logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Биология
  4. O`g`itlash tizimini biologik asoslari

O`g`itlash tizimini biologik asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

153.5 KB
Скачать
O`g`itlash tizimini biologik asoslari Reja : 1. O`simlikni rivojlanishida o`g`itlarni o`rni. 2. Ekinlarni o`g`itlarga bo`lgan talabi. 3. Tuproqlarni azot, fosfor va kaliy bilan ta`minlanganligi, xosil bilan o`g`itlarni sarflanishi. 1. Qishloq xo&#39;jalik ekinlari genotiplarining potensial hosildorligi o&#39;simlikning optimal oziqa elementlari bilan ta‘minlanishiga ham bog&#39;liq. Madaniy o‗simliklarning kelib chiqish markazlari turlicha. Ekinlarning kelib chiqish markazlarida tuproq tiplari, turlari, ularning kimyoviy tarkibi, muhiti (pH), NPK ning, gumusning miqdori turli xil bo‗lganligi uchun o‗simliklaming oziqa elementlariga bo‗lgan talabi ham turlicha. Ekin genotiplariga bog‗liq holda ularning tuproq muhitiga talabchanligi ham turlicha bo‗ladi. Misol uchun tuproq muhiti (pH) lyupin 4,5—5,8, kartoshka 5,0-6,0, javdar, suli 5,0-7,0, zig‗ir, sholi, tariq 5,5-6,5, bug‗doy, afa, makkajo‗xori 6,0-7,5, ko‗k no‗xat, xashaki dukkaklilar 6,0—7,2, qand lavlagi, kungaboqar 6,0—7,5, soya, loviya, qashqarbeda 6,3—7,5, beda, burchoq 6,5—7,8 bo‗lishi optimal hisoblanadi. O‘zbekistonda sho‗rlangan yerlar ham ko‗p uchraydi. Sho&#39;r tuproqlarning sho‗ri o‗g‗itlarni solishdan oldin yuviladi. Ekinlar turi va navlariga bog‘liq holda tuproqdan 100—500 kg/ga makroelementlarni, kam miqdorda mikroelementlarni (grammlar hisobida) o&#39;zlashtiradi. Mikroelementlar o‗simlikda muhim fiziologik, biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etish bilan birgalikda tuproqdan fosfor va kaliyning ham o&#39;zlashtirilishiga ko&#39;maklashadi. Tuproqdagi fosforni harakatchan, kaliyning almashinadigan o‗simliklar oson o&#39;zlashtiradigan shakllari turli xil metodikalar bilan aniqlanadi. Misol uchun, oziqa moddalarning harakatchan shakllari nordon (kislotali) tuproqlarda Kirsanov, karbonatsiz tuproqlarda Chirikov, O‘zbekistonda keng tarqalgan karbonatli tuproqlarda Machigin uslublarida aniqlanganda turlicha natijalar olinadi. Harakatchan fosfor va almashinadigan kaliy bilan tuproqning ta`minlanishi bo„yicha klassifikatsiya, mg/kg tuproqda Ta`minl an- ganlik P2O5 K2O Kirsan ov bo„yicha kislotali Machi gin bo„yicha karbonatli Chiriko v bo„yicha karbonatsiz Kirsanov bo„yicha kislotali Machigin bo„yicha karbonatli Chirikov bo`icha karbonatsiz Juda past <25 <10 <20 <40 <50 <20 Past 26-50 11-15 21-50 41-80 51-100 21-40 O&#39;rtacha 51-100 16-30 51-100 81-120 101-200 41-80 Oshirilga n 101- 150 31-45 101-150 121-170 200-300 81-120 Yuqori 151- 250 46-60 151-200 171-250 301-400 121-180 Juda yuqori >250 >60 >200 >250 >400 >180 2. Ekinlarning mikroelementlarga talablari ham turlicha. Ishqorli tuproqlarda marganes va rux yetarli bo‗lmaydi. Shuning uchun ishqorli tuproqlarda marganes va rux qo‗llash yuqori samara beradi. Bor elementining yetishmasligi natijasida fotosintez jarayonining me‘yorida o‗tishi buziladi. Shuning uchun bor yetishmasa zig‗irda tolaning sifati yomonlashadi, ildizmevalarda hosildorlik pasayadi. Molibden yetishmasligi dukkakli don ekinlarida tuganak bakteriyalar faoliyatini pasaytiradi. Ekinlarni yetishtirishda oziqa moddalarning maksimal o&#39;zlashtirilishi va hosil bilan chiqib ketadigan hamda ildiz, ang‗iz qoldiqlari bilan tuproqda qoladigan oziqa moddalar farqlanadi. Ma‘lum birlikdagi tovar mahsulotning yaratilishida ishtirok etadigan oziqa moddalarning eng ko‗p miqdori — maksimal o&#39;zlashtirish, daladan oziqa elementlarini ma‘lum birlikda hosil bilan chiqib ketishi — chiqib ketish deyiladi. Misol uchun, 1 t don va muvofiq holda organik massa (barglar, poyalar) bilan chiqib ketgan oziqa elementlari miqdori bor. Maksimal o‗zlashtirish va hosil bilan chiqib ketgan oziqa moddalarning farqi, ekin dalada qoldirilgan, ang‗iz qoldiqlari, to‗kilgan don, barglarda qolgan oziqa moddalar miq- doriga teng bo‗ladi. Oziqa moddalarning o‗zlashtirilish miqdori ekinlarning biologiyasiga bog&#39;liq. Misol uchun, 1 t don va shunga muvofiq o‗suv organlarini hosil qilish uchun arpa 30, makkajo‗xori 34, soya 82 kg azot o‗zlashtiradi. Oziqa moddalarning o&#39;zlashtirilishi o&#39;simlikning turli rivojlanish fazalarida turlicha bo‗ladi. 0‗simlikda quruq moddaning maksimal to&#39;planish (dumbul pishish) davrida eng ko‗p oziqa moddalar o&#39;zlashtirilgan bo‗ladi. Keyingi rivojlanish davrida ayrim ildizlar quriydi, barglar to‗kiladi va ular bilan birga ma‘lum miqdorda oziqa moddalar ham chiqib ketadi.Dukkakli o‗tlar azotni, fosforni qo‗ng‗irboshsimonlarga nisbatan ko‗p o‗zlashtiradi. Kungaboqar, tuganakmevalar, ildizmevalar kaliyni ko‗proq o&#39;zlashtiradi.Suv tanqis yillari suv ta‘minoti yaxshi bo‗lgan yillarga nisbatan dukkakli don ekinlari fosforni kam, kaliyni ko‗proq sarflaydi. Azotni o‗zlashtirish ham kamayadi. Tuproqdagi fosforning miqdori ekinlarning fosforni o‗zlashtirishiga ta‘sir qilmaydi. Kaliy miqdori tuproqda ko‗p bo&#39;lsa o&#39;simliklar uni ko‗proq o‗zlashtiradi. 3. Tuproq va o‗g‗itdan oziqa elementlarining o&#39;zlashtirilish koeffitsienti o&#39;simlik turiga, naviga, tuproq turiga, haroratga, yog‗ingarchilik miqdoriga, o‗g‗it turlariga, shakliga, suv bilan ta‘minlanganlikka bog‗liq. Azotning o&#39;zlashtirilishi tuproqdagi solingan go‗ng tarkibidagi azot hisobidan amalga oshiriladi. Azot tuproqdan o‗rtacha 10 %, go‗ngdan 25—30 %, o&#39;g&#39;itdan 50-80 % o&#39;zlashtiriladi. Azotning qolgan qismi tuproqda nitrat shaklida to&#39;planadi, suv bilan yuviladi, tuproq singdi- ruvchi kompleksiga birikadi. 0‗g‗it tarkibidagi azotning bir qismi samarasiz yo&#39;qoladi. Havo haroratining yuqori bo‗lishi, sug‗orishlar azotning samarasiz yo‗qolishini kuchaytiradi. 1 t asosiy mahsulot va muvofiq miqdorda boshqa organik massalarni hosil qilish uchun sarflangan va hosil bilan chiqib ketgan oziqa elementlari, kg Ekin Mahs ulot Maksimal O‗zlashtirilishi Hosil bilan chiqishi turi ... N P 205 K 2 O ham masi N P 205 P K 2 O ham masi Qo‗ng‗irboshsimon don ekinlari 2 Arpa Don 3 0 11 2 0 61 2 6 9 1 5 50 Kuzgijavdar « 3 1 14 2 6 71 2 6 1 1 7 0 57 Suli « 3 3 14 2 9 74 2 7 1 1 1 1 60 Makkajo‗x ori « 3 4 12 3 7 83 2 8 1 0 7 6 64 Kuzgi bug‗dov « 3 5 13 2 3 71 3 0 9 1 5 54 Bahori bug&#39;dov « 4 2 12 3 0 84 3 5 1 0 1 7 62 O&#39;rtacha « 3 4 13 2 7 74 2 9 1 0 1 9 58 Dukkakli don ekinlari Xashaki ko‗k no‘xat Urug‘ 5 6 23 2 6 105 4 5 2 0 1 7 82 Ekma ko&#39;k no‘xat « 6 4 21 2 9 114 5 0 1 6 7 4 90 Ekma vika « 7 4 20 2 8 122 6 2 1 4 1 6 92 Burchoq « 7 0 19 3 9 128 5 8 1 6 3 0 104 Loviya « 6 6 25 4 0 131 5 3 2 2 7 9 104 Yasmiq « 7 0 23 3 8 131 5 9 2 0 ? 8 107 Xashaki dukkak « 6 5 26 5 5 146 5 2 2 0 4 4 116 No&#39;xat « 6 4 25 6 0 149 5 2 2 1 4 9 122 Ingichka bargli lyupin « 7 8 20 5 1 149 6 7 1 9 4 3 129 Sariq lyupin « 80 22 5 0 152 6 8 1 9 4 2 129 Soya « 8 2 26 4 7 155 7 2 2 3 3 8 133 O&#39;rtacha « 6 9 23 4 2 135 5 8 1 9 3 3 110 Dukkakli o‗tlar Qizil Picha 3 9 2 62 2 5 1 43 sebarga n 1 2 2 6 Lyadvines rogatiy « 3 2 13 2 8 73 2 1 8 1 7 46 Ko&#39;k beda « 3 9 10 2 4 73 2 6 5 1 4 45 O&#39;rtacha « 3 4 11 2 4 69 2 3 6 1 6 45 Qo‗ng‘irboshsimon o‗tlar Utloqi suli Picha n 1 9 7 2 0 46 1 5 5 1 7 37 Ajriqbosh « 1 9 9 2 8 56 1 5 7 2 2 44 Qiltiqsiz yaltirbosh « 2 2 10 2 5 57 1 7 6 1 8 41 Erkak o&#39;t « 2 1 11 3 3 65 1 6 6 7 7 49 O&#39;rtacha « 2 0 9 2 6 56 1 6 6 7 1 43 Boshqa ekinlar Kartoshka Tuga nak 6, 2 2 8 16,2 5 1 .5 6 12,5 Makkajo&#39;xo ri Silos 3, 6 1 3, 8 8,4 3, 2 0 ,8 3 ,0 7,0 Kungaboqar « 2, 8 0, 7 6 9,5 2, 4 0 ,6 6 ,0 9,0 Kungaboqar Urug‘ 6 0 26 1 86 272 5 0 2 2 1 60 232 Qand lavlagi Ildiz meva 5, 9 1, 8 7, 5 15,3 5, 1 1 ,6 7 ,0 13,7 Tolali zig&#39;ir Urug&#39; 1 0,7 53 9, 2 252 9 0 4 9 8 7 126 Tolali zig&#39;ir Tola 8 0 40 7 0 190 7 2 3 4 6 1 167 Sabzi Ildiz meva 3, 2 1, 0 5, 0 9,2 2, 4 0 ,7 3 ,3 6,4 Fosfor va kaliyning o‗simlik tomonidan o&#39;zlashtirilishi tuproq muhitiga, nam bilan ta‘minlanganlikka bog&#39;liq. Tuproqdagi harakatchan shakldagi fosforni 12— 15 %, o‗g‗it tarkibidagi fosforni 15—20 % o‗simliklar o‗zlashtiradi. O‘simliklar tuproqdagi almashinadigan kaliyni 20—25 %, o‗g‗it tarkibidagi kaliyni 65—80 % o&#39;zlashtiradi. Dukkakli ekinlarda biologik simbioz uchun sharoit yetarli bo&#39;lmasa, o ! simlik uchun o‗zlashtiriladigan azot yetishmasa, fosfor va kaliyni ekinlar muvofiq holda 3—7 va 5—10 % o&#39;zlashtiradi, xolos. Fosfor va kaliyni o‗zlashtirish koeffitsienti o‗simlikning azot bilan ta‘minlanishiga bevosita bog’liq. Adabiyotlar: 1. &#34;O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A Karimovning va Respublika Vazirlar maxkamasining qishloq xo`jaligini rivojlantirish to`grisidagi ko`rsatma va farmonlari&#34; 2. X.Atabaeva, O.Qodirxo‘jaev-O‘simlikshunoslik, T.YAngi asr avlodi, 2006, 298 b 3. X.Atabaeva va boshq-O‘simlikshunoslik - T.Mexnat, 2000. 4. P.P. Vavilov.-Rasteniyevodstvo-M.Kolos,1986 5. O.Mirzaev,T.Xudoyberganov-Em-xashak yetishtirish-Andijon, 2003 6. G.S. Posipanov-Rasteniyevodstvo-M.Kolos, 1997,448 bet 7.Selektsiya va urug‘chilik, entsiklopediya, T.MIl.ents., 2010, 19,5 b.t. 8.B.I.Vinogradov, X.Atabaeva, A.Dementeva-Rastenivodstvo (praktikum).T. Mexnat, 1987. 9. Atabaeva Z.N.,Umarov Z.-O‘simlikshunoslik-praktikum, T.ToshDAU, 2004 10.Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, doktorlik, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari, ilmiy - amaliy anjumanlar, ma‘ruzalar to‘plamlari, gazeta va jurnallar, statistik ma‘lumotlar to‘plamlari, ma‘ruza matnlarining elektron versiyasi.

Похожие

O’simlikshunosliknig tabiy biologik asoslari
Biologik ta`limning roli
Atmosfеra azotining biologik fuksatsiyasi
Mikrobiologiya fani, uning ahamiyati
Biologiyani o`qitishda ta`lim tarbiyaning uzviyligi