Генларнинг ўзаро таъсири - Биология - Рефераты

Генларнинг ўзаро таъсири

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Аллел генларнинг ўзаро таъсири. 2. Аллел бўлмаган генлариннг ўзаро таъсири

www.arxiv.uz Мендель қонунларини ўрганиш жараёнида битта ген битта белгини юзага чиқаришини кўриб ўтдик. Лекин айрим ҳолатларда чатиштиришлар натижаси Мендель қонуниятларидагидек чиқмади. Фақат иккинчи авлодда эмас, биринчи авлодда ҳам кутилмаган янги белги дурагайлар пайдо бўлади. Чунки айрим ҳолатларда битта белги икки ва ундан ортиқ генларнинг ўзаро таъсир натижасида ва аксинча бир неча белгилар битта ген иштирокида юзага чиқиши аниқланди. Бу эса дурагайларда белгиларнинг ажралиш нисбатига албатта таъсир қилади. Демак ҳар бир организм генотипини бир-бирига алоқаси бўлмаган алоҳида олинган генларнинг тўплами деб бўлмайди. Генларнинг ўзаро таъсири дейилганда генларнинг жисмоний жиҳатдан бир-бирига таъсир кўрсатиши эмас балки уларнинг бирламчи ва иккиламчи маҳсулотларининг белгиларини юзага чиқариш жараёнидаги ўзаро таъсир тушунилади. Аллел генларнинг ўзаро таъсири. 1. Тўлиқ доминантлик - гетерозиготали дурагайларнинг барчасида фақат битта аллелнинг белгиси тўлиқ намоён бўлиб, иккинчи аллел белгисининг пайдо бўлмаслиги. Ҳозирги пайтда ўрганилган икки мингдан ортиқ моноген ирсий касалликлардан ярми, касалликни келтириб чиқарувчи геннинг доминантлиги натижасида пайдо бўлади. Масалан, олти бармоқли доминант белги, бармоқларнинг бешта бўлиши эса рецессив белги. 2. Чала доминантлик да доминант ген ўз хусусиятини тўлиқ юзага чиқара олмайди. Белги чала доминантлик билан юзага чиққанда биринчи авлоднинг гетерозиготали дурагайларида доминант белги тўлиқ пайдо бўлмайди. Камқонлик касаллиги доминант геннинг чала доминантлиги натижасида пайдо бўлади. 3. Ўта доминантлик - доминант аллелнинг гетерозигота ҳолида -Аа, гомозиготалигига - АА қараганда ўз белгисини кучлироқ намоён қилиши. 4. Кодоминантлик - гетерозиготали организмда ҳар иккала аллелга ҳам хос белгиларнинг юзага чиқиши. Ҳар бир аллел иштирокида алоҳида-алоҳида оқсил синтез қилинганлиги учун гетерозиготали организмда ҳар иккала аллелнинг ҳам

www.arxiv.uz оқсилини учратиш мумкин. Одамда 4-қон гуруҳи кодоминантлик билан юзага чиқади. Аллел бўлмаган генлариннг ўзаро таъсири. Одатда ҳар бир ген мустақил равишда битта белгини юзага чиқаради. Лекин айрим ҳолатларда битта геннинг белгини юзага мустақил чиқаришида унга аллел бўлмаган иккинчи ген ўз таъсирини кўрсатиши мумкин. Натижада белгиларнинг келгуси авлодларда ҳосил бўлиши Мендель қонунияти бўйича бўлмайди. 1. Комплементарлик - аллел бўлмаган генларнинг ҳар бири алоҳида-алоҳида белгини юзага чиқариб, биргаликда эса бошқача белгини юзага чиқариши. Комплементарликда иккинчи авлод дурагайларида белгиларнинг ажралиши 9:3:3:1, 9:7, 9:3:4 нисбатларда бўлади. Генларнинг комплементартаъсири жуда кўп учрайди. Масалан, сичқонлар жунининг ранги к.г. таъсирида юзага чиқади. Оқ сичқонлар қора билан чатиштирилганда Ғ 1 гетерозиготали кулранг бўлади. Кулранг фенотипнинг пайдо бўлиши 2та генга, қора ранг ишлаб чиқарувчи (А) ва шу пигментни сичқон жунининг толаси бўйича жойлаштирувчи (В) генга боғлиқ. Пигментларнинг ҳар жой, ҳар жойда жойлашиши кулрангни таъминлайди. Қора сичқонда қора пигмент ҳар жой ҳар жойда жойлашмасдан жуннинг узунаси бўйича текис жойлашган. Оқ сичқонларда қора рангли пигмент бўлмайди, чунки шу пигментни таъминловчи ген йўқ. Сичқонларда жуннинг кулранги қора ва оққа нисбатан доминант. Оқ ва қора чатишганда Ғ 1 кулранг. Ғ 2 9 та кулранг, 3 та қора, 4 та оқ. Дом.ген -А қора пигмент ишлаб чиқаради, В ген эса шу пигментни тола бўйлаб тарқатади, бу генларнинг рецессив аллеллари эса пигмент ишлаб чиқармайди (а) ва пигментни тарқатмайди (в). Оқ сичқонт генотипи - ааВВ, қора сич. - ААвв, дурагай АаВв. Нормада эшитиш қобилияти ҳам 2 та аллел бўлмаган доминант ген иштирокида (АВав) юзага чиқади. Бу генларнинг бири ички қулоқдаги чиғаноқнинг, 2-си эшитув нервининг нормада рив.ди. Доминант генли гомозиготалар ва гетерозиголар нормал, 1 ёки иккала генлар бўйича рецессив гомозиготалар кар бўлиб туғилади. Сутэмизувчиларнинг ҳужайраларида вирусга қарши интерферон оқсили ишлаб чиқарилади. Интерфероннинг ҳосил бўлиши 2та аллел бўлмаган ген таъсирига боғлиқ. Бу генларнинг бири иккинчи хромосомада иккинчиси 5-

www.arxiv.uz хромосомада жойлашган. Одамларда узоқни кўрмасликнинг 2 хили мавжуд: паст (- 2,0...4,0 диоптрий) ва юқори (-5 дан юқори). Иккала белги ҳам нормал кўришга нисбатан доминант, шу белгиларни юзага чиқарувчи генлар алоҳида хромосомада жойлашган ва ўзаро боғланмаган. Узоқни кўролмаслик гени дом. Нормал ген рецессив. 2. Эпистаз - битта ген таъсирининг унга аллел бўлмаган иккинчи ген таъсиридан устун бўлиши. Эпистаз рецессив ген таъсирида ҳам юзага чиқиши мумкин. Шунга кўра у 2хил: дом. Ва рец. Эпистазга бўлинади. Дом эп.да битта дом. Ген таъсирида 2-дом. Ген ўз белгисини юзага чиқаролмайди (А В). Рец.эп.да рец. Ген таъсирида дом. Ген ўз белгисини юзага чиқаролмайди (а Д).Ўзига аллел бўлмаган бирорта ген таъсирини йўқотиб, ўзининг белгисини юзага чиқарувчи генга эпистатик , белгисини юзага чиқаролмайдиган генга гипостатик ген дейилади. Генларнинг эпистаз таъсири отларда яхши ўрганилган. Кулранг от (ССвв) қора от (ссВВ) билан чатиштирлса Ғ 1 (СсВв) ҳаммаси кулранг. С ген В ген устидан дом. 1- авлод ўзаро чатиштирилганда 12:3:1 нисбатга ажралади. Сгени бўлганлари кулранг, В генлилар қора, иккала рецессив аллели бўлган дурагайлар малла. Ота қон гуруҳи биринчи - 0, онаники учинчи - В бўлиб, улардар биринчи қон гуруҳли қиз туғилди. Шу қиз иккинчи - А қон гуруҳли йигитга турмушга чиққан ва улардан иккита қиз туғилган. Бирининг қон гуруҳи туртинчи -АВ, иккинчисиники). АВ гуруҳли бўлишига сабаб, оила аъзолари биринчи қон гуруҳига эга бўлсаларда,3- ёки2-қон гуруҳларини белгиловчи генларни ўзларида сақлаши мумкин. 3. Полимерия. Аллел бўлмаган бир неча генлар таъсирида битта белгининг юзага чиқиши. Шундай полимер генлар таъсирида ҳосил бўладиган белгилар полимер белгилар ҳисобланади. Полимер генлар битта ҳарф билан иф.ди. А 1 А 2 А 3 А 4 . Битта организмда шундай бир хил генларнинг тўпланиши натижасида уларнинг таъсири кучаяди. Полимер генларнинг юзага чиқишини асримиз бошларида швед генетиги Г. Нильсон-Эле қизил ва оқ донли буғдойларда ўзаро чатиштириб, Ғ 1 3:1, Ғ 2 15:1 нисбатда бўлди. Тўқ қизил рангдан оч қизил ранггача ва 1та рансиз бўлиб чиқди. Одамда кўпгина морфологик ва физиологик хусусиятлар полимер генлар таъсирида пайдо бўлади. Масалан, бўй узунлиги, тана оғирлиги, артериал босимнинг

www.arxiv.uz ўлчами, теридаги милонин миқдори. Тери ранги 5 ё 6 та генлар иштирокида ҳосил бўлади. Қора танли билан оқ танли никоҳидан ўртача рангли мулат бола туғилади.Бўндай болалардан келажакда қора танли, ўртача рангли ва оқ танли фарзандлар туғилиши мумкин. Одамда бўй узунлигини белгиловчи 3 та полимер ген фақат рецессив аллаллари бўлса, бўйи паст бўлади, дом. Аллеллари бўлса узун бўлади. Бўйи паст қиз узун бўйли йигитга турмушга чиқса болаларнинг барчаси узун бўйли бўлади. Шўндай қилиб, генотип генларнинг фақат тўплами бўлиб қолмасдан, балки уларнинг ўзаро бир-бирига таъсир этиши асосида тузилган мураккаб системадир.

www.arxiv.uz Ф ойдаланиладиган адабиётлар : 1. Лобашев М.Е. Генетика. Изд-во ЛГУ , 1967, 751с. 2. Лобашев М.Е., Ватти К.В., Тихомирова М.М. Генетика с основами селекции. М. Просвещение, 1970. 432с. 3. Гершензон С.М. Основы современной генетики. 2-е изд., Киев, Наукова думка, 1983, 558с. 4. Айала Ф., Кайгер Дж. Современная генетика. I - II том, Москва, Мир, 1987 г. 5. Инге-Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции. М., Высшая школа, 1989, 592с. 6. Сингер М., Берг П. Гены и геномы. I том. Москва, Изд-во Мир, 1998. 364 c . 7. Медицинская генетика. Под редакцией. Бочкова Н.П. М., Изд-во Мастерство, 2002. 192с. 8. Мусаев Д. А. и др. Генетический анализ признаков хлопчатника. Ташкент, Национальный Университет Узбекистана им. М.Улугбека. 2005, 121с.

Похожие

Генларнинг ўзаро таъсирида белгиларнинг ривожланиши

Микроорганизмларга ташқи муҳит омилларининг таъсири

Генетика фанининг предмети ва вазифалари

Микроорганизмлар ва уларга ташқи факторларнинг таъсири

Генетик материалнинг ўзгарувчанлиги