Mikrobiologiyaning qisqaсha rivojlanish tarixi - Биология - Рефераты

Mikrobiologiyaning qisqaсha rivojlanish tarixi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

www.arxiv.uz Reja: 1 . Mikrobiologiya fanining rivojlanishida A.Levengukning xizmatlari. 2. Fransuz olimi Lui Pasterning qilgan ishlari. 3.Tibbiyot mikrobiologiyasining rivojlanishida Robert Koxning xizmatlari.

www.arxiv.uz Mikroorganizmlar kashf etilmasdan oldin ham inson qatiq, vino tayyorlashda, novvoychilikda mikrobiologiya jarayonlaridan keng kulamda foydalanib kelgan. Qarshi zamonlardanok shifokorlar va tabiatshunoslar ko`pgina yuqumli kasalliklarning kelib chiqish sabablarini izlay boshlagan edilar. Masalan, Gippokrat (bizning eramizdan oldingi 460 — 377 yillarda), Lukretsiy (95 — 50 yillarda) va usha davrning boshqa yirik olimlarning ishlarida turli — tuman yuqumli kasalliklarning sababchisi tirik tabiatga bog`liq ekanligi ko`rsatilgan. O`rta Osiyo halqlari avvaldanok chechak, moxov va boshqa kasalliklar to`g`risida ma`lumotlarga ega edi. Abu Ali ibn Sino (900 — 1037) bu kasalliklarning sababchisi tirik mavjudotlar ekanligini va ular suv. havo orqali tarqalishini aytgan. Mikroorganizmlarning ochilishi mikroskopning kashf etilishi bilan bevosita o`zviy bog`liq bo`ldi. Birinchilar qatori Gans va Zahariy yansen, sungra G. Galiley va K. Drebbel tomonidan mikroskoplar yaratildi va takomillashtirildi. Gollandiyalik olim Anton van Levenguk (1632— 1723) o`zi yasagan mikroskop yordamida iflos suv, turli xil organik moddalarni suyuqliklari — har xil moddalar qaynatmalari, tish kiri kabi namunalarni tekshirib, ulardagi mikroorganizmlarni ko`zatib «Anton Levenguk kashf etgan tibbiyot sirlari» degan kitobida (1695) mikroorganizmlarning shakllarini tasvirlab bergan. Rossiyada birinchi mikroskop Ivan Belyayev va Ivan Kulibinlar tomonidan kashf etilgan. Rus olimi, harbiy vrach D. S. Samoylovich (1744—1805) mikroskop yordamida chuma kasalligining qo`zg`atuvchisini tekshirib, odamlarni bu kasallikga qarshi emlash usulini taklif etgan. Uning bu kashfiyoti boshqa yuqumli kasalliklarning sababchisini o`rganish uchun asos bo`ldi. Angliyalik vrach E. Djenner (1749— 1823) 1798 yilda chechakka qarshi emlash muhim ahamiyatga ega ekanligini ko`rsatib bergan edi. XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab ancha takomillashtirilgan mikroskoplar yaratildi. Bu esa mikroorganizmlarning faqat morfologik to`zilishini emas, balki fiziologiyasini ham o`rganishga ham imkon berdi. Mikroskopning ochilishidan boshlab mikroorganizmlar to`g`risida qilingan

www.arxiv.uz ishlar mikrobiologiya tarixida 1 davr «Mikrobiologiyaning rivojlanishi morfologiya davri» deb farqlanadi. SHved olimi K.Linney (1707— 1778) hamma tirik mavjudotlarni bir sistemaga solgan bo` l sa ham, u mikroorganizmlarni bir avlodga kiritib, ularni «xaos» deb atadi. Mikroorganizmlarni birinchi sistematikasi Daniyalik Myullerga taalluklidir. U suv va tuprokdagi «animalkullar» ni sistemaga soladi. Ularni «info`zoriyalar» deb atadi. Sekin asta mikroorganizmlarni o`rganish boshlandi. Keyinchalik M.M. Terexovskiy ham mikroorganizmlar ustida ishlab har xil qaynatmalarning mikroorganizmlarini o`rgandi. Temperatura, elektr toki va zahar ta`sirida mikroorganizmlarni holok bo`lishini aniqladi. 1835 yil Erenburg «Info`zoriyalar mukammal ortanizmlardir» degan mavzuda ilmiy asar yozdi va hamma tuban jonzotlarni 22ta sinfga bo`di. Kitobga info`zoriyalar atlasini kiritdi va ularni tavsiflarini berdi, mikroorganizmlarni binar nomenklaturada atadi va barcha bakteriyalarni 3 sinfga bo`di. XIX asr o`rtalariga kelib P.F. Goryainovning «Zoologiya» asarida mikroorganizmlarga ayrim bo`im ajratildi va ularni «Info`zoriyalar bo`limi» deb atadi. SHu vaqtlar Kon F. (1828 — 1898) va Negeli K. lar (1817-1891) bakteriyalardan ba`zilarining tabiatini o`rgana boshladilar. Mikroorganizmlarni o`rganishning ikkinchi davri — «Fiziologiya davri» Lui Paster (1822—1895) ishlaridan boshlandi. U ko`pgina bijg`ish jarayonlarning: spirtli, sut va sirka kislotali bijg`ish hamda boshqa tur bijg`ishlarni biologik mohiyatini aniqladi. Har bir bijg`ish jarayonining o`z mikroorganizmlari borligini tajribalar bilan isbotladi. U yana chirish jarayonlari ham aloxida mikroorganizmlar ta`sirida borishini ko`rsatdi. Bu buyuk fransuz olimi kuydirgi, qutirish, saramas, gazli gangrena, tut ipak qurtining (pebrina) kasalligini, vino va pivoning bo`zilishini o`rgandi va ularga qarshi ko`rash choralarini aniqab berdi. Kislorodsiz muhitda yashaydigan anaerob bakteriyalarni aniqladi. Laboratoriya amaliyotiga sterillash usullarini kiritdi. Aristotel va Vergiliylar «O`z - o`zidan tug`ilish» nazariyalarining asossizligini ko`rsatdi. Oziqa muhit yaxshilab sterillansa, unda

www.arxiv.uz hech qanday mikroorganizmning paydo bo`masligini asoslab berdi. Paster tovuqlar xolerasini o`rganish jarayonida sog`lom tovuqga kuchsizlantirilgan bakteriya kulturasini yuborilganda tovuqlarning kasallikga chalinmasligini katdi. Xuddi shu ishni u kuydirgi kasalligi bilan kasallangai mollarda ham qaytardi va ijobiy natijalar olishga muvaffaq. U hayvonlarni kuchsizlantirilgan bakteriya kulturasi bilan emlaganda hayvonlarda kuydirgi bakteriyasiga qarshi immunitet hosil bo`lishini aniqladi. Paster kuydirgi kasalligini .o`rganib «lanatlangan dalalar» sirini ochdi. Pasterning qutirish kasalligini o`rganish borasidagi ishlari o`ta katta ahamiyatga molikdir. U qutirgan itlar sulagini mikroskop ostida tadqiq qilib mikroorganizmlarini ko`rishga muyassar bo`a olmadi. Kasallik bakteriyasini mikroskopda ko`ra olmagan bo`sa ham, kasallikii yuzaga keltiruvchi «sabab» — qutirgan hayvonning bosh va orqa miyasida joylashishini aniqladi. Kasallangan quyon miyasini sekin - asta quritib kuchsizlantirilgan kasal qo`zg`atuvchini olish mumkin ekan. U bilan hayvonlarni immunizatsiya qilibsog`lom hayvonlarni kasallikdan saqlab qolish yo`llarini topdi. Bunday emlashlar, antirabik emlashlar deyilib juda keng kulamda tarqaldi. Bu ishlar yangi fan bo`lgan immunologiyaning paydo bo`lishiga asos soldi. Lui Paster fransiya meditsina akademiyasiga akademik, Sankt-Peterburg akademiyasiga muxbir a`zo va keyinchalik faxriy akademigi qilibsaylandi. Parijda 1888 yili Paster instituti ochildi. Unda keyinchalik ko`zga ko`ringan mikrobiologlar ta`lim oldi. Bularga Mechnikov, Vinogradskiy, Gamaleya, Xavkin, Sklifasovskiy va boshqalarni misol qilibkeltirish mumkin. X I X asrda ko`p mamlakatlarda meditsina mikrobiologiyasi rivojlandi. Meditsina mikrobiologiyasining rivojlanishiga nemis olimi Robert Kox (1843 — 1910) ko`p hissa qo`shgan olimdir. U sof mikroorganizm kulturasini ajratish uchun qattiq (quyuq) Oziqa muhitdan foydalanishni taklif etdi. Odam va qoramollarda sil kasalligini qo`zg`atuvchisini va vabo vibrionini ajratib oldi. Mikroskopik metodlarni takomillashtirdi, mikroskopiyada immersion tizimni qo`llash va mikrofotografiyani amaliyotga kiritdi.

www.arxiv.uz I.I.Mechnikov (1845-1916) fagotsitoz va uning immunitetdagi ahamiyati haqida to`liq ta`limot yaratdi. hirituvchi va sut kislotali bijg`ish bakteriyalari orasidagi antogonizmni aniqladi va vabo kasalligini aniqlashga o`z hissasini qo`shdi. Rossiyada birinchi bakteriologik stansiya tashkil etdi. Uning rahbarligida yirik mikrobiologlar: G.N. Gabrichevskiy, A.M. Bezredka, I.G.Savchenko, L.A.Tarasevich, N.F.Gamaleya, D.K.Zabolotniy va boshqa olimlar yetishib chikdi. Tuproq mikrobiologiyasi haqida ham ancha ishlar qilindi. SHlezing va Myuns kabi fransuz olimlari nitrifikatsiya jarayonini o`rgandi. S.N.Vinogradskiy bu jarayonni chuqur o`rganib «Typpoq mikrobiologiyasi» degan asarni yaratdi. Xemosintez jarayonini ochish sharafiga muyassar bo`ldi. U xemosintez jarayonini nitrifikatorlar, oltingugurt va temir bakteriyalar misolida aniq ko`rsatib berdi. Tuprokda erkin holda yashovchi anaerob bakteriya klostridium, pasterinaum, sellyuloza parchalovchi bakteriyalarni ham Vinogradskiy topdi va u ko`pgina mikrobiologik metodlar yaratdi. M Beyerink tuprokda uchraydigan erkin azot o`zlashtiruvchi bakteriyalardan azotobakterni aniqladi. Gelrigel G., Vilfor G. Tuproq mikrobiologiyasi ustida ish olib borib, dukkakli o`simliklarning azot o`zlashtirishi, ular ildizidagi tuganaklarga bog`liq ekanligini ko`rsatib berishdi. Sekin asta to`plangan materiallar, aynqsa nafas olish va bijg`ish jarayonlari ximizmini aniqlash ishlari mikrobiologiya rivojlanishidagi uchinchi davr «mikrobiologiyaning bioximiya yo`nalishi» ga turtki bo`ldi. Bu borada S.P.Kostichev, V.S.Butkevich, V.N.SHaposhnikov va N.D.Iyerusalimskiylarni ishlari alohida ahamiyatga ega. Chirindi moddalar va tuproq strukturasini hosil bo`lishida tuproq mikroorganizmlarning rolini tushuntirishda I.V.Tyurin, M.I.Kononova va boshqalar, mikroorganizmlar ekologiyasini o`rganish sohasida B.L.Isachenko, ye.N.Mishustin, N.M.Lazerevlar, Tuproq va rizosferadagi turli xil mikroorganizmlarning aktivligini aniqlashda N.N.Xudyakov, N.G.Xolodniy, V.S.Butkevich, N.A.Krasilnikov, ye.F.Berezova, ya.N.Xudyakov va boshqalarning ishlari muhim ahamiyatga egadir.

www.arxiv.uz B.F.Perfilev va D.R.Gabell keyingi vaqt da mikrobiologiya texnikasini rivojlantirishga o`z hissalarni qo`shgan olimlar va ular yaratgan kapillyar mikroskopiya metodi chiqindilarda uchraydigan yirtkich bakteriyalarni topishga yordam berdi. Utgan asrning oxiridan boshlab mikrobiologiyaning bir tarmogi bo`lgan suv va geologiya mikrobiologiyasi rivoj topdi. G.A.Nadson, B.L.Isachenko, M.A.Egunov, V.O.Tauson, V.S.Butkevich, A.E.Kriss, A.S.Razumov va boshqalar bu tarmoqni rivojlanishiga katta aniq qo`shdilar. Nadson G.A. va uning shogirdi G.S.Fillipov 1925 yilda achitki zamburuglariga turli nurlar bilan ta`sir etib, ulardan mo`tantlar oldilar. Mikrobiologiyadagi ana shunday katta kashfiyotlar mikroskopik texnikaning rivoj topishi bilan chambarchas bog`liqdir. 1873 yilda Ernest Abbe mikroskoplar uchun linzalar tizimini takomillashtirdi. 1903 yilda Zidentopf va Jigmondi ultramikroskopni, 1908 yilda A.Keller va Zidentopf birinchi lyuminessent mikroskopni kashf etdilar. Nixoyat 1928-1931 yillarda birinchi elektron mikroskop yaratildi va 1934 yili F.Sernike fazo — kontrast prinsipini takomillashtirdi. Elektron mikroskopda 0,02 nm dan to 7 A gacha va undan ham mayda.ulchamli buyumlarni ko`rish mumkin bo`di. Mamlakatimizda mikrobiologiyani rivojlanishi uchun qulay sharoit mavjudligi tufayli uning nazariy va amaliy masalalari bilan bog`liq bo`lgan sohalari: oziq-ovqat sanoati, konserva sanoati, sut mahsulotlarini qayta ishlash sanoati, pivo pishirish sanoati, turli aminokislotalar, oksillar, antibiotiklar va vitaminlar ishlab chikarish sanoatlari yanada rivoj topmokda. O`zbekiston Fanlar Akademiyasining mikrobiologiya va botaniqa institutlarining xodimlari A.M.Mo`zafarov, M.I.Mavloni, S.A.Askarova, A. F.Xolmurodov, I.J.Jumaniyozov, K.D.Davronov, S.S.Ramazonova, S.M.Xojiboyeva, J.Safiyazov, J.Kutliyev, A.S.Rasulov, X.O.Berdikulov, R.SHoyokubov, J.Toshpulatov va boshqalar. Mirzo Ulugbek nomli Toshkent davlat universitetida O.G.YOlkina, K.YU.Musayev. F.G.Axmedova, ya.F.Nizametdinova, M.L.Mansurova, I.A

www.arxiv.uz Mo`zafarova boshqalar mikrobiologiya fanining rivojlanishida o`z aniqlarini qo`shib kelmokdalar. MIKROBIOLOGIYA TADQIQOTLARNING ASOSIY METODLARI Toza kulturalara haqida tushuncha va ularning olinishi. Bir turdagi bakteriya individlarining yig`indisi bakteriya kulturasi deyilib, ulardan toza kulturani ajratish uchun odatda har qanday namuna mikroorganizm yoki bakterial kulturadan har xil suyultirilgan namunalar tayyorlanadi va ularni qattiq oziqa muhtiga eqiladi Ularni ma`lum muddat termostatda optimal haroratda ustirilganda ayrim-ayrim bakteriya koloniyalari hosil bo`ladi. Ana shu koloniyalar nazariy jihatdan bir bakteriya hujayrasidan hosil bo`lgan individlar yig`indisidan iborat bo`lib, ularning o`lchamlari bir xil, shakllari va boshqa xususiyatlari bir xil bo`ladi.. Amaliyotda toza bakteriya kulturasini olish uchun suyultirilgan namuna qattiq oziqa muhtidan bir necha marta «o`kazilib», mikroskop ostida ularning morfologiyasi ko`zatilib, so`ngra ularni shu tozaligida boshqa xususiyatlari o`rganiladi. Mikromanipulyator yordamida har bir hujayradan toza bakteriya kulturasi tayyorlanadi. Mikrobiologiya amaliyotida mikroorganizmlar preparatlarini tayyorlash uchun har xil usullardan foydalaniladi. Jumladan, fiksirlangan bo`yalgan preparatlar tayyorlash usuli, «ezilgan tomchi» usuli, «osilgan tomchi», Gram usulida bo`yash va hokazolar kiradi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Burxonova X.K., Murodov M.M. Mikrobiologiya. Toshkent, «O`qituvchi», 1975. 2. Vahobov A., Inog`omova M. Mikrobiologiya. UzMU. Toshkent, 2000. 3. Bakulina N.A. i dr. Mikrobiologiya. Toshkent. Meditsina, 1979. 4. Mustakimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. «O`qituvchi». T. 1995. 5. Rabotnova I.L. Obshaya mikrobiologiya. M. Vssh. shkola, 1966. 6. Fedorov M.V. Mikrobiologiya. Toshkent. «O`qituvchi», 1966. 7. Inogomova M. Mikrobiologiya va virusologiya asoslari. Toshkent, 1983. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Sitologiyaning rivojlanish tarixi

Genetika fanining rivojlanish tarixi

Biologiya o’qitish metodikasining rivojlanish tarixi

Mikrobiologiya fani va uning rivojlanish tarixi

Virusologiyaning prеdmеti, vazifalari va uning rivojlanish tarixi