatsiyalar har xil yо‘nalishda bо‘lib, organizm uchun zararli, foydali va neytral bо‘lishi mumkin. mutatsiyalarning soni tekshirish uchun olingan organizmlar m i q d o r i g a b o g ‘ l i q ; - bir xil mutatsiyalar yana qaytadan yuzaga kelishi mumkin. G.de Friz faqatgina mutatsiyalar tashqi sharoitga moslashgan yan gi turlarni hosil qilishi mumkin deb, tanlashga yetarli baho ber madi. Aslida esa mutatsiya faqat о‘zgaruvchanlik manbai bо‘lib, tanlash uchun katta imkoniyatlar yaratib beradi. G.de Frizning mutatsiyalar hamisha katta irsiy о‘zgarishlardan iborat bо‘ladi, degan fikri keyin gi tadqiqotlarda tasdiqlanmadi. Tabiatda keskin irsiy о‘zgarishlar bilan bir qatorda о‘zgarishgacha bо‘lganidan biroz farq qiladigan ki c hi k m u t a t s i y al ar ha m kо‘ p uc hr a yd i . G. de Fr i z ni ng m ut at si ya

tо‘g‘risidagi ta’limoti seleksiya amaliyotida katta ahamiyatga ega bо‘ldi, chunki mutatsiyalarning sakrash tarzida rо‘y berishi hamon о‘z kuchida qolmoqda. Xromosomalarning Morgan qonuniyatlari asosida chalkashuvi jarayonida genlarning birikishi va qayta kombinatsiyalan ishi hodisalarini aniqlash mutatsiya haqidagi ta’limotning yanada rivojlanishiga sabab bо‘ldi. Mutatsion о‘zgaruvchanlik barcha tirik organizmlar uchun umumiydir. Mutatsiya jarayoni shartli ravishda ikkiga- spontan va induktiv mutatsiyalarga ajratiladi; oddiy quyosh nuri va qattiq sovuq yoki orga nizmning ichki bioximiyaviy, fiziologik reaksiyalari ta’sirida ta biiy hosil bо‘ladigan irsiy о‘zgarishlar spontan mutatsiya deyi ladi. Maxsus ta’sir kо‘rsatadigan omillar-radiy nurlari va ximiyav iy moddalar kabilar ta’sirida sun’iy hosil bо‘ladigan irsiy о‘zgarishlar induktiv mutatsiyalar deyiladi. Induktiv mutatsiyalar irsiy о‘zgarishlar va genlarning sirini kо‘proq ochishga hamda о‘rganishga yordam bermoqda. Mutatsiyalar yirik (makro) va mayda (mikro) bо‘lishi mumkin. Yirik mutatsiyalar organizmning irsiyatini keskin о‘zgartiradi. Na tijada butun-butun organlarning rivojlanishi sezilarli о‘zgarib, har xil kо‘rinishdagi organizmlar vujudga keladi. Kishi osonlikcha bila oladigan barcha о‘zgarishlar makromutatsiya deyiladi. Tabiiy sharoitda hosil bо‘lgan makromutatsiyalarni birinchi marta G.de Friz enotera о‘simligida kuzatgan. Tabiiy mutant о‘simlik bо‘yining uzunligi, gulining yirikligi, bargining qalinligi va poyasining yugonligi, hujayralardagi xromosomalar sonining ikki hissa kо‘pligi bilan bog‘liq bо‘lgan. Organizmning fiziologik, morfologik va miqdoriy belgilarida yuz beradigan juda kichik о‘zgarishlar yoki kо‘z ilg‘ay olmaydigan, faqat maxsus statistik usullar yordamida aniqlanadigan irsiy о‘zgarishlar mikromutatslar deyiladi. Bunga g‘о‘zaning hosildorligi, ertapisharligi, tolasining uzunligi kabi belgilarida rо‘y beradigan kichik о‘zgarishlarni misol qilish mumknn.

Mikromutatsiyalar tabiatda va tajribalarda makromutatsiyalarga qaraganda kо‘p hosil bо‘ladi. Mutatsiyalarning morfologik, fiziologik va bioximiyaviy xillari mavjud. Morfologik mutatsiyalar tufayli о‘simlik va hayvonlarning о‘sish va shakllanish xossalari о‘zgaradi. Masalan, ba’zi chorva mol lari (qoramol, qо‘y va boshqalar) kalta oyoqli, hasharotlarning esa kо‘zi va qanoti bо‘lmaydi. О‘simliklarning ba’zi qismlari tuksiz, odamlar esa haddan tashqari baland bо‘yli (gigant) yoki juda past bо‘yli bо‘ladi. Albinizm ham morfologik mutatsiyaga misoldir. Fiziologik mutatsiyalar organizmlardagi fiziologik (hayotiy) jarayonlarni о‘zgartiradi, natijada ularning hayotchanligi ortadi yoki pasayadi. Bioximiyaviy mutatsiyalar tufayli organizmdagi ma’lum ximiyav iy moddalarning sintezlanishi о‘zgaradi yoki tо‘xtaydi. Bunday mutats iyalar organizmda kechadigan moddalar almashinishini va moddalar ning ximiyaviy tarkibini о‘zgartiradi. Organizm rivojlanishining va hujayra bо‘linishining qaysi b o s q i c h i d a b о ‘ l i s h i d a n q a t ’ i y n a z a r , m u t a t s i y a l a r i s t a l g a n hujayralarda sodir bо‘laveradi. Agar mutatsiya jinsiy hujayralarda sodir bо‘lsa, u generativ mutatsiya , vegetativ hujayralarda sodir bо‘lsa somatik mutatsiya deyiladi. Jinsiy hujayralarda sodir bо‘lgan mutatsiyalar navbatdagi bо‘g‘inning zigota bosqichidayoq namoyon bо‘ladi. Agar mutatsiya dominant bо‘lsa duragay-birinchi bо‘g‘in zigotasida, retsessiv bо‘lsa keyingi (G‘ 2 , G‘z va G‘ p ) bо‘g‘inlarda, Ya’ni organizm gomozigota holatga о‘tishi vaqtida yuzaga keladi. Somatik mutatsiyalar о‘z tabiatiga kо‘ra, generativ mutatsiyalardan farq qilmaydi. Faqatgina jinsiy yо‘l bilan kо‘payadigan organizm larda uchraydigan somatik mutatsiyalar evolyusiya va seleksiya uchun hech kanday ahamiyatga ega emas, chunki ular (odam sochida bir tо‘p oq paydo bо‘lishi, bir kо‘zning qora, ikkinchisining och rangli bо‘lishi, qorakо‘l terida qora dog‘ paydo bо‘lishi kabilar) keyingi bо‘ginlariga о‘tmaydi. Jinssiz (vegetativ) yо‘l bilan kо‘payadigan

organizmlardagi somatik mutatsiyalar esa seleksiya uchun katta ahamiyatga ega, chunki bu о‘zgarishlarni saqpab qolish mumkin. Masalan, ba’zi о‘simlik novdalarida boshqalardan keskin farq qiladigan barg, gul va mevalar paydo bо‘ladi. Bunday о‘zgaruvchanlik poyaning о‘sish nuqtalaridagi meristema tо‘qima hujayralari mutatsiyalanishi natijasida sodir bо‘ladi va kur tak mutatsiya (sport) deyiladi. О‘simliklar vegetativ yо‘l bilan kо‘paytirilganda bunday mutatsiyalar saqlanib qoladi. Kurtak muta- siyasidan seleksiyada keng foydalaniladi. Olma va nok, uzumning urug‘siz navlari somatik mutatsiyadan yaratilgan. Michurin о‘zining «600 grammli Antonovka» olma navini kurtak mutatsiyasidan foyda lanib yaratgan. Demak, mutatsiya natijasida organizmlarning genoti pi о‘zgaradi. Genotipning о‘zgarishi esa uch xil bо‘ladi: gen mutatsiyasi; xromosoma larning qayta tuzilishi; xromosomalar sonining о‘zgarishi. Gen mutatsiyasi Gen mutatsiyasi ayrim genlarning sifat о‘zgarishi bо‘lib, bu о‘zgarishlar mikroskopda kо‘rinmaydi. Gen mutatsiyasi xromosomalar tarkibidagi DNK ning ximiyaviy strukturasi о‘zgarishiga bog‘liq. DNK zanjiridagi nukleotidlar о‘rnining о‘zgarishi gen mutatsiyasi ning ximiyaviy negizidir. DNK zanjiridagi nukleotidlar RNK ni ham о‘zgartiradi, natijada oqsil sintezi, pirivordida esa organizm ning belgi va xususiyatlari ham о‘zgaradi. Gen mutatsiyasi xromosomaning ayrim lokuslari (genlar) tо‘satdan о‘zgarib qolishidir. Mutatsiyalarning sodir bо‘lishi qonuniy hodisa bо‘lib, organizmning normal holatini о‘zgartirishi mumkin. Masalan, normal drozofila pashshasining kо‘zi qizil bо‘ladi, mutatsiya natija sida esa oq kо‘zli pashsha tug‘iladi. Yovvoyi tipdagi organizmni nor mal madaniy holatga о‘tkazuvchi mutatsiyalarning vujudga kelishi tо‘gri mutatsiya deyiladi. Kamdan-kam bо‘lsa ham mutantlar yana yovvoyi tipga о‘tishi mum- kin. Mutant tipda yana yovvoyi holiga qaytaruvchan mutatsiyalar tes kari mutatsiya deyiladi. Agar dominant A gen retsessiv a genga, yoki aksincha

retsessiv a gen dominant A genga о‘zgarsa, bundan hosil bо‘lgan juft genlar (a va A ) allellar deb ataladi. Bitta A gen bir necha marta о ‘ zgarib h ar xil genlar h osil q ilishi mumkin. Buning natijasida bitta genning о‘zgarish qatori hosil bо‘ladi va bu kо‘p allellar seriyasi allelik deyiladi. Odatda, ular ma’lum bir belgiga ta’sir etadi. Masalan, bitta A genni ng о‘ zgar i sh qat or i quyonda j un r angi ni о‘ zgar t ir adi . Quyonning qо‘ng‘ir (yovvoyi tip) bir tekis kulrang tusli va tanasi oq, dumi, quloq uchlari va tumshug‘i esa qora (gornostay) hamda butunlay oq tusli (albinos) zotlari bor. Quyonning shunday ranglarda bо‘lishi bitta A genning kо‘p marta tо‘rlanishiga bog‘liq. 1930 yillarda rus olimlari A.S.Serebrovskiy, N.P.Dubinin va boshqalar drozofila pashshasi ustida tajribalar о‘tkazib, gen mu rakkab tuzilganligi va u marksplar deb atalgan mayda qismlardan iborat ekanligini aniqladilar. Shunday qilib, olimlar genlar markazlardan tuzilganligi haqidagi ta’limotni kashf etdilar. Av valo juda mayda birliklar (markazlar)dan iborat bо‘lgan genlarning tuzilishi, sо‘ngra markazlarning genda izchillik bilan joylashishi aniqlandi. Keyingi tekshirishlar shu tushunchalarning tо‘griligini isbotladi. Amerikalik S.Benzer va boshqa olimlar mikroorganizm larda genning tuzilishini aniqladilar. Beshta genning minglab mu t at si yalari о‘r gani ldi. Bu tekshi ri shlar nati jasi da haqi qatan ham gen izchillik bilan joylashgan juda mayda elementlardan (muton, rekon va sistrondan ) iborat ekanligi aniqlandi. Xozir genni shunday ta’riflash mumkin: Gen-irsiyatning aso siy moddiy elementi, xromosoma tarkibiga kiruvchi DNK molekula sining bir qismi bо‘lib, organizmda moddalar almashinuvini boshqaradi. Bir yoki bir necha belgining rivojlanishiga ta’sir kо‘rsatadi. U ma’lum bir kattalikda bо‘lib, о‘zgaradi va xromosoma larning chalkashuvida bir-biridan ajralishi mumkin bо‘lgan mayda birliklardan tuzilgan.

Xromosomaning qayta tuzilishi Xromosomalar tarkibining о‘zgarishi (xromosomalarning qayta tuzilishi) xromosomaning ichida va xromosomalararo bо‘ladi. Bitga xromosoma ichida sodir bо‘ladigai о‘zgarishlarga xromosoma ichida bо‘ladigan qayta tuzilish deyiladi va ular quyidagilarni о‘z ichiga oladi: a) xromosomaning bir bо‘lagi yо‘qolishi yoki yetishmasligi (delets iya va defishensi); b) xromosomaning bir qismi ikki hissa yoki undan kо‘portishi (duplikatsiya); v) xromosomaning qismlari 180 daraja buralishi (inversiya); genlarning о‘rin almashinishi (insersiya). Xromosomalar yig‘indisi diploid bо‘lgan organizmlarda xromo- somalarning qayta tuzilishi gomozigota va geterozigota holatda bо‘lishi mumkin. Xromosoma bir bо‘lagining yо‘qolishi uning har xil joyda uzilishi natijasida rо‘y beradi. Agar uzilish xromosomalar ning bir yelkasida sodir bо‘lsa, uning о‘sha qismi kaltalashib qoladi. Xromosomalarning bir yelkasi uchki qismining uzilib krlishi defi shensi deyiladi. Ba’zan uzilish xromosomaning ikki yelkasida rо‘y ber adi. Uzilgan bо‘laklar yо‘qolib, qolgan sentromerali bо‘lagi mitozda uchlari bilan birlashadi va xalqasimon xromosoma hosil bо‘ladi. Boshqa belgilari bо‘yicha bir xil irsiy о‘zgarishlarga duch kelgan xil lari mavjud. Masalan, gorox, burchoq, yasmiq va xashaki goroxning oq, pushti, qizil, kо‘k va sariq gulli xillari bor. Ularning mayda va yi rik bargli, barg yuzasi tukli va tuksiz, doni yirik va mayda, silliq va burishgan xillari bor. Bu xillar shunday aniqlikda paydo bо‘ladiki, bir turkum miqyosida qator turlarni bilib olib, shu oila- ning boshqa tur va turkumlarida ham shunga о‘xshash о‘zgaruvchanlik borligini oldindan aytish mumkin. Bir oilaning turli turkum va turlarida о‘xshash о‘zgaruvchanlik sodir bо‘lishi ularning genotipi bir xil mutatsiyalarga uchrashining natijasidir. Bu qonun seleksiyada juda kagga ahamiyatga ega. Orga nizmda maqsadga

muvofiq bо‘lgan yangi belgi hosil qilish qiyin. Shunday belgiga ega bо‘lgan shakl va nusxalarni topishda gomologik qatorlar qonuni juda qо‘l keladi. Irsiy о‘zgaruvchanlikdagi gomologik qatorlar qonuniga asosla nib, N.I.Vavilov va uning shogirdlari о‘simliklarning seleksioner larga ma’lum bо‘lmagan kо‘pgina muhim xillarini topishga, yer yuzi ning hamma joyidagi madaniy о‘simliklarning boy kolleksiyasiii (genofondini) tо‘plashga muvaffaq bо‘ldilar.

Adabiyotlar 1. 1.G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. 3.To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. 4.Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Seleksiya

Irsiyat va о‘zgaruvchanlik tiriklikning funksiyanal xossalar

Evolyusion ta’limot

Odam genetikasi

Yumshoq bug’doy navlarining qimmatli xo’jalik belgi xususiyatlarini o’rganish