O’simlikshunoslik va chorvachilikda gen va hujayra muxandisligi yutuqlarining qo’llanilish istiqbollari - Биология - Рефераты

O’simlikshunoslik va chorvachilikda gen va hujayra muxandisligi yutuqlarining qo’llanilish istiqbollari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

O’simlikshunoslik va chorvachilikda gen va hujayra muxandisligi yutu q larining q o’llanilish isti q bollari Reja: 1. O’simlikshunoslikda gen va hujayra muxandisligi yutu q larining 2.Chorvachilikda gen va hujayra muxandisligi yutu q larining q o’llanilish 3.Xulosa.

1.So’ngi10 yil mobaynida gen muxandisligi biotexnologiyasiga asoslangan metodologiya o’simlik seleksiyasida katta burilish yasadi. Har xil turga mansub o’simlik hujayralarini q o’shib yangi o’simlik turlari yaratish biotexnologiyasi ishlab chi q ildi. Bu texnolotpya tez kunda o’zining isti q boli cheksiz ekanligini namoyon q ildi Nashjada tad q i q otchilar hujayra genotipini q ayta tuzish va genotipga ma q sadga muvofi q yot genlar kiritish evaziga hujayra irsiyatini o’zgargirish imkoniyatiga ega bo’ldilar. Irsiyati o’zgartirilgan o’simliklaridan va o’simliklarning har q anday hujayrasidan sun'iy sharoitda yetuk organizm yaratash biotexnologiyasi ishlab chm q ildi. Klassik genetika usuli bilan irsiyatni o’zgartirishning asosiy kamchiligi ikki genotip chatishtirilganda ularning barcha xo’jalik uchun molik va molik emas genlari o’zaro rekombinatsiyalanshidir. Natijada yaratilgan navga genetik tad q i q otchi istagan gen dan tash q ari, navnpng xususiyatini buzuvchi ko’pdan ko’p geplar ham o’tadi. Gen muxandisligi usulini q o’llaganda bu muammo yengil xal q ilinadi. Buning uchun takomillashtarilayotgan o’simlik navi huayrasiga q immatbaho sifatli gen kiritaladi va bu hujayradan yetuk o’simlik olinadi. Muayyan bir genni o’simlik huysayrasiga kiritish plazmida vektorlari yordamida amalga oshiriladi. Hozirgi kunda o’simlikshunoslikda bunday vektor vazifasini agrobaktsriyaning Ti plazmidasi o’tamo q da. Tabiatda agrobakteriyaning Ti plazmida sa q lovchi turi o’simlikni zararlantiradi. Zararlangan o’simlik tanasidagi hujayralar palapartish bo’linishi natijasida shish hosil bo’ladi. Bu shishni Ti plazmida genomining tDNK bo’lagi cha q iradi. Buning sababi tDNK ning o’simlik hujayrasi genomiga. birikishi va uning xususiyatini buzishidir. tDNKiing bu xususiyatidan gen muxandisligida keng foydalannladi. O’simlik irsiyatini gen muxandislik usuli bilan o’zgartirish uchun plazmidaning tDNK q ismi restriktaza bilan kesib olinadi va rVK 322 plazmidasi bilan biriktirilib klonlanadi. Yaratilgan sun'iy plazmida vektor konstruksiya deb ataladi. Vektor konstruksiyaning tDNK q ismiga xo’jalik ahamiyati uchun q immatli bo’lgan o’simlik geni ko’chirib o’tkaziladi. Natijada tDNK shish cha q irish q obiliyatini yo’ q otadi, chunki yot gen tDNKni ikki bo’lakka bo’lib yuborgan. Tarkibida tDNK va yot genga ega vektor

konstruksiya o’simlik protoplastiga kiritilib xromosoma DNKsiga birikishi natijasida yot gen o’simlik irsiyatiga o’tkaziladi. So’nggi yillarda vektor molekula tarkibiga kiritilgan yot genlarni o’ta kuchli elektr maydoni ta'sirida yoki maxsus gen otuvchi zambarak vositasida o’simlik yoki hayvon hujayrasiga kiritish usullari ishlab chi q ilgan. Lekin bu usullar texnik jixatdan murakkab va q immat bo’lganligi sababli maxsus hollardagina ishlatiladi. Genetik transformatsiya q ilingan o’simlik hujayrasidan transgen o’simlik olinadi Transformatsiya q ilingan o’simlik hujayrasi bo’linishi natijlsida. ma'lum bir programma bo’yicha rivojlanmaydigan hujayralar to’plami hossh bo’ladi. Bunday to’plam kallus to’ q ima deb ataladi. Kallus to’ q ima hujayralaridan ayrimlari o’simlik gormoni va bosh q a rsgulyator moddalar ta'sirida ma'lum programma bo’yicha bo’lina. boshlaydi. Natijada bunday hujayralardan bos q ichma-bos q ich o’simlik embrion to’ q imasi va barcha jihatdan normal, voyaga yetgan transgen o’simlik olinadi. Transgen o’simlikning har bir hujayrasi xromosomasida ko’chirib o’tkazilgan gen ga q lanadi. Shu sababdan transgen o’simlik jinsiy yo’l bilan ko’paytirilanda yot gen nasldan - naslga beriladi. Gen muxandisligidan foydalangan holda hozirgi kunda ko’sak q urtiga chidamli ђ o’za va kolorada q o’n ђ iziga chidamli kartoshka o’simligi yetishti rilgan. O’zbskiston Fanlar Akademiyasi љ oshidagi mikrobiologiya ilmiy tekshirish instituti olimlari professor T.Yu.Yusupov raxbarligi ostida gen muxandisl i gi biotexnologiyasi uslublaridan foydalangan holda Vas.thuringiensis entomopatogen bakteriyasi asosida ekologik toza mikrob insektitsid moddalari yaratilgan va uning rekombinant DNK (rSaVItoxpeo; rGNm2toxpeo) shaklida klonlangan genlarini ђ o’za va mosh o’simligiga o’tkazib zararkunanda hasharotlarga bardoshli transgen o’simlik formalari olingan. B u olimlar guruxi dunyoda birinchi bo’lib insektitsi o q sillar genini sa q lovchi rGH2toxpeo bifunksional rekombinant plazmidani ђ o’za o’simligiga o’tkazish uchun "chang-plazmida"suspenziyasini retsipient-o’simliklarning (G. hirsutum L.108-F navi; G barbadense L.6037 navi) onalik organlariga tabiiy chatishtirish uslubi yordamida transformatsiya q ilish texnologiyasini ishlab

chi q di. Olingan ilmiy amaliy natajalar retsipient-o’simlik guli changidan ekzogen DNKni o’simlik hujayrasiga transformatsiya q ilishda foydalanish mumkinligini tasdi q laydi. Ushbu gurux olimlari tashabbusi bilan mosh o’simligi ildizi va tuganaklarini zarakunanda xasharotlardan ximoya kilish ma q sadida simbiotik guganak bakteriyalar ining tox -gen sa q lovchi transformant MTL-12; MTL-17 shtammalari olindi. Olingan transformant shtammalar yordamida mosh o’simligiga inokulyasiya q ilindi va xasharotlarga chidamli yangi o’simlik formalari yaratildi. Transformat shtammalarning xashorot lichinkalariga nisbatan q o’lanilgan p 10 8 ml/ hujayra mi q doridagi suspenziyasi 60-95% gacha insektitsid faollikka ega ekanligi isbotlandi. Mazkur yo’nalishdagi ilmiy izlanishlar genetika va o’simliklar eksprimental biologiyasi institutada akademik A.A.Abdukarimov raxbarligida keng ko’lamda amalga oshirilmo q da va xal q xo’jaligida o’zining q o’llanilish isti q bollarini namoyon q ilmo q da. 2.Keyingi va q tlarda hujayra muxandisligini љ o’llanish natijasida hayvonlarning klonini olish biotexnologiyasi yaratildi. Yu q orida keltirilishicha, klon iborasi, asosan bir bakteriya hujayrasi b o ’ l i n i s h i natijasida hosil bo’lgan, irsiyati mi q dor va sifat jixatidan bir xil teng bo’lgan bakteriya koloniyasi yoki aynan bir gendan ko’chirnb olingan gen nusxalari yi ђ indisini ifodalash u ch ui ishlatiladi. Yuksak hayvonlar vegetativ yo’l bilan ko’paymasligi sababli ularning klonlarini olish ya q in yillargacha muammo bo’lib kelar edi. 1977 yilda ingliz olimi J.Gerdon tomonidan hujayra muxandisligi usulini q o’llanishi natijasida yuksak hayvonlar klonlaryani yaratish biotexnologiyasi ishlab chi q ildi. So’nggi yillarda eng ijobiy ko’rsatkichga ega bo’lgan q oramol tuxum hujayrasini sun'iy sharoitda uru ђ lantirilgandan keyin zotsiz q oramolga ko’chirib o’tkazish yo’li bilan zotli q oramol klonini yaratshn biotexnologiyasi amaliy samara berdi.Molekulyar genetika, hujayra muxandisligi xamda gen muxanisligi fanlarining rivojlani shi biotexiologiya fanining isti q bolshsh ya na xa m oshirdi. Natijada tad љ i љ otchilar hujayra genotipini q ayta tuzish va genotipga, ma q sadga muvofi q yot gsnlar kirititish evaziga hujayra irsiyatini o’zgartirish imkoniyatiga

ega bo’ldilar. Irsiyati o’zgartirilgan hayvon tuxum hujayrasidan sun'iy sharoitda yetuk organizm yaratash biotexnologiyasi ishlab chi q ildi. Norsiy kasallik keltirib chi q aruvchi genlarning izlab topish, ajratib olib o’rganish, ularni so ђ lom genlar bilan almashtirish evaziga irsiy so ђ lom hayvonlar turini yaratashdek o’ta љ immatli texnologiya vujudga keldi.Hayvon organizmini transformatsiya q ilish va bu jarayonda ishlatiladigan markerlar tizimi ishlab chi q ildi. Hayvon virus-lari asosidagi vektor molekulalar konstruksiyalari yaratildi. Hayvon organizmiga genlarni kiritish va gen terapiyasining ko’pgina muammolari yechildi. Rekombinant DNK olish texnologiyasi-dan foydalanib gormon moddalarni mikrobiologik sintez q ilish, tez rivojlanuvchi transgen hayvon olish, rekombinant DNKni zigotalarga kiritish, yadroni klonlash texnologiyalari yaratildi.Gen muxandisligi usullari yordamida virus va bosh q a mikrob vaksinalari va diagnostikumlar xamda patogen omillarga chidam-lilikning yangi shaklini yaratish muammolari xal q ilindi. Hay-vonlar ichak bo’shli ђ i mikroflorasida almashinmaydigan amino-kislotalar, fermentlar va vitaminlar sintezini kuchaytarish uchun yangi genlar klonlandi va hayvon organizmiga transformatsiya љ ilindn. 3. Xulosa q iladigan bo’lsak, tad q i q otchilar o’simlikchilik va chorvachilikda gen va hujayra muxandisligi uslublaridan foyda-lanib, hujayra genotipiny q ayta t}^zish, genotipga ma q sadga muvofi q genlar kiritish evaziga hujayra irsiyatini o’zgartirish im-koniyatiga ega bo’ldilar. Hozirgi kunda O’zbekistonda ђ o’za va bosh q a o’simliklarning zararkunandalarga chidamli formalari olingan. Hujayra muxandisligini q o’llanilishi natajasida hayvonlarning klonlarini olish biotexnologiyasi yaratilgan, hayvon tuxum hujayrasidan sun'iy sharoitda yetuk organizm yaratish biotex-nologiyasya ishlab chi q ilgan. Irsiy kasallik keltirib chi q aruvchi genlarni izlab topish, ajratib olib o’rganish, ularni so ђ lom genlar bilan almashtarish evaziga o’ta q immatli biotexnologiya vujudgp keldi.

Adabiyotlar 1. Биотехнология. Принципы и примениние М: «Мир» 1988 . 2. Грачева И.М. Технология ферментьных препаратов. М: «Наука» 2000 . 3. Маурер Г. «Диск электрофорез М. «Мир» 1971 . 4. Детерман Г. Гель хроматография М. «Мир» 1982 . 5. Биотехнология. Принципы и примениние М: «Мир» 1988 6. Грачева И.М. Технология ферментьных препаратов. М: «Наука» 2000 7. Маурер Г. «Диск электрофорез М. «Мир» 1971 8. Детерман Г. Гель хроматография М. «Мир» 1986

Похожие

Gen muhandisligi

Gen injeneriyasi va biotexnologiya

Hujayra va uning tuzilishi

Hujayra va uning tuzilishi

Hujayra potologiyasi. Aerob va anaerob infektsiya