Rekombinant DNK olish, genlar bibliotekasini yaratish va individual genlarni ajratish texnologiyasi - Биология - Рефераты

Rekombinant DNK olish, genlar bibliotekasini yaratish va individual genlarni ajratish texnologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37 KB

Rekombinant DNK olish, genlar bibliotekasini yaratish va individual genlarni ajratish texnologiyasi Reja: 1.Rekombi n ant DNK olish usullari . 2.Vektor molekulalar, genlar bibliotekasini yaratish va individual genlarni ajratish texnologiyasi. 3.Xulosa

1.Gen muhandisligining poydevori-rekombinant DNK lar texnologiyasi genetik struturalarini birga qo’shish texnikasi molekulyar biologiyaning eng muhim yutuqlaridandir . Bu texnologiyadan foydalanib zarur mahsulotni (oqsilni) kodlaydigan DNK molekulasining kichik bir qismi genni kesib olish, uning yot gen bilan kombinatsiyasini yaratish, so’ngra bu yangi genomni munosib hujayralarga kiritib xo’jayin hujayra DNKsining sintez mexanizmi yordamida ko’p martalab ko’paytirish mumkin. Sun’iy sharoitda rekombinant DNK olish va genlarni klonlash ilk bor 1972- yilda AQSh olimlari Boyer va Koen tomonidan amalga osh i rilga n. Bu olimlar E.soli bakteriyasining xromosoma DNKsiga va shu bakteriya plazmidasiga alohida idishlarda EsoRI restriktaza fermenti bilan ishlov berganlar. Plazmida tarkibida faqat 1 dona EsoRI restriktaza fermenti tanib kesadigan maxsus nukleotidlar izchilligi bo’lganligi sababli ferment plazmidaning halqasimon DNK qo’sh zanjirini faqat bir joyidan kesib, plazmidani "yopishqoq" uchli ochiq holatga o’tkazadi. Xromosoma DNK molekulasida EsoRI restriktaza fermenti taniy oladigan maxsus nukleotidlar izchilligi qanday bo’lsa, bu molekula shuncha bo’lakka bo’linadi. Turli xil o’lchamga ega bo’lgan DNK molekulasi elektroforez uslubi yordamida ajratib olinadi. Ajratib olingan "yopishqoq" uchli xromosoma DNKsi bo’lagi ochiq holatdagi "yopishqoq" uchlik plazmida DNK si bilan aralashtirilib ligaza fermenti yordamida tiklanadi. Natijada plazmida tarkibiga xromosoma DNK bo’lagi kiritiladi.Shu boisdan rekombinant DNK ga quyidagicha ta’rif berish mumkin: har qanday tirik organizm irsiy molekulasining istalgan bo’lagini vektor molekulalariga birikishidan hosil bo’lgan sun’iy DNK rekombinant DNK deyiladi. Rekombinant DNK olishda uchta- konnektor, restriktaza ligaza va linker molekulalari usullaridan foydalaniladn. Konnektor usulida rekombinatsiyada ishtirok etuvchi DNK bo’dagining 3' uchiga dezoksinukleotidiltransferaza fermenti yordamida ma’lum uzunlikdagi oligo (dA) - segmenti ulanadi. Ikkinchi uchiga esa oligo ((dT) - segmenti ulanadi. Bu DNK bo’laklari aralashtirilganida dA va dT

setmentlarning vodorod bog‘lari asosida komplementar birikishi tufayli halqasimon DNK strukturasi hosil bo’ladi. H osil bo’lgan DNK dagi bir zanjirli bo’sh joylar DNK-polimeraza fermenti yordamida to’ldiriladi. Restriktaza-ligaza usuli eng sodda va oson rekombinant DNK olish usuli hisoblanadi. Bu usulda DNK molekulasi va vektor plazmida "yopishqoq" uchlar hosil kiluvchi restriktaza bilan qirqiladi va aralashtirilgan holda ma’lum sharoitda reassotsiatsiya qilinadi. Komplementarlik xususiyatiga ko’ra DNK molekulalari o’zaro vodorod bog‘lari yordamida birikib halqasimon struktura hosil qiladi va DNK zanjirining birikmagan joylari DNK-ligaza fermenti yordamida ulanadi. Linker molekulalaridan foydalanish usulida DNK molekulasiga va vektor plazmidaga T4 fag DNK-ligaza fermenti yordamida maxsus nukleotid ketma- ketligiga ega bo’lgan linker molekula ulanadi. Olingan ikki turdagi DNK molekulasi restriktaza fermenti yordamida qirqilib aralashtirilgan holda reassotsiatsiya qilinadi. DNK va vektor plazmida molekulalarining birikmagan joylari DNK-ligaza fermenti yordamida ulanadi. Shu yo’sinda rekombinant DNK molekulasi hosil bo’ladi. 2. Rekombinant DNK avtonom replikatsiya bo’lishi uchun javob beradigan DNK bo’lagi vektor molekulalari deyiladi. Vektor molekulalar o’z vazifasiga ko’ra ikki tipga bo’linadi. Birinchisi avtopon replikatsiya bo’luvchi vektorlar. Ikkinchisi xromosomaga integratsiya bo’luvchi vektorlar. Vektor molekulalar gen muxandisligi biotexnologiyasida genlarni klonlashda va transformatsiya qilishda asosiy ish quroli bo’lib xizmat qiladi. Vektor molskulalari vazifasini fag DNK lari, plazmidalar va o’simliklarni xloroplast hamda mitoxondriya DNK lari o’tashi mumkin. Xo’jalik ahamiyati qimmatli bo’lgan genlarni ajratish uchun gen bibliotekasi tuziladi. Xromosomal DNK asosida gen bibliotekasini tuzish quyidagicha amalga oshiriladi: DNK va vektor molekulalar restriktaza fermenti yordamida qirqiladi va ma’lum sharoitda reassotsiatsiya qilinadi. Nukleotidlar orasida ulanmay qolgan bo’shliq DNK-ligaza fermenti yordamida o’zaro biriktiriladi. Olingan rekombinant DNK bakteriya hujayrasiga trangformatsiya qilinadi. Xromosomal DNKda mavjud genlarni to’la

klonlash uchun DNK o’lchamiga va olingan klonlarni soniga e’tibor berish kerak. Bu ko’rsatgich quyidagi formula yordamida h isobla n adi, 1п ( 1 - ) 1п (1-х/у) bunda: x-klonlanayotgan DNK o’lchami), u-gaploid genomning o’lchami va r=0,99 ga teng bo’lsa 99 ga teng xromosomal DNKning unikal qismi klonlanadi. Genlarni klonlashda ko’pincha kDNK bibliotekasini tuzish maqsadga muvofiqdir. Bu holda maxsus poli (Y) va oligo (dT) kolonkalari yordamida uchlarida poli (A) nukleotidlar ketma-ketligini saqlovchi iRNK tRNK va rRNK dan ajratib olinadi. Olingan iRNK molekulasi oligo (dT) nukleotidlari bilan aralashtirilib reassotsiatsiya qilinadi. Bunda iRNK molekulasining poli (A) uchida dA va dT qo’sh zanjirli segment hosil bo’ladi. Ushbu ikki zanjirli segmentning oligo (dT) uchi kDNK sintezini amalga oshiruvchi revertaza fermenti uchun praymer (kDNK sintezining boshlanish nuqtasi) vazifasini o’taydi. Sintez qilingan kDNK molekulasi qisqa uchli ikki zanjirli struktura bilan tugallanadi. kDNK sintezida matritsa vazifasini o’tagan iRNK molekulasi NaON bilan parchalanadi natajada qisqa ikki zanjirli va to’liq iRNK molekulasiga komplementar bo’lgan bir zanjirli kDNK molekulasi hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan qisqa ikki zanjirli struktura kDNK ning ikkinchi zanjirini sintez qilishda praymer vazifasini o’taydi. DNK-polimeraza-I fermenti yordamida kDNKning ikkinchi zanjiri sintez qilinadi. Hosil bo’lgan kDNKning bir zanjirli qismi SI-nukleaza fermenti yordamida parchalanadi va ikki zanjirli kDNK molekulasi hosil bo’ladi. Shu yo’sinda hosil bo’lgan kDNK molekulasi vektor mol e kualariga ulangan holda klonlanadi. Har ikki usul bilan yaratilgan genom bibliotekasidan individual genlarni ajratib olish quyidagicha amalga oshiriladi rekombimant plazmida denaturatsiya qilinadi (100° S haroratda 5min., 0,2n NaOH eritmasida 15 min), bir zanjirli DNK molekulasi stabil qo’zg‘almaydigan holatda turishi uchun nitrotsellyuloza filtrga biriktiriladi. Olingan filtr [32R] ATF nukleotidi bilan nishonlangan iRNK molekulasi bilan gibridizatsiya :qilinadi. Molekulyar gibridizatsiya jarayonida filtrga birikkan

rekombinant DNK molekulasiga komplementarlik qonuniyati asosida nishonlangan iRNK molekulalari birikadi. Hosil bo’lgan gibrid DNK molekulasi denaturatsiya qilinib nishonlangan iRNK molekulasi (elyutsiya yordamida) ajratib olinadi. Olingan iRNK molekulasi hujayrasiz oqsil sintez qilish tizimida tekshirib ko’riladi. H osil bo’lgan oqsil molekulasining identifikatsiya qilish yo’li bilan individual genlarni ajratib olishga omalga oshiriladi.

Xulosa. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, gen muhandisligi uslublari bilan aniq reja asosida mikroorganizmlar, o’simliklar, hayvonlarning yangi shakllarini yuzaga keltiruvchi genlarini konstruktsiya qilish mumkin ekan. Genlar bibliotekasini yaratish xo’jalik ahamiyatiga ega bo’lgan genlarni ajratish, ulardan individual genlarni olish va vektor molekulyar tarkibiga transformatsiya qilishi uchun zarurdir.

Adabiyotlar 1. Биотехнология. Принципы и примениние М: «Мир» 1988 . 2. Грачева И.М. Технология ферментьных препаратов. М: «Наука» 2000 . 3. Маурер Г. «Диск электрофорез М. «Мир» 1971 . 4. Детерман Г. Гель хроматография М. «Мир» 1982 . 5. Биотехнология. Принципы и примениние М: «Мир» 1988 6. Грачева И.М. Технология ферментьных препаратов. М: «Наука» 2000 7. Маурер Г. «Диск электрофорез М. «Мир» 1971 8. Детерман Г. Гель хроматография М. «Мир» 1986

Похожие

Rekombinat dnk olish. Genlarni klonlash

O‘zbekistonda genetik injeneriya va biotexnologiya fani yutuqlari. Biotexnologiyaning kelajagi haqida

O’simlikshunoslik va chorvachilikda gen va hujayra muxandisligi yutuqlarining qo’llanilish istiqbollari

Gen muhandisligi

Gen muhandisligining moddiy asoslari