Очиқ ва ёпиқ уруғли ўсимликлар - Биология - Рефераты

Очиқ ва ёпиқ уруғли ўсимликлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Уруғли ўсимликлар . 2. Очиқ уруғли ўсимликлар . 3. Очиқ уруғли ўсимликларнинг аҳамияти . 4. Ёпиқ уруғли ўсимликлар . 5. Ёпиқ уруғлиларнинг келиб чиқиши .

www.arxiv.uz 1. Қуруқлик шароитида яшайдиган ва уруғ етиштирадиган юксак ўсимликлар уруғли ўсимликлар деб аталади . Бу ўсимликларда уруғ бўлиши билан архегониал юксак ўсимликлардан , яъни мохлар , риниофит , плаун , қириқбўғим ва папаротниклардан тубдан фарқ қилади . Ҳозирги замон юксак уруғ етиштирувчи ўсимликлар асосан юқорида айтилган спорали ёки архегонийлардан келиб чиққан . Уруғли ўсимликлар икки бўлимга : очиқ уруғлилар (Gymnospermae) ва ёпиқ уруғлилар (Angiospermae) га бўлинади . 2. Очиқ уруғлилар қадимий ўсимликлар бўлиб , уларнинг қадимий авлодлари тошкўмир даврининг охирларида яшаганлар . Жумладан уруғли папоротниклар , беннеттитлар , кейтонлилар йўқолиб кетиб , қазилма ҳолда сақланиб қолганлар . Гинковийлар , вельвичияларни биттадан тури сақланиб қолган . Ҳозирги вақтда қарағайлар , саговниклар , гнетовийлар кенг тарқалгандир . Ер юзида очиқ уруғлиларнинг ҳозир 660 тури мавжуд бўлиб , асосан дарахт , қисман бута ва лиана турлари учрайди . Шохланиши моноподиал бўлиб , пояси камбий ва феллоген тўқималарининг фаолияти натижасида ўзига хос тузилишга эга . Иккиламчи йугонлашиш хусусияти билан ёпиқ уруғли ўсимликларга яқин турсада гистологи элементларидан - тархеялардан тузилганлиги ва ўтказувчи боғламлар йўқлиги билан улардан фарқ қилади . Баргининг тузилишига қараб икки гуруҳга бўлинади . 1. гр мегофиль линяси бўйича попоротникларга ўхшаш барглар . 2 гр микрофиль линяси бўйича ҳосил қилинган нина барглар . Барги 2-5 йилда тўкилади . Очиқ уруғлилар доимий яшил ўсимликлар бўлиб , илдизи - асосий ва ён илдизлардан иборат , микориза ҳосил бўлади . Очиқ уруғли ўсимликларнинг характерли хусусиятларидан бири уруғ ва уруғ куртакни очиқ бўлишидир . Уларнинг уруғлари меванинг ичида эмас , балки мегоспорафилларда очиқ ҳолда жойлашади . Уруғкуртак мегоспорангийдан нуцеллусдан ташкил топган бўлиб , ташқи томонидан интгумент билан ўраб олинган .

www.arxiv.uz Мегоспорофилнинг оталанишидан уруғ ривожланади . Очиқ уруғлиларнинг муҳим хусусиятларидан бири сперматозоиднинг спермияга айланишидир . Спермияни ҳосил бўлиши бу ўсимликларни сувсиз муҳитида ҳам оталанишига имкон яратиб беради . Очиқ уруғлилар МДҲ нинг шимолий қисмида , Уралда , Марказий Осиёда ва Кавказда кенг тарқалгандир . Очиқ уруғлиларниг келиб чиқиши , классификацияси олимлар орасида жонли мунозарага сабаб бўлмоқда . Барча архегониал ўсимликлар учун хос хусусият ( мохсимонлардан то очиқ уруғлиларгача ) тухум хужайранинг архегонийда ҳосил бўлишидир . Очиқ уруғлиларнинг тарққий этган шакилларининг ҳосил бўлиши ёпиқ уруғлиларнинг ҳосил бўлиш даврига - девон даврига тўғри келади . Очиқ уруғлилар қуйидаги 3 та синфга бўлинади . 1- синф Саговниклар . 2- синф қуббалилар 3- синф қобиқли уруғлилар . Қуббалилар синфи кордаитлар , гинколар ва нинабарглилар - қарағайлар тартибига бўлинади . Қарағайлар тартиби . Бу тартиб вакиллари тошкўмир даврининг охири карбон даврининг бошида кенг тарқалган . Юра даврида барқ уриб ривожланган . Қарағайларнинг 560 тури мавжуд бўлиб , 55 туркум ва 10 та оилага бўлинади . Қарағайлар оиласи Pinaceae. Қарағайлар оиласи вакиллари МДҲ худудида кенг тарқалган ўсимликлардир . Бу оилага қуйидаги турлар киради : оддий қарағай - сосна , қорақарағай - Ель , Тилоғоч - лист венница , Оқ қарағай - пихта , барглари қисқа нинасимон бўлиб , мутёвка шаклида ёки жуфт бўлиб жойлашади . Илдизи яхши ривожланган бўлиб , ён илдизлар ҳосил қилади . Қарағай бир уйли айрим жинсли ўсимликдир . Очиқ уруғлиларнинг кўпайишини оддий қарағай Pinus sibirica мисолида қуриб чикамиз. Қарағай табиатда кенг тарқалган бўлиб, бўйи 50 м баландликка етади, 400 йил ҳаёт кечиради. Спорафилл эркак ва урғочи қуббада ҳосил бўлади. Қуббалар битта

www.arxiv.uz ўсимликда жойлашади. Узунлиги 4-5 см, диаметри 3-4 см бўлиб, унда спирал равишда микроспорофилл жойлашган бўлиб, чанг ҳосил қилишга хизмат қилади. Микроспорофилл тухимсимон шаклда бўлиб, унда кўп миқдорда микроспора ҳосил бўлади. Микроспора бир ядроли, ташқи томондан интина ва экзина қавати билан ўралган бўлиб, ёнида 2 та тўрсимон ҳаво пуфакчасини ҳосил қилади. Микроспоранинг унишидан эркак гаметофит - чанг ҳосил бўлади. Микроспора иккига бўлиниб, ундан иккита хужайра ҳосил бўлади. (антеридийли ва вегетатив). Антеридийли хужайра сперма ҳосил қилишга хизмат қилса, вегетатив хужайра спермани тухум хужайрага етказиб бериишга хизмат қилади. Урғочи қуббалар ёш новданинг учида жойлашади. Қуббанинг асосий ўқида тангачалар жойлашган бўлиб, унда иккитадан уруғкуртак ҳосил бўлади. Уруғкуртак нуцелус ва интегументдан тузилган бўлади. Нуцелус тухумсимон бўлиб, устидан интегумент ўраб туради. Нуцелуснинг қубба ўқига қараган қисмида чанг кириши учун йўл - микропилл жойлашган бўлади. Нуцелус марказида дастлаб битта хужайра жойлашиб, унниг бўлинишидан 4 та мегоспора ҳосил бўлса, ундан 3 таси халак бўлади ёки ундан эндосперм ҳосил бўлади. Эркак қуббадаги чанг уруғкутракка тушиб уна бошлайди. Дастлаб чангнинг экзина қавати ёрилиб вегетатив хужайра чанг найини ҳосил қилади. Иккинчи хужайра антеридиаль хужайра 2 га бўлиниб, спермагенли хужайрани ҳосил қилади. Спермагенли хужайранинг бўлинишидан 2 та сперма ҳосил бўлади. Бу сперма тухум хужайрасини оталантиради. Очиқ уруғлиларнинг чангланишидан оталанишигача 13 ой вақт ўтади. Ундан муртак (2 n ) ривожланади. Муртакни ривожланиши эндоспермдаги запас озиқ моддалар хиосбига рўй беради. Муртакда илидзча, пояча ва барга жойлашган бўлади. Муртакни ташқи томонидан эндосперма ўраб туради. Уруғкуртак ривожланиб уруғ ҳосил қилади. Чангланиш жараёни ўтгандан кейин иккинчи йил уруғ етилади. Бу вақтда қуббалар 4-6 см узунликка эга

www.arxiv.uz бўлади. Шундай қилиб, очиқ уруғлилар попоротникларга нисбатан бир қанча белгилари билан характерланади. Жумладан гаметофит умуман мустакиллигини йўқотгандир, улар спорафитдан ҳосил бўлади. Оталаниш сувсиз муҳитда рўй беради. Қарағайда уч хил қуббаларни кўриш мумкин. 1. Қизил майда қуббалар чангланиш рўй беради. 2. Яшил йирик қуббаларда оталаниш рўй беради. 3. Жигар ранг қуббаларда уруғ ҳосил бўлади. Очиқ уруғлиларда жинсий жараённи рус олими профессор И. Н. Горожонкин (1880 й) ўрганган. 3. Очиқ уруғлиларнинг ҳалқ хўжалигидаги аҳамияти. Очиқ уруғлилар жуда катта майдонларда Тайга ўрмонларини ҳосил қилади. Тайга ўрмонларида ўзига хос биоценоз ҳосил бўлади. Натижада турли ҳайвонлар, хашоратлар, қушлар турларини озиқланиши ва кўпайииши учун шароит вужудга келади. Ўрмонлар сув ва тупроқни эрозиядан сақлайди. Курилиш материали ҳисобланади. Ёгочсозлик саноатининг хом ашё базасидир. Ингичка барглилардан вискоза, ипак, целлиоза, балзам, смола, спирт, уксус кислотаси, ошловчи моддаси олинади. Сибир қарағайи уруғи таркибида 79 % гача ёғ мавжуд. Медецина саноатида витамин-лар, препаратлардан пинобин олинади. Ҳалқ медецинасида нерв касалларини даволашда, туберкулёз, буйрак, сийдик қопини, геморрое касалликларини даволашда фойдаланилади. Фақат ёғочдан 20 мингдан ортиқ турли материал ва модда олинади. Бир куб метр ёғочдан 1,5 минг м. сунъий ипак ёки 600та трикотаж костюм ёки 200 кг қоғоз олинади. Ўрмон бойлик деб бежиз айтилмаган. 4. Ёпиқ уруғли ўсимликлар. Ёпиқ уруғлилар ( Angiospermae ) ёки гуллик ўсимликлар мезозой эрасининг бор даврида ҳосил бўлган бўлиб, ўсимликлар ичида энг юксак тузилган организмлар ҳисобланади. Бу ўсимликларнинг характерли хусусиятидан бири гулнинг ҳосил бўлишидир. Гулдаги уруғчи тугунчасида тухум хужайраси жойлашиб оталанган тухум хужайрасининг ривожланишидан уруғ ҳосил бўлади. Уруғчи тугунчасининг

www.arxiv.uz ривожланишидан уруғни ташқи томонидан ўраб турувчи мева ҳосил бўлади. Шунинг учун гуллик ўсимликлар ёпиқ уруғлилар деб номланади. Ёпиқ уруғли ўсимликлар ҳаётида спорофит насил устун бўлиб, жинсий насл очиқ уруғлиларга нисбатан қисқарганлиги билан характерланади. Ёпиқ уруғлиларнинг характерли хусусиятларидан бири қўш уруғланиши жараёнининг содир бўлишидир. Ёпиқ уруғлилар хар хил ташқи муҳит шароитига мосланиш хусусиятига эга бўлиб, ер шарининг турли табиат зоналарида кенг тарқалгандир. Ташқи муҳит шароитига мослашишда ёпиқ уруғлилар ўзига хос вегетатив ва генератив органлар ҳосил қиладики булар ўзига хос тузилишга эга, уларни авлодини тикланишига имкон яратиб беради. 5. Ёпиқ уруғлиларниг келиб чиқиши ҳақида ҳозиргача аниқ маълумотлар йўқ. Баъзи ботаниклар, ёпиқ уруғлилар очиқ уруғлилардан келиб чиққан, деган фикрни ўртага ташлайдилар. Ҳозирги замон систематикларининг аксарияти ёпиқ уруғлилар-нинг дастлабки вакиллари - уруғли попоротниклар деб ҳисоблайдилар. Ёпиқ уруғлиларниг келиб чиқиши ва ватанини сернам тропикларга боғлайдилар. Бироқ қайси тропик туман ёпиқ уруғлиларниг ватани ҳисобланади, деган муаммо хал қилинганча йўқ. Ботаник Г. Галлир ёпиқ уруғлиларнинг ватани океан остида қолиб кетган Панфик материги деб ҳисоблайди. Профессор М. И. Галенин уларни келиб чиққан ватани Ангарид билан Океания , И. Бейли гипонетик материк Гондван , А. Тахтажян Шарқий Осиёдаги қадимги материк - Катазия деб ҳисоблайди. Сернам тропикларда гулли ўсимликларнинг 80% и, яъни 120 мингга яқин дарахт ва бута ўсимликларнинг мавжудлиги, шу худудларни ёпиқ уруғлиларниг келиб чиқишини бошлангич маркази эканлигини исботлайди. Ёпиқ уруғли ўсимликлар икки синфга: икки паллалилар ва бир паллалилар синфига бўлинади. Икки паллалилар ва бир паллалилар синфи вакиллари бир қанча анатомик ва морфологик белгилари билан бир-биридан фарқ қилади.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Бурыгин. В. А. Жонгуразов. Ф. Х. Ботаника “Ўқитувчи” Т.: 1977. 2. Курсанов. В. А. Камарницкий Н. А ва бош.- Ботаника “Ўқитувчи” 1977. I II том. 3. Ҳамдамов И, Шукруллаев П ва бошқалар- ботаника асослари “Меҳнат” Т.: 1990. 4. Сохабиддинов. С. “Ўсимликлар систематикаси” I II боб. “Ўқитувчи” Т.: 1976. 5. Ҳамидов “Ўсимликлар географияси” “Ўқитувчи” Т.: 1984. 6. Белолипов. И. В. Шералиев. А. Ахадова. М. А. “Ўрта Осиё ўсимликлари марфалогияси” ЦОП, ТИПО, Т.: 1991. 7. Ҳолдаров. Х. Хожиматов. К. Х.“Ўзбекистон ўсимликлари”, “Ўқитувчи” Т.: 1992. 8. www . ziyonet . uz

Похожие

Ўсимликларнинг гуллаши, чангланиши, уруғланиши. Уруғ ва меванинг тузилиши. Ўсимликларнинг кўпайиши

Ўсимликларнинг кўпайиши

Ўсимлик тўқималари 2

Ўсимликлар морфологиясига кириш. Вегетатив органлар тузилиши қонуниятлари

Ўсимликлар ҳужайра селекцияси