Микроорганизмларга ташқи муҳит омилларининг таъсири - Биология - Рефераты

Микроорганизмларга ташқи муҳит омилларининг таъсири

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

Микроорганизмларга ташқи муҳит омиллари нинг таъсири Режа: 1. Микроорганизмларга ташқи муҳит омиллари таъсири. 2. Микроорганизмларнинг ҳароратга боғлиқ равишда ўсиши.

1. Микроорганизмларга ташқи муҳит омиллари таъсири. Ташқи муҳитнинг микроорганизмларга таъсир қилувчи барча факторларини учта гуруҳга бўлиш мумкин: 1. Физик факторлар (температура, қуритиш, нур энергияси, эритмалар концентрацияси); 2. Кимёвий факторлар (муҳит реакцияси, ҳар хил моддаларни таъсири ва бошқалар); 3. Биологик факторлар (микроблар рақобати, яни антагонизми, симбиози, антибиотиклар ва бошқалар). Микроорганизмлар ва намлик Ҳар бир тирик организм хает фаолияти уни ўраб турга муҳитнинг ташқи омиллари билан чамбарчас богланганидир. Бундан турли хил микроорганизмлар ҳам мустасно эмас. Ташқи шароит қанчалик қулай бўлса микроорганизмлар ҳаёт манбаи эканлигини биламиз. Микроорганизмлар шам томчи суюқ ҳолатдаги сув билан ҳаётдир ва кўпайиши имконига эгадир. Микроорганизмлар ўсиш ривожланишига сувда эриган моддалар концентрацияси ҳам кучли таъсир этади. Агар эриган модда кам бўлса эритмани гипотоник кўп бўлса эритмани гипертоник эритма дейилади. Агар эритма концентрацияси йраси концентрациясидан юқори бўлса, микроб ҳужайраси суви ташқи эритмага чиқади, сувсизланади бундай ходисани плазмолиз дейилади. Бундай шароитда микроб яшай олмайди. Эритма концентрацияси жуда кам бўлса микроб ҳужайрасига сув кираверишидан унинг қобиги ёрилиб кетиши мумкин, бундай ходисани плазмонтез дейилади. Шунинг учун микроорганизмлар яшайдиган муҳитдаги сувлик эритма концентрацияси оптимал бўлиши лозим. Граммусбат бактериялар ҳужайраси осмотик босими 3-10 –10 Паскаль бўлса грамманфийларда 4-10 5 – 8 . 10 5 Па бўлади. Шунинг учун юқори осмотик босимли эритмаларда 9 . 10 6 - 10 7 Gf lf (15-20% Na CL эритмасида шундай осмотик босим бўлади) микроблар яшай олмайди. Аммо баъзи осмофил микроорганизмлар могор замбуруглари, баъзи ачитқилар юқории

концентрациялик муҳитда ҳам яшай оладилар. Туз эритмаларининг кучли концентрациясида ҳам ҳаёт кечира оладиган микроорганизмлар бўлиб буларни галофиллар яъни тузсеварлар дейилади. Тузланган балиқ устида ривожланган галофиллар балиқ бузилишига олиб келади ва қизил рангга бўялади. Бироқ спора ҳосил қилувчи микроорганизмлар. Баъзи бир бактериялар стафилакоклар поратив бактериялари силтаёқчаси сувсизликка анча чидамли бўладилар. Микроорганизмларга ҳароратни таъсири. Ҳарорат . Микроорганизмлар тана ҳароратини тартибга солиб турли қобилиятга эга эмаслар. Шунинг учун улар мавжудлиги муҳит ҳарорати билан белгиланади. Температурага муносабатга кўра микроорганизмлар: Психрофил (совуқсевар)мин. Т-ра –10 С; ОПТ т-ра + 10 С; макс т-ра + 30 С; термофил (иссиксевар) мин. Т-ра. + 30С; ОПТ т-ра 50-60 С; мак. Т-ра 70-80 С ва мезофил мин. Тр-ра 0қ10 0 С опт.тр-ра 25-30 0 С мак т-ра 40-45 С оралигида булади. Кўпчилик микроорганизмлар паст температурада фаолияти секинлашади. Ўсиш ва кўпайиш тўхтайди. Юқори температурада микроблар тез ўлади. Спора ҳосил қилмайдиган кўпчилик бактериялар 60-70 С да 10-30 минутда, 80-100 С 1-3 минутда ўладилар. Бациллаларнинг спорасини ўлдириш учун 100 С иссиқликда бир неча соат қайнатиш талаб этилади. Юқори температурада стериллаш, нисбатан паст 70С да пастериллаш жараёнларни ўтказилади. Кўпчилик микроблардан тажриба ўтказиладиган идишларни қуритиш шкафларида + 180 С да стерилланади. Муҳит реакциянинг микроорганизмларига таъсири. Тупроқ эритмасининг рН муҳитни ҳар хил бўлади. Кислотали муҳит 0-6, ишқорий муҳит 8-14 нейтрал муҳит 7,07 рН га тенглигини билиш мумкин. Кўпчилик микроорганизмлар учун оптимал муҳит рН-7 атрофида бўлишидир. Кислотали муҳитга баъзи бактерия ва замбуруглар чидамли бўлса, ишқорий муҳитга баъзи сув ўтлари, бактериялар, замбуруглар чидамлидирлар.

Кўпчилик замбуруглар рН 5-6 бўлса яхши ривожланадилар, аммо рН 2-3 бўлганда ҳам яхши кўпаяверадилар.(масалан, хамиртуруш замбуруги). Баъзи бактериялар рН 10-11 бўлса ҳам фаолиятини тўхтатмайдилар. (масалан мочевинани парчаловчилар). Микроорганизмларнинг кислородга бўлган муносабати бир хилда эмас. Кислородга мухтож микроорганизмлар облигат аэроб, кислородга эхтиёж сезмайдиганлар анаэроб микроорганизмлар дейилади. Анаэроб ҳам хар хил бўлади. Облигат анаэроб микробларга кислород захарли таъсир қилади, аэротолерант анаэробларга кислород захарли таъсир қилмайди. Облигат анаэробда оксидловчи бўлмаганлиги учун ҳам кислород уларни захарлайди. қолган микроорганизмларда шу ферментлар мавжуд (супероксидисмутаза каталаза) Кислородлик ва кислородсиз муҳитда ҳам ҳаёт кечира оладиган микроорганизмлар ҳам мавжуд, буларни факультатив анаэроб микоорганимзлар дейилади. Қ уёш нурини радиациясининг микробларга таъсири. Микроорганизмларга қуёш нури радиацияси ҳам таъсир қилади. Фотосинтетик бактериялар учун қуёш нури зарур омил ҳисобланади. Бошқа микроорганизмлардан кўпчилиги қуёш нури таъсирида ҳалокатга учрайди. Масалан: қуйидаги касаллик қўзгатувчи бактерияларни қаттиқ озуқа муҳитда ўстирилиб 10 соатдан 70 соатгача ёруглик таъсир қилдирилганда батамом кўриб кетганлигини В.И.Паладин аниқлаган. қуёшнинг ҳаворанг, бинафша, айниқса ультрабинафша нурлари фақат бактерияларни эмас, ҳатто спораларни ҳам ўлдиради. Шунинг учун хоналарга ёрглик яхши тушадиган бўлса, у ерда касаллик тугдирувчи бактериялар кам бўлади. Микроорганизмларга электромагнит ва радио-тўлкинлари, рентген ва радиоактив нурлар, ультратовуш кучли босим каби омиллар ҳам салбий таъсир қилади ва уларни нобуд қилади. Микроорганизмларнинг ўзаро муносабати. Микроорганизмлар ҳам хилма хил муносабатда бўладилар. Симбиоз муносабати, бунда

микроорганизмлар бирбири билан ҳамкорликда яшаб, иккала микроорганизм ҳам нормал ривожланади. Масалан: сут кислотаси бижгишни қўзгатувчи бактеричлар суи кислотаси ишлаб чиқариш билан турли замбуруглари учун муҳитнинг рН ни пасайтириб берса, туриш замбуруглари эса шу бактеричларга зарур витаминларни етказиб беради. Ҳақиқий анаэроб бўлган микоорганизм клостридиум, пастеурианум аэроб батериялар билан бирга яшайди. У синтезланган азотли бирикмалар бир қисмини аъроб бактерияларга етказиб берса, аэроб бактериялар муҳитдаги кислородни янада жадал ўзлаштириб, клостридиумга анаэроб шароит яратади. Микроорганизмлар билан ўсимликлар ўртасидаги симбиоз алоҳида аҳамиятга эгадир. Дуккакли ўсимликлар илдизида туганак бактериялари мавжуддир. Бу бактериялар атмосферадан эркин азотни ўзлаштириб ўсимликка етказиб беради, ўсимлик эса уларга органик модда беради. Сув ўти билан замбуруг биргаликда яшашидан ҳосил бўлган лишайниклар ҳаёти ҳам ўзаро ҳамкорликда, симбиоздан иборат ҳолатдир. қорамоллар ичагида яшовчи баъзи бактериялар клетчаткани парчалаб овқат хазм қилишига ёрдам беради, ўзи эса шу ҳайвонда яшайди. Метабиоз. Ҳаёт кечириши ҳам симбиозга яқин, аммо бунда битта микрооргаизм иккинчиси учун зарур махсулот тайерлаб беради. Иккинчиси унга ҳея нарса бермаслиги мумкин. Масалан: кўпчилик чиритувчи бактериялар мураккаб оқсилларни оддий бирикмаларгача парчалайдилар. Ҳосил бўлган бирикмалар ҳисобига бошқа микроорганизмлар ҳаёт фаолияти давом этади. Антибиоз муносабатида микроорганизмлар бир-бирига салбий таъсир кўрсатади. Масалан: сут кислотаси бижгишни амалга оширувчи бактериялар, бошқа кўпгина чиритувчи бактериялар учун зарарли бўлган сут кислотасини ишлаб чиқаради ва улар ҳаёт фаолиятини бўгиб қўяди. Кўпгина замбуруглар микроорганизмларга салбий таъсир-этувчи моддаларни (антибиотикларни) ишлаб чиқарадилар. Пенциллин,

стрептомицин, ауреомицин, хлоромицин, тетроциклин, террамицин ва х.з. антибиотикларни мисол қилиб олсак бўлади. Яна паразит яшаш ҳам бўлиб, бунда фақат битта микроорганизм бошқа организм ҳисобига яшайди. Бошқа организмга фойдаси тегмайди, аксинча зарар келтиради. Хулоса. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, микроорганизмлар ҳам бошқа тирик мавжудодлар сингари органик оламнинг бир бўлаги ҳисобланадилар. Шунинг учун улар ўзлари яшаб турган муҳит омиллари таъсиридан четда қололмайдилар. Уларнинг ҳавода, сувда тупроқда, ўсимлик ва ҳайвонларда тарқалиши, ҳаёт фаолияти ана шу муҳит омиллари таъсирига мослашувидан келиб чиқади. Акс ҳолда ҳаёт кечира олмас эдилар. Микроблар олий даражали организмларга нисбатан температура шароитларига анча мослаша олади. Юқори ва паст температуралар микроорганизмларга хар хил таъсир этади, бу организмлар юқори температураларга анча сезгирроқ бўлади. Температуранинг максимумдан кўтарилиб кетиши микробларнинг ҳалок бўлишига олиб келади, чунки ҳужайралардаги оқсиллар ивиб, ферментлар шикастланади. Ҳар хил материал ва нарсаларни стериллаш, яни юқумсизлантириш юқори температулар таъсиридан фойдаланишга асосланган. Спора ҳосил қилувчи вирус ва бактериялар паст температураларга айниқса чидамли. Кўпгина патоген бактериялар: гонококклар, менингококклар, оқиш спирохета, рикетсиялар паст температурага камроқ чидамли. қуритиш. Микробларнинг ҳаёт фаолияти учун сув зарур, чун-ки озиқ моддалар бактерия ҳужайрасига фақат эриган ҳолда ўтади. Микроорганизмлар кўпайиб бораётган субстратнинг намлиги 30% дан кам бўлса, кўпгина микробларнинг ривожланиши тўхтайди, лекин бунда уларнинг кўплари халок бўлмасдан, узоқ вақтгача сақланиб қолади. қуритишнинг микроорганизмларга ёмон таъсир қилишидан маҳсулотларни консервалашда фойдаланилади.

Нур энергияси. Яшил ва қирмизи қизил олтингугурт бактерияларини айтмаганда, офтоб нурлари микроорганизмларга ҳалокатли таъсир этади. Тик офтоб нурлари кўпчилик микробларни бир неча соат мобайнида ўлдиради. Операция хоналари, бактерологик лабаратория ва бошқа хоналарни, сувни, сутни стериллаш учун шулардан фойдаланилади. Осмотик босим микроблар ҳаёти учун катта аҳамиятга эга. Муҳитда тузлар ва қанд концентрациялари юқори бўлса, микроб ҳужайраси сувни чиқариб юборади ва унга озиқ моддалари кирмай қолганлиги учун ташқи муҳит билан нормал моддалар алмашинуви тўҳтаб қолади. Юқори босим микроорганизмларга унчалик таъсир этмайди. Тирик микробларни океанлар остида ҳам топиш мумкин. Механик тебраниш микробларга бир оз бактерицид таъсир этади. Ультратовуш таъсиридан микроблар тез халок бўлади. Кимёвий моддаларнинг микроорганизмларга таъсири уларнинг концентрациясига, қанча муддат таъсир этиб туриши ва температурага боғлиқ. Бир қанча кимёвий бирикмалар микробларга халокатли таъсир этади. Лекин уларнинг кичик дозалари микробларга ёмон таъсир қилмайди, балки уларнинг ривожланишига ёрдам беради. Кимёвий моддаларнинг бактериостатик таъсири, яъни микробларнинг ўсиши ва кўпайишини тўхтатиб қўядиган таъсири ҳамда микроорганизмларни бутунлай ўлдирадиган бактерицид таъсири тафовут қилинади. Кўпгина кимёвий бирикмаларнинг бактерицид ҳусусиятлардан кимёвий дезинфекцияда фойдаланилади. Дезинфекция - патоген микроблардан халос бўлиш, уларни йўқ қилишдир, айни пайтда сапрофитлар ўз ҳаёт қобилиятини сақлаб қолиши мумкин. Дезинфекцияловчи моддаларнинг сони жуда кўп. Шулар орасида фенол ва унинг унумлари, таркибида хлор бўладиган моддалар, оғир металлар тузларининг бирикмалари, ишқорлар, кислоталар, юза актив моддалар, бактерицид газлар ва бошқалар ҳаммадан кўп ишлатилади.

Табиий шароитларда микроблар одатда ўсимликлар ва ҳайвонлар билан бирга ривожланиб боради ва биоценознинг таркибий қисмини ташкил этади. Биоценоз-яшаш муҳитининг бир қисмида макон тутган жами ўсимлик ва ҳайвонлардир. Бир жойнинг ўзида хилма хил турдаги бактериялар, замбуруғлар, содда жониворлар, вирус ва бошқалар яшайди. Уларни орасида яшаш учун доимий кўраш бўлиб туради. Микроорганизмларнинг ҳар хил группалари ва турлари ўртасидага ўзаро муносабатлар хилма-хил бўлиб, асосан, симбиоз, метабиоз, антогонизмдан иборат. Симбиоз- микроорганизмларни ўзаро фойда келтириб бирга яшашидир. Метабиозда бир турдаги микроблар ўз ҳаёт фаолияти натижасида иккинчи турдаги микроблар ривожланиши учун қулай шароитлар яратиб беради. Метабиоз табиатда моддалар айланиб юришини асосини ташкил қилади. Яшаш учун кўрашда микроорганизмлар ўртасида антогонистик муносабатлар ҳам пайдо бўлади. Содда жониворлар бактерияларни ейди. Патоген микроблар касаллик ажратмалари билан ташқи муҳитга тушиб, сапрофитлар узоқ рақобатга жидаш бермай, тезда халок бўлади. Шу моддалар қаторига антибиотиклар киради. Микроорганизмларнинг ҳаёт фаолияти ташқи омиллар билан чамбарчас боғлиқдир. Ташқи муҳит ўзгарса, микроорганизмларнинг ҳаёт фаолияти ва ривожланиши ҳам ўзгаради. Микроорганизмларнинг ҳароратга боғлиқ равишда ўсиши. Микроорганизмлар ҳам ҳудди бошқа тирик организмлар сингари ўзига хос нормал температурада яхши яшайдилар. Температура юқори ёки паст бўлса, микроорганизмларнинг ўсиши, ривожланиши ва кўпайиши пасаяди. М.: Туберкулёз (сил) касалини қўзғатувчи микробнинг минимал температураси ]30, оптимал температураси ]37,3 ва максимали ]42 даражадир. Барча микроорганизмлар температура таъсирига қараб 3 та катта гуруҳга бўлинади:

1. Психрофиллар - грекча «психро»-совуқ, «филеин»-севаман деган маънони англатади. Булар совуқни севадиган микроблардир. М.: Шимолий қутб денгизи микроблари учун оптимал даража -15-20, максимали -30-35, минимали 0 ва хатто -6 дир. Бу гуруҳга нур сочувчи, денгиз, сув хавзаларида учрайдиган ва темир бактериялар киради. 2. Мезофил - грекча «мезос»-ўртача деган маънони англатади. Улар учун оптимал даража ]30]37, максимали ]45]50, минимали ]10 дир. Бу гуруҳга кўпчилик сапрофит бактериялар, патогенлар ва ачитувчи микроблар киради. 3. Термифил - грекча «термос»-иссиқ дегани. Унга иссиқсевар бактериялар кириб, улар учун оптимал даража ]50]60, мак-симали ]80, минимали ]35 дир. Уларга ҳайвонларни овқат ҳазм қилиш трактидаги ва тупроқнинг юза қатламида яшовчи микроблар киради ҳамда ўзлари ҳам иссиқлик ажратиб чиқаради. Паст температура микробларни ўлдирмайди ва аксинча уларни ўсишини вақтинча пасайтиради. Шунинг учун озиқ-овқат маҳсулотлари паст температурада сақланади. Тупроқда ва одамнинг терисида учрайдиган микроблардан Бас Мезентерикуснинг спораси 10-12 соат қайнатилганда ўлади. Юқори температура билан стерилизиция ўтказилади. Стерилизация - лотинча «стериллис»-наслсизлантириш маъно-сини билдиради. Стерилизиция қилинганда патоген ва патогенсиз микроорганизмлар ва уларнинг споралари ҳам ўлдирилади. Стерилизиция бир неча усуллар билан ўтказилади: 1. Алангада қиздириш ёки фломбир қилиш усули. Бу усул билан алангада бузулмайдиган асбоб ва ускуналар стеризицияланади. 2. Қуруқ иссиқ билан стериллашда қуритиш ёки Пастер шкафидан фойдаланилади. Қуруқ иссиқлик Билан стериллаш ]170 даражада 45 минутдан 1 соатгача, ]180 даражада 15 минут ва ]200 даражада фақат 5 минут давомида ўтказилади.

3. Қайнатиб стериллаш усули билан асосан вегетатив шаклли микроблар, узоқ муддат стерилланса споралар ҳам ўлдирилади. 4. Ҳаракатдаги буғ билан стериллаш усулида маҳсус КОХ аппарати ишлатилади. Сув қайнаганда буғ ҳосил бўлади ва юқорига кўтарилиб, нарсаларни ёнидан ўтиб иссиқлик ҳосил қилади ва уларни стериллайди. 5. Босим остидаги буғ билан стериллаш усулини қўллаш учун атоклав керак. 6. Тенделизация усулини Тендел деган олим тавсия этган. Бунда суюқлик ]60]65 даражада 1 соатдан беш кун ёки ]70]80 даражада бир соатдан уч кун стерилланади. 7. Пастеризиция усули ҳам тенделизацияга ўҳшаган. Фарқи шуки, пастеризация ]70 даражада 30 минут ёки ]80 даражада 15 минут давомида ўтказилади. Юқори температура таъсирида оқсиллар денатурацияга учрайди. Ферментларнинг активлига пасаяди. Микроблар фақат намликда яшашга мослашганлиги учун сувсиз қуруқ шароитга тушиб қолса ҳужайрасининг суви камаяди ва яшаш фаолияти тўхтайди.

Похожие

Микроорганизмлар ва уларга ташқи факторларнинг таъсири

Ички муҳит физиологияси

Муҳит ва экологик омиллар

МИКРООРГАНИЗМЛАРДАГИ МОДДА АЛМАШУВИ

Генларнинг ўзаро таъсири