Geobotanikaga kirish - Ботаника - Рефераты

Geobotanikaga kirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Geobotanika fani va uning vazifasi. 2. O`simliklar jamoasi to`g`risida tushuncha. 3. O`simliklar jomaosining tuzilishi va tarkibi (daminant-edifikatorlar va yaruslar). 4. Geobotanikaning taksonamik birliklari. (assatsiatsiya, formatsiya, tiplar).

www.arxiv.uz 1. Tabiatda o`simlik qoplamini hosil bo`lishida bir turdagi o`simlik qatnashmasdan bir necha tur ishtirok yetadi. Mana shu turlar guruhi o`simliklar jamoasi yoki fitotsenoz deyiladi. O`simlik jamoasining turli tumanligini ularni yer shari bo`ylab tarqalish qonuniyatlarini geobotanika fani o`rganadi (yoki fitosenologiya). Geobotanika fanining vazifasini, uning ta`rifini dastlab professor. B. A. Bo`kov tomonidan quyidagicha ta`riflangan. Geobotanika o`simliklar jamoasi to`g`risidagi fan bo`lib, uning tuzilishini, o`zaro munosabatini, tashqi muhit bilan aloqasini va undan foydalanishda jamoalarining o`zgarishini o`rganadi. Insonlar orasida dastlabki geobotanik tushunchalar o`rmon, o`tloq, botqoq, dasht shaklida bo`lgan. Geobotanika fan sifatida XIX asrda shakllangan. Bu termin birinchi marta rus botanigi, akademik F. I. Ruprext (1866) va nemis botanigi A. Grizebox tomonidan taklif yetilgan. Geobotanika o`simliklar sistematikasidan farqli ravishda ayrim tur, turkum va oilani o`rganmay, balki jamoaga kiruvchi har xil oilaga mansub o`simliklar guruhini o`rganadi. 2. O`simlik jamoalari kelib chiqishiga ko`ra tabiiy va insonlar tomonidan yaratilgan turlarga bo`linadi. Tabiiy o`simlik jamoalari ma`lum tabiiy tarixiy rivojlanish asosida hosil bo`lib, uning tarkibida yovvoyi o`simlik turlari qatnashadi. Insonlar tomonidan yaratilgan o`simlik jamoalarida madaniy o`simlikar bilan begona o`tlar birga o`sadi. Bunday o`simlik jamoalari agrofitotsenoz deyiladi. Respublikamiz sharoitida quyidagi agrofitotsenoz uchraydi. Paxta dalalari bedazorlar, bug`doyzorlar, bog` - mevazorlar va hokozo. Shunday qilib geobotanika fani quyidagi vazifalarini o`z oldiga maqsad qilib qo`yadi. 1. Tabiiy va madaniy o`simlik jamoalari fitotsenoz va agrofitosenozlarni o`rganish. 2. Fitosenozlarni tuzilishini floristik tarkibini aniqlash. 3. Fitosenozdagi o`simliklarni bir biriga ta`sirini o`rganish. 4. Tashqi muhit ta`sirida

www.arxiv.uz fotosenozlarning hosil bo`lishi va o`zgarishini o`rganish. 5. Fitosenozlarning tarqalishini o`rganish. 6. Fitosenozlarga tarixiy- tabiiy sharoit ta`sirini o`rganish. 7. Fitosenozlarni klassifikatsiyalash. 8. O`simlik jamoalarini to`g`ri joylashtirish va undan foydalanish. Bu vazifalarni muvoffaqiyatli hal qilish qo`riq yerlarni o`zlashtirish, botqoqliklarni quritish, o`rmonlar holatini yaxshilash, o`simlik qoplamini klassifikatsiya qilish kabi ishlarni amalga oshirish orqali bajariladi. Shunday qilib, fotosenoz yoki o`simliklar jamoasini o`rganish geobotanika fanining vazifasidir. O`simliklar jamoasida tuban va yuksak o`simliklar qatnashadi. Masalan: ba`zi o`simlik jamoalarida barcha gulli o`simliklar bilan birga tuproqlarda ayrim suv o`tlarini, bakteriyalarni zamburug`larni uchratish mumkin. O`simliklar jamoasi deganda muayan bir erda bir guruh o`simliklarning birgalikda yashashi va ma`lum bir manzara hosil qilishi tushuniladi. Yer yuzida bunday guruhlar o`rmon, o`tloqlar, botqoqlik, dasht, cho`l o`simliklari tipini hosil qiladi. Akademik V. N. Sukachyev (1957) ta`biri bilan aytganda-fitotsenoz bu bir laboratoriya bo`lib, unda doimo moddalar va energiyalar hosil bo`lishi, o`zgarishi va yig`ilishi sodir bo`lib turadi. O`simliklar jamoasi o`zaro bir-biri bilan tashqi muhit bilan ma`lum munosabatda bo`ladi. Bunda jamoalarning tarkib topishi, o`zgarishi rivojlanishi ularning tarixiy taraqqiyotiga va tashqi muhitning uyg`unlashgan ta`siriga bog`liq ravishda o`tadi. A. A. Korchagin taklifiga ko`ra o`simliklar jamoasida yuz beradigan o`zaro munosabatlar quyidagi toifalarga bo`linadi. 1. To`g`ridan to`g`ri va bevosita ta`sir ko`rsatuvchi munosabatlar. Bunga parazitlik, epifitlik, simbiozlik, fiziologik, biokimiyoviy va maxanik munosabatlar kiradi. 2. Vositali munosabatlar. Bunga muhit hosil qiluvchi va raqobatlik qiluvchi munosabatlar kiradi. 3. Fitosenozlarni taqqoslashda har bir jamoaning turlar tarkibi, yarusligi, davriyligi, yashash joyi kabi xususiyatlari hisobga olinadi.

www.arxiv.uz Turlar tarkibi o`rganilganda har bir to`rning va hukmron (daminant) to`rning yer yuzini qoplash darajasiga alohida e`tibor beriladi. Bunda ma`lum kattalikdagi (1,10 yoki 100 m2) maydonda uchraydigan o`simliklar o`rganilganda ular soni aniqlanadi va ro`yxatga olinadi. Ma`lum maydondagi har bir tur soni va barcha turga mansub o`simlikning biomassasi aniqlanadi. Eng ko`p biomassaga ega bo`lgan tur dominant, (edifikator) qolgan turlar subdominant turlar hisoblanadi. Professor V. V. Alexin fikricha Kursk viloyatidagi dasht zonasida 1m2 maydonda 1939 ta o`simlik bo`lib, ular 77 turga mansubligi aniqlangan. O`simlik jamoasida-fitosenozlarda uchraydigan turlar bir biriga nisbatan turli baland pastlikda joylashadi, bunday joylashishga yaruslik yoki qavatlilik deyiladi. Yaruslar uni hosil qiluvchi o`simliklarga bog`liq ravishda bir necha qavatda joylashishi mumkin. Masalan o`rmon zonasida o`suvchi o`simliklar quyidagi 5 ta yarusni hosil qiladi. 1- yarus daraxt, 2 -yarus bo`ta, 3- yarus o`t o`simliklari, 4 - yarus moxlar, 5- yarus lishayniklar, suv o`tlari zamburug`lar bakteriyalar. Yarusni hosil bo`lishi tuproq sharoitiga bog`liq, nam yetarli bo`lgan yerlarda ko`proq yarus hosil bo`ladi. Eng ko`p yaruslik tropik zonada uchraydi. Yaruslik yer usti va yer osti yarusligini hosil qiladi. O`tloq zonasining yer osti yaruslarida yer yuziga yaqin joylarda bir yillik o`t o`simliklar, 2 - yarusda o`q ildiz hosil qiluvchi dukkakli, murakkabgulli, labguldoshlar ildizi joylashsa 3 - yarusda g`alla guldoshlar oilasi vakillari ildizi joylashadi. O`simliklarni yarus hosil qilib joylanishi muhim biologik ahamiyatga ega. Natijada yer usti yaruslari quyosh energiyasidan muntazam foydalanishga sabab bo`lsa, yer osti yaruslarda tuproqdan olinadigan mineral moddalarni me`yorida olishga imkon beradi.Tabiatdagi fitosenozlarning bir biriga taqqoslasak o`ziga xos xususiyatlarga ega ekanligini ko`ramiz. Fitosenozlar farqini ko`rsatib ularni ma`lum klassifikatsiyaga solinadi. 4. Hozirgi vaqtda o`simliklar jamoalarida quyidagi geobotanik birliklar qo`llaniladi. 1. Assotsiatsiya. 2. Assotsiatsiya guruhi. 3. Formatsiya. 4. Formatsiya guruhi. 5. Formatsiya sinfi. 6. O`simliklar tipi.

www.arxiv.uz O`simliklar jamoasidagi ma`lum bir maydondagi o`simliklar guruhi assotsiatsiya deyiladi. Bu nom 1910 yili Bryuselda o`tkazilgan xalqaro botaniklar kongressida qabul qilingan. Akademik V. N. Sukachyov fikricha assotsiatsiya deb bir xil tarkibga, bir xil tuzilishga bir xil yashash sharoitiga va tashqi ko`rinishga ega bo`lgan turlarning birgalashib yashashiga aytiladi. Geobotanikada assoasiasiyalar ikki xil usulda nomlanadi. 1- usulda assoasiasiya nomi ikkita o`simlik nomi bilan nomlanadi. Masalan: sfagnum o`tli qarag`ayzor assoasiasiyasi. 2- usulda hukmron o`simlik turlarini ko`rsatish bilan. Masalan: yaltirbosh qo`ng`irbosh assotsiatsiyasi, qo`ng`irbosh - rang assotsiatsiyasi. O`zaro o`xshash assoasiasiyalar. Assotsiatsiyalar guruhini bir necha assotsiatsiyalar birlashib formatsiyalarni, bir necha formatsiyalar birlashib formatsiya sinfini va ular eng yirik geobotanik birlik o`simlik tiplarini hosil qiladi. yer sharidagi o`simlik tiplari juda xilma xil bo`lib, (o`romn, dasht, botqoq, o`tloq, savanna va hokazo) ularning yig`indisi o`simlik qoplami tushunchasini beradi. Bu o`simlik qoplami doimo dinamik harakatda bo`lib, rivojlanadi, o`zgaradi va almashib turadi. Yilning ma`lum faslida, yil davomida umumiy iqlim va tuproq sharoitining o`zgarishi natijasida o`simlik jamoasida ham o`zgarish sodir bo`ladi. Bunday o`zgarish xususiy va umumiy harakterga ega bo`lib, jamoa taraqqiyotiga yoki inqirozga uchrashiga olib kelishi mumkin. Xususiy o`zgarishlar muayan bir yerda bir xil o`simlik qoplamini ikkinchisi bilan almashinishida namoyon bo`ladi. Umumiy o`zgarishlar katta hududda (zonada) sodir bo`ladi va fitosenozni o`zgarishiga sabab bo`ladi. P. D. Yaroshenko fikricha bunday o`zgarishlar quyidagi II guruhga bo`linadi. 1. Tabiat ta`siridagi o`zgarish. 2. Insonlar ta`siridagi o`zgarishlar. Tabiat ta`siridagi o`zgarishlar doimiy va tasodifiy o`zgarishlarga bo`linadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Kursanov. V. A. Kamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. K. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Geobotanikaga kirish (fitosenoz, agrofitosenoz)

Tabiatshunoslik faniga kirish

O`simliklar sistematikasiga kirish

O`simliklar sistematikasiga kirish. Viruslar, bakteriyalar

O`simliklar morfologiyasiga kirish va asosiy qonuniyatlari