Mikroorganizmlarning geologik faoliyati - Биотехнология - Рефераты

Mikroorganizmlarning geologik faoliyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

31.26171875 KB

Mikroorganizmlarning geologik faoliyati Reja: 1. Tuproq hosil bo'lishida mikroorganizmlarning ahamiyati. 2. Oltingugurtning tabiatda aylanishi.

Tuproq hosil bo'lishida mikroorganizmlarning ahamiyati. Barcha tirik organizmlar yig'indisi sayyoramizning biomassasini tashkil etadi. Biosfera — yer qobig'ining tiriklik mavjud bo'lgan ustki qavatidir. Biosferada o'simliklar, hayvonlar, mikroorga-nizmlar, odamlaraing geologik faoliyati namoyon bo'ladi. Biosferaning yuqori chegarasi 10 km bo'lib, u butun quruq- likni, pastliklarni o'z ichiga oladi, okeanlardagi chegarasi 4—10 km chuqurlikkacha tushadi. Biosfera biomassasini ko'paytirishda o'simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarning ahamiyati katta. V.I.Vernadskiy fikricha, tog' jinslarining o'zgarishida mikro-organizmlar kuchli agentlardan bin bo'ladi, chunki u juda tez ko'payishi, ko'p miqdordagi moddalarni o'zgartirib, hayot uchun zarur bo'lgan energiyadan foydalanishi bilan xarakterli. Masalan, temir bakteriyalari 1 g tanasini qurish uchun 464 g FeC0 3 ni, ammonifikatorlar 20 g NH 3 ni, nitrifikatorlar 72 g HN0 2 ni oksidlashi kerak bo'ladi. Achitqi zamburg'lar bir necha yuz tonna- lab mahsulotlarni o'zgartirib, spirtga aylantiradi. Cho'kindi moddalar hosil bo'lishi organik olamning hosil bo'lish jarayoni bilan chambarchas bog'liqdir. Yerda hayot paydo bo'lmasdan oldin barcha moddalar erigan holda bo'lgan va ma'lum bir konscntratsiyaga yctguncha dengiz suvlarida to'planib borgan. Keyinchalik tirik organizmlar o'z tanasini qurish uchun suvdagi Ca, P, C, S, Ni va boshqa elementlardan foydalanganlar. Bular nobud boiganidan so'ng ohaktosh, fosforit, oltingugurt, tosh ko'mir, neft va gaz qatlamlarim" hosil qilgan. Bir guruh mikroor-ganizmlar bir tomondan tog'jinslarini hosil qilsa, ikkinchi tomon-dan ularni parchalab turgan. Masalan, granit mexanik nurash (ya'ni temperaturaning keskin o'zgarishi) yo'li bilan kichikroq bo'laklarga ajraladi. Kimyoviy omillar - C0 2 va H 2 0 bu bo'laklarni yanada yemi-radi va kaliy hamda natriyning suvda eriydigan karbonat tuzlarini hosil qiladi. Erimaydigan kaolinni (tuproqni) suv boshqa joylarga oqizib ketadi. Granit ustiga oz miqdorda bo'lsa ham tushib qolgan organik modda shu yerda saprofit bakteriyalarning rivojlanishi uchun

sharoit yaratadi. O'z navbatida, saprofit bakteriyalar organik moddalarni parchalab, C0 2 ajratadi. Bu C0 2 tog' jinslarini yanada yemiradi. Bulardantashqari, tog'jinslari ustida nitrifikatorlar ham paydo bo'lib, ular NH 3 hosil qiladi, bular uchun kerakli bo'lgan CO ni saprofit bakteriyalar hosil qiladi. So'ngra ba'zi bir yashil suvo'tlari paydo bo'ladi, ba'zilari atmosfera azotini o'zlashtira olsa, ikkinchilari azotfiksator bakteriyalar bilan birga yashab, lishaynik-iami vujudga keltiradi, bulardan keyin moxlarva asta-sekin yuksak o'simliklar paydo bo'la boshlaydi. Shunday qilib, tog' jinslari yemiriladi va tuproqning chirindili qatlami vujudga keladi, chunki saprofit mikroorganizmlar o'sim liklar qoldig'ini parchalab, gumus hosil qiladi. Tauson ko'rsatganidek, mikroorganizmlarning ba'zi guruhlari neft, fenollar, parafin, naftalin va boshqa mahsuiotlami o'zlashtira olishi bilan saprofitlardan farq qiladi. Uning aniqlasbicha, rnikroOr- ganizmlar faoliyati natijasida C0 2 hosil bo'lar ekan. U dengiz sathidan 3—4 km yuqorida — Pomir va Kavkaztog'Iaridagi toshlar ustida qora dog'lami kuzatadi. Bu qora dog'larni tekshirganda ularning ko'k-yashil suvo'tlar bilan bakteriyalar qoldig'i ekanligini aniqlaydi. U ko'k-yashil suvo'tlar orasidan azotobakter hujayralarini lopadi. Demak, ko'k-yashil suvo'tlar atmosferadan CO, ni o'zlash- tirgan va o'z tanasini qurgan hamda azotobakterga oziqa yctkazib bergan. O'z navbatida, azotobakter atmosferadagi azotni o'zlash- tirib, suvo'tlarni azot bilan ta'minlagan, bu o'ziga xos simbiozdir. Keyinchalik esa ko'k-yashil suvo'tlar va bakteriyalar nobud bo'lib, organik modda hosil qilgan. Saprofitlar esa organik mod-dalarni parchalab, CO, ajratgan. C0 2 boshqa omillar bilan birga-likda tog' jinslarini yemirgan. Ayniqsa, ohaktoshli jinslarning tez yemirilishida saprofit bakteriyalarning roli nihoyatda katta bo'lgan. Bu bakteriyalar C0 2 dan tashqari, oksalat, sirka, sut, limon va boshqa organik kislotalar hosil qiladi, bu kislotalar o'z navbatida CaC0 3 ni tez yemiradi. Tog' jinslarining yemirilishida saprofitlardan tashqari, avtotrof- lardan: nitrifikatorlar, oltingugurt bakteriyalari va boshqalar ham qatnashadi. Avtotroflar

saprofitlarga qaraganda, ohaktoshlarni 8 marta tez yemiradi. Oltingugurt bakteriyalari hosil qilgan H 2 S0 4 ham tog' jinslarini yemiradi. Sulfid rudalaridan: pirit (FeS 2 ), alkopirit (CuFeS,), molibdenit (MoS 2 ) va boshqalar hosil bo'lishida Thiobacillus ferrooxydans, Thiobacillus thiooxydans (36 —37-rasmlar) ishtirok etadilar. Barcha ohaktoshlarning 90% i mikroorganizmlar tomonidan hosil bo'lgan. Bunda ayniqsa bakteriyalar, aktinomitsetlar va zamburug'larning ahamiyati katta. Mikroorganizmlar ohaktoshlar hosil qilishi uchun muhitda ularning tuzlari bo'lishi kerak, dengiz suvida esa kalsiy tuzlari doim yetarli bo'ladi. O'z navbatida, saprofitlar ohaktoshlarni par chalab turadi. Demak, mikroorganizmlar ohaktoshlarni ham hosil qilishi, ham parchalashi mumkin ekan. Bunday nitrifikatorlar sclitra konlarini ham hosil qilishi mumkin. Oltingugurtning tabiatda aylanishi Oltingugurt tuproqda anorganik va organik birikmalar shaklida uchraVdi. Anorganikbirikmalaridan CaS0 4 -2H 2 0; Na 2 C0 4 ; FeS 2 ; Na 2 S; ZnS va boshqalar kcng tarqalgan. Organik birikmalar (sulf- agidril S, disulfid S-S guruhlari), aminokislolalar (sistein, sistin, meuonin), oqsillar va ba'zi bir vitaminlar (tiamin, biotin)da uchraydi. Yuksak o'simliklar oltingugurtni faqat sulfat kislotaning anioni (S0 4 ) shaklida qabul qiladi. Chirituvchi bakteriyalar o'simlik va hayvonlar qoldig'ini parchalab, oltingugurtni H 2 S shaklida ajratadi. Tuproqda, suvda uchraydigan disulfur bakteriyalar tuzlarni qayta- radi. Buiarga Microspira desulfuricans, Desulfovibrio desulfuricans misol bo'ladi. Bu bakteriyalar bir xivchinli harakatchan vibrionlarga o'xshash bo'ladi. Chirituvchi va sulfat redutsirlovchi organizmlarning faoliyati natijasida vodorod sulfid to'planadi. Shunday usul bilan suv havza larida, ko'llarda. dcngizlarda H 2 S lo'planadi. Masalan, Qora dcngizda 200 met г chuqurlikda shunchalik ko'p miqdorda H,S hosii bo'ladiki bu yerda faqat anaerob bakteriya largina yashay oladi, qolganlari esa yashay olmaydi.

Tuproqda, suv havzalarida to'plangan H 2 S oltingugurt bakteriya- lari tomonidan oksidlanadi. Bu bakteriyalarni 1887-yilda Vinograd- skiy aniqlagan. Bakteriyalar avvaliga H 2 S ni S gacha, keyin H 2 S0 4 gacha oksidlaydi: 2H 2 S + 0 2 = 2H 2 0 + S 2 S 2 + 2H 2 0 + 0 2 = 2H 2 S0 4 + 479 kJ Ajralgan energiya C0 2 va H 2 0 dan organik modda sintezlanishi uchun sarflanadi. Tion bakteriyalar Tion bakteriyalar alohida guruhni tashkil etadi, ular H 2 S dan Na 2 S 2 0 6 yoki Na 2 S 2 0 3 , yoxud H 2 S0 4 hosii qiladi, lekin hujay- ralarida oltingugurt to'plamaydi. Bu bakteriyalar sho'r suvlarda, chuchuk suvlarda va tuproqda uchraydi. Asosiy vakili tayoqcha- simon Thiobacillus thioporus spora hosii qilmaydi, avtotrof, S ni H 2 S0 4 gacha oksidlaydi. Tuproqda boshqa vakili Th. thioxidans ham uchraydi. Avtotroflardan tashqari, tipik geterotrof — Вас . subtilis (pichan batsiliasi) ham S ni oksidlaydi. Tuproqda sulfatlarning to'planishi bilan bir qatorda ularning parchalanishi — desulfofikatsiya ham sodir bo'lib turadi. Eng mu him vakillaridan biri 1947-yili topilgan Thiobacillus ferroxydans tayoqchasirnon bakteriya bo'lib, uzunligi 0,8—1 nm, diametri 0,4 nm. Bu bakteriya kislotali muhitda FeS0 4 ni Fe 2 (S0 4 ) 3 gacha oksidlaydi, ya'ni xemosintez jarayonini amalga oshiradi: 4FeS0 4 + 2H 2 S0 4 + 0 2 -> 2Fe 2 (S0 4 ) 3 + 2H 2 0 Bakteriyalar 120 g Fe 2 S0 4 oksidlaganda 16,06 mg uglerod o'zlashtiradi. Shu bilan birga S ni H 2 S0 4 gacha oksidlaydi. Bu bakteriya kislotali muhitli ko'mir va oltingugurt konlarida uchraydi va piritning oksidlanishida muhim ahamiyatga ega: FcS0 4 + H 2 0 + 3,50 2 -> FeS0 4 + H 2 S0 4 Kislotali muhitda kimyoviy oksidlanish jarayoni bormaganligi tufayli keyingi oksidlanish Th. ferrooxydans ishtirokida boradi: 2FeS0 4 + 0,5O 2 + H 2 S0 4 -» Fe 2 (S0 4 ), + H 2 0 Kcyihchalik FeS 2 kimyoviy yo'l bilan oksidlanadi va S hosii bo'ladi,, uni H 2 S0 4 gacha oksidlaydi: S + 1,50 2 + H 2 0 -> 2H + + S0 4 ~ + S 6+ Bu bakteriya sulfidli rudalarni oksidlab, sulfatlarga aylantirishda muhim

ahamiyatga cga. U hatto xalkopirit (CuFeS,), molibdenit (MoS 2 ) va boshqa sulfidli minerallarni ham oksidlaydi. Temir bakteriyalari 1888-yilda Vinogradskiy temir bakteriyalarida uchraydigan xemosintez jarayonini kashf etdi. Bu bakteriyalar chuchuk va sho'r suvlarda ko'p tarqalgan bo'lib, ikki valentli temir tuzlarini o'zlashtirib, temir gidratlar hosii qiladi: 4ҒеС0 3 + 6Н 2 0 + 0 2 = 4Ғе(ОН) 3 + 4С0 2 + 167 kJ Temir bakteriyalari ko'l va botqoqliklarda temir rudalari hosil bo'lisbida ishtirok etadi. Uzoq vaqtgacha bu bakteriyalarni aniqlay olmaganlar. B.V.Perfilev (1926-1927-y.) ko'l cho'kindisidan temir bakteriyasini topgan va uni Sphaerothrix deb nomlagan. Keyingi yillarda (1952-, 1961-y.) u kapillyar mikroskopiya metodidan foydalanib, cho'kindi moddalardan yangi temir bakteriyasi — Metallogenium ni ajratib olishga muvaffaq bo'ldi. Bu bakteriya tabiatda juda keng tarqalgan bo'lib, temir konlari hosil bo'lisbida muhim ahamiyatga ega ekanligi aniqlandi. Tabiatda Met galionella mikoplazmaiar shaklida tarqalgan. Temir bakteriyalari orasida kokksimon, tayoqchasimon va ipsimon formalar uchraydi. Ko'pchiligi fakultativ avtotrof bo'lib, ipsimon vakillari ko'ndalangiga bo'linib yoki harakatchan konidiyalar yordamida ko'payadi. Mikroorganizmlarning atigi 0,1% i agarli mulritda o'sa oladi. Shuning uchun mikroorganizmlarni tekshirish ishlarida tabiiy sharoitga yaqin bo'lgan sharoitni yaratish muhim ahamiyatga ega. Shu maqsadda mikrobiologlar ko'pincha shisha plastinkalarni ma'lum muddatga tuproqqa ko'mib yoki suvga botirib qo'yadilar, so'ngra ularga yopishib qolgan mikroorganizmlarni tekshiradilar. Mikroorganizmlarni tekshirishda mikroskopiya metodlari ham qo'llaniladi. Ko'pgina bakteriyalaming biokimyosi, fiziologiyasi ana shu metod bo'yicha o'rganiladi. Lekin kapillyar mikroskopiya metodi kelgusida yana ham keng imkoniyatlarga yo'l ochib berdi va undan mikrobiologiyaning boshqa tarmoqlarida ham foydalanish imkoni tug'ildi. Perfilcv kapillyar mikroskopiya metodidan foydalanib, ilgari noma'lum bo'lgan

yirtqich bakteriyalar guruhini — temir bakteriya laming yangi avlodi — Metallogenium ni topib, ularning fiziologiyasi va morfologiya- sini o'rgandi. Masalan, yirtqich baktcriya- lardan Dictyobacter harakatchan, ovalsimon yoki yumaloq shakldagi koloniyadan iborat. Koloniyasi bir uchi qayrilgan tayoqcha - simon hujayralardan tashkil topgan, ular ning uzunligi 2—6 nm, eni 0,7—1,2 nm. Bu коюшуа о zidan ушк bo igan oltingu gurt bakteriyalari bilan oziqlanadi, oltingugurt bakteriyalari bo'lma gan holatlarda cho'kmadagi eritmalar bilan ham oziqlanaveradi. Yirtqichlardan yana biri Cyclobacterbo'lib, koloniyasi yumaloq, hujayralari bir- biri bilan plazmodesmalar orqalibog'lanadi. Bular 3—4 tadan to 30 tagacha bo'lib birlashishi mum kin. Cyclobacter quyidagicha rivojlanadi. Birinchi fazada ipsimon, harakatphan, ikkinchi fazada yumaloq bo'ladi. Keyin alohida kichik-kichik mikrokoloniyalar hosil qiladi. Uchinchi fazada to'r- simon mikrokoloniyalar hosil qiladi. Oidingi fazalarda mikrob sap- rofit usulda oziqlansa, kcyingi fazalarda maxsus tutqich o'simtalar hosil qiiib, yirtqichlik bilan hayot kechira boshlaydi.

Adabiyotlar : 1. А ndreev .N.G. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo. M.Kolos 1984 2. Atabayeva va bosh.-Yem-xashak yetishtirish –T.Mehnat.1997 3. А t а b а ev а H. - D а l а ekinl а rini qo`shib ekish T.T а shG А U - 1998 4. А bduk а rimov D v а boshq а l а r - Dehqonchilik а sosl а ri v а yem-x а sh а k yetishtirish T.Mehn а t 1987 5. Belolipov. I. V. Sheraliev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari marfalogiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991 6. Buro`gin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 7. D а l а k ь yan V, А s а nov R, Kim L - Korm а Uzbekist а n а -T.Mexn а t.1986 8. К ursanov. V. A. К amarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 9. Mirzayev O`, Xudoyberganov –Yem-xashak yetishtirish, Andijon, 2003 10. Pr а kticheskoe rukovodstvo po texnologii uluchsheniya i ispol ь zov а niya prirodnix kormovo`x ugodiy а ridno`x r а yonov str а no` M.V.O. А grpromizd а t 1988 11. Rogov M.S. - Zeleno`y konveyer M. А gropromizd а t 1985 12. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976.

Похожие

Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi

Mikroorganizmlarning morfologiyasi va ultrastrukturasi

Biotexnologik jarayonlarning eng muhim biokimyoviy asoslari

Biotexnologiya asoslari

Mikroorganizmlardan sanoat asosida foydalanishning zamonaviy usullari