Қон томирлар деворлари механик хоссаларини ўрганиш усуллари - Биология - Рефераты

Қон томирлар деворлари механик хоссаларини ўрганиш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

279.7734375 KB

Қон томирлар деворлари механик хоссаларини ўрганиш усуллари Режа: 1. Қон томирлар деворлари механик хоссаларини ўрганиш усуллари 2. Мускул тўқималарининг биомеханикаси ва структурасининг ўзига хослиги.

Қон томирлар деворлари механик хоссаларини ўрганиш усуллари Қон томирлар деворлари механик хоссаларини ўрганишда хозирги даврда, асосан, ул p тратовушли сканнерлардан фойдаланилади. Масалан ул p тратовушли сканнер SAL -50 A Тошиба фирмаси (Япония), сфигмограф Bi ъ set -6000 RFT (Германия) ва бошқа приборлари қўлланилмоқда. Бунда қон томир сегментлари сканнер орқали видеомагнитофонга ёзиб олинади, сўнгра тасвирланган кадрларни бирма-бир кўриб чиқиш орқали ташқи ва ички диаметрлар 3…5 тача юрак цикллари давомида ўлчаб олинади. Шу билан бир вақтда мазкур сегментлар спигмограф орқали олинган эгри чизиқлар бўйича ўрганиб борилади. 2.10-расмда битта юрак цикли давомида босим-чўзилиш эгри чизиқлари тасвирланган. 1-илованинг 1-жадвалида 20 ёшдаги соғлом одам артерияси деворларини биомеханик катталиклари келтирилган. Бунда тажриба учун 7 та эркак ва 3 аёл кишида кетма-кет учта юрак цикли давомида ўлчов ишлари олиб борилган  7  σ1 ва σ2 кучланишлар қуйидаги формулалардан топилади σ1=РR 2h + F 2πRh ; σ2= РR h (2.3) бу ерда Р -қон томирнинг ички босими, кПа ; F -бўйлама чўзувчи куч, Н ; R -қон томирнинг тирқиши (қон томир кўндаланг кесими ўртасидаги бўшлик) радиуси, м . 10 -3 ; h -қон томир девори қалинлиги, м . 10 -3 . Юрак цикли давомида бўйлама чўзувчи кучнинг миқдори ўзгарувчидир. Шунинг учун спигмограмма эгри чизиғи бўйича маълум қисмларга бўлинган бўлиб, у қон томир девори механик тебранишини ифодалайди (2.10-расм).

Тажриба натижаларига кўра қурилган диаграммаларда (2.11-расм) қон томир девори қалинлиги ўзгариш қонунияти қуйидаги формула асосида ифодаланадиh¿=√(R¿)2+ho(2Ro+ho)− R¿ , (2.4) бу ерда h * - ўлчанаётган қон томир девори қалинлиги; h о - диастол пайтига мос келувчи қалинлик; R *- қон томир тирқиши радиуси; R о - диастол пайтига мос келувчи тирқиш радиуси. Шартли уринма эластиклик модули қуйидагича аниқланади Ep= Δp R∗¿ ΔR ¿ (2.5) бу ерда Δp - систолодиастолик градиент; ΔR - тирқиш радиуси ўзгариши. Биомеханик катталикларни ўзаро солиштирганда уларни жинсга боғлиқ холда ўзаро фарқ қилиши кузатилади. Юрак цикли давомида соғлом (20 ёшдаги) одамлар артерия қон томирлари деворларининг биомеханик2.10-расм. Юракни битта цикли давомидаги босим чўзилиш эгри чизиғини қуриш; а-карбио-грамма; б-босим сфигмограмма; в-томир ичи бўшлиғини ўзга-риши; 2-босим-чўзилиш эгри чизиғи

2.12-расм, 1-фасция, 2- мембрана;катталик-лари 1-илованинг 1-жадвалида келти-рилган. Бу жадвалда солиштириш мақсадида аёллар ва эркаклар учун маълумотлар келтирилган. 2.11-расм. Юракни битта цикли давомида артерия деворлари қалинлигини ўзгариши: а-аёлларда; б-эркакларда: Мускул тўқималарининг биомеханикаси ва структурасининг ўзига хослиги. Мускул тўқималарининг бошқа юмшоқ тўқималардан фарқи шуки, улар деформация давомида механик иш бажа- риб, одамнинг ҳаракатланиши, нафас йўлларида ҳаво ва томирларда қон ҳаракатини таъминлайди. Икки хил мускул бўлади: кўндаланг тарғил ва силлиқ мускуллар. Мускуллар формасига қараб уч хилдир: қисқа; кенг; узун. Қисқа мускуллар бел соҳасида умуртқани алоҳида поғоналари орасида бўлади. Кенг, юмшоқ ёки япалоқ мускуллар, асосан, одам танаси қисмида жойлашгандир. Узун мускуллар асосан қўл ва оёқларни харакатга келтиришга хизмат қилади. Мускуллар суякларга пайлар билан туташган. Кенг мускулларда пайлар юпқа пластин-касимон, узунларида эса цилиндирсимон шаклдадир. Бу пайлар кам чўзилувчи бўлиб, мустахкамлиги юқоридир. Мускул, одатда, бирлаштирувчи тўқима фасциялардан тузилган зич қобиқ билан ўралган бўлади (2.12-расм). Агар мускул бир неча қатлам (ёки боғламдан) дан иборат бўлса, бу қобиқ пластинкасимон бўлади. Кўндаланг

тарғил мускуллар струк-тураси параллел толалар боғламларидан иборатдир. Боғламлар диаметри 10-100 мкм ва узунлиги 10-15 см. Тола эластик қобиқ билан ўралган бўлиб, 1000-2000 параллел жойлашган, ингичка иплар- миофибриллалардан иборатдир. Хар бир миофибрилла Z-мембраналар билан қисмларга бўлинган. Бу қисмлар саркомерлар дейилади (узунлиги 2,5-3 мкм). Саркомер мускул структурасини энг кичик қисми бўлиб, қисқариш хусусиятига эгадир. Z-мембраналар орасида ингичка актин ва йўғон миозин иплардан тузилган панжара жойлашган. Қисқаришни бошқарилиши миофибриллаларга механохимик реакцияларни активлаштирувчи моддалар оқими келишига боғлиқ, масалан калpций ионлари Са . Қабул қилинган мускул қисқаришининг умумий модели- бу ўзаро силжувчи (сирпанувчи) иплар моделидир (2.13-расм). Қисқаришда толалар бошланғич узунлиги, кўндаланг кесими ва бошқа факторларга боғлиқ ҳолда мускуллар катта зўриқишларни ҳосил қилади ва ривожлантиради. Мускул кўндаланг кесими 1 см 2 юзасига тўғри келувчи куч “Абсолют мускул кучи” дейилади. Одамда бундай куч 50-100 Н гача тенг бўлиши мумкин. Бу турли мускулларда бўлиб, унинг миқдори одам ёшига, жинсига, тренировкага ва ҳоказоларга боғлиқ. Силлиқ мускуллар тузилиши скелет мускулларидан фарқ қилади. Уларнинг толалари диаметри 4-8 мкм бўлса, узунлиги 500 мкмгачадир. Уларни ҳужайралари бир-бири билан протоплазма “кўприкча”лари ва миофибриллалар орқали бирлашган. Уларнинг қўзғалиши, яъни қисқариши скелет мускуллардан алақанча секин содир бўлади. Лекин улар фаолияти автоматик бошқарилишга мойиллиги юқоридир.

Автоматик бошқа-ришга мускуллар ўзидаги ёки қон олиб келадиган айрим модда алмашинуви натижасидир. Мускуллар билан тажрибалар икки режимда бўлади: изометрик ва изотоник. 1.Изометрик-мускулни маълум узунлиги белгилан-ган ҳолда қисқариши. 2.Изотоник-таъсир этув-чи юк ўзгармас бўлиб, бу ҳолда мускул намунаси қисқариши. Мускуллар қисқаришида активлигини ўзгариши қуйидагича бўлиши мумкин: - белгиланган узун-ликдаги намуна чўзилиши кучаяди. - белгиланган юк таъ-сирида қисқариш рўй беради. Пассив ҳолатда мускуллар бошқа юмшоқ биотўқималар кабидир. Мускул узунлиги ва чўзувчи куч F орасидаги боғлиқлик экспоненциал характерига эгадир. Мускулнинг чўзилишига қаршилик кўрсатиши унга 2.13 – расм. Кўндаланг тарғил мускул толасининг тузилиши ва қисқариши. А-умумий схема; Б-қисқаришни бошланиши; В- қисқаришни оҳири; Г-кўндаланг кесими; 1,2-актин ва миозин иплар; 3-кўндаланг миозин кўприкчалар

параллел жойлашган эластик элементларга боғлиқ. Мускул тўқималари тинч ҳолда умуман қаршилик кўрсатмайди. Мускул биомеханикасини ўрганишда, яъни турли амалий масалаларни ечишда адекват математик моделлар яратилади. Масалан: мускулларнинг феноменологик матема-тик модели уни макроҳажми ҳолатини ифодалайди. Бу ерда микроскопик структуралар характеристикалари аниқланаётган параметрларга боғлиқмасдир. Бу моделни А.Хилл таклиф этган бўлиб, актив мускулни қовушқоқ эластик жисм тетанус ҳолати учун ифодаланган. Пассив мускул учун бу ҳолда:λσ ° + σ = E ° (ε+ λε °ε) (2.6) Бу ерда: λσ °,E°,λε °− ε га боғлиқ функциялар (λσ0≤1c, E0−10 5Па , λσ0≤1÷5c) Бу тенглама ўзаро параллел эластик тармоқдан иборат рео-логик моделга тўғри келади. Битта тармоқ қовушоқ демпфер билан таъминланган. Актив мускуллар учун қисқарувчи элемент киритила-ди. Бу элемент lc масофага боғлиқ ва концентрал ҳолда А ва В орасида F c кучини ҳосил қилади. Са++ ионлари концентрациясига қараб активлик (параметрлари  (t)) даражасини билиш мумкин. 2.14– расм Қовушоқ эластик жисм модели

У ҳолда ушбу модел учун(λσ(γ)˙σ+σ= E0(γ)[ε+λε(γ)˙ε]+f) (2.7) 2.15-расм. Актив мускул тщыимаси модели

Адабиётлар: 1. Регирер С.А. Лекции по биомеханике - М., МГУ, 1980, 144 с. 2. Вопрос прочности в биомеханике/Образцов И.Ф., Кнетс И.В. и др. М., Весшая школа, 1988, 388 с. 3. Бранков Г. Основ биомеханики - М., Мир 1981, 254с. 4. Механика кровообраўения/ Каро К. и др. - М., Мир, 1981.

Похожие

Юмшоқ биологик тўқималарнинг биомеханик хоссалари

Юрак қон томир ва нафас олиш системалари механикаси

Қон айланиш тизими физиологияси

Таянч харакат системаси механикаси

Қаттиқ тўқималарни биомеханик хоссалари