Mikrobiologiya fani va uning rivojlanish tarixi - Биология - Рефераты

Mikrobiologiya fani va uning rivojlanish tarixi

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

21.5322265625 KB

Mikrobiologiya fani va uning rivojlanish tarixi Reja: 1. Mikrobiologiya fanini ahamiyati. 2. Mikrobiologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi. 3. Mikrobiologiyani yutuqlari

Tayanch iboralar: Mikroorganizm, bakteriya, mikroskop, umumiy, xususiy, tibbiyot, texnik mikrobiologiya, sanitar mikroblar, mikroorganizm oqsillari, bakteriologiya, mikoplazmatologiya, rikketsologiya, mikologiya, virusologiya, sof kultura, kasallik qo’zg’atuvchisi, immunologiya, vaksina, zardob, gen injeneriyasi. Mikrobiologiya fanini ahamiyati. Mikrobiologiya – mikroorganizmlar haqidagi fan. Mhikroblarning o’lchamlari 0,1 mm dan kichik bo’lib, ularni faqatgina qurollangan ko’z bilangina ko’rish mumkin. Mikroblarga ba’zi soddalilar, bir hujayrali suv o’tlari, mikroskopik zamburug’lar, bakteriyalar, viruslar va hokazolar kiradi. Ularni tekshirish uchun 3000 marta kattalashtirib ko’rsatadigan optik mikroskoplar va o’ndan yuzming martagacha kattalashtirib ko’rsatadigan elektron mikroskoplar ishlatiladi. Mikroorganizmlarning barchasini yagona atama bilan birlashtirib mikroblar deyish mumkin. Bu atamani fransuz olimi Seddilo 19 asrniing oxirida kiritgan. Bu fanning nomi ham fransuz olimi E. Dyuklo tomonidan taklif etilgan bo’lib, uchta grekcha so’zdan tarkib topgan: ―mikros‖- mayda, ―bios‖- hayot, ―logos‖ - fan. Ya’ni mikrobiologiya. Ushbu fan nihoyatda mayda organizmlar – mikroblarning – morfologiyasi, fiziologiyasi, genetikasi, ekologiyasini, ularning hayvon, o’simlik va odamlar hayotidagi roli va ahamiyatini o’rganadigan fan. Mikrooarganizmlar tabiatda juda keng tarqalgan: tuproq, suv, havo, osimliklar sirtida, hayvonlar va odamlar terisida ham ichaklarida, hayvonlarning teri qoplamida, atrof muhitning barcha predmetlarida. Mikroblar shaxta chuqurligi va dengiz tubida, bir necha o’n kilometr balandlikdagi stratosferada ham uchraydi. Foydali va zararli mikroorganizmlar bor. Ba’zilari o’simlik qoldiqlari, hayvonlar jasadini chiritib, yerni tozalasa, ba’zilari o’simlik va hayvonlarda kasallik chaqirib, katta zarar yetkazadi.

Mikroorganizmlar tabiatda moddalar almashinuvida aktiv ishtirok etadi. Hazm qilish jarayonlarida ham, ayniqsa kavsh qaytaruvchilarda muhim ahamiyatga ega. Sigirlarning katta qornida mikroblar 3 kg ga yetishi mumkin. Mikroblar dunyosining turli xilligi mikrobiologiyani qator bo’lim va yo’nalishlari ya’ni tarmoqlari farqlanishiga olib keldi. Hozirgi vaqtda mikrobiologiya qator mustaqil yo’nalishlarga bo’lingan: umumiy, xususiy, tibbiyot, veterinariya, qishloq ho’jalik, texnik (sanoat), suv (dengiz), kosmik mikrobiologiya va h.k. Mikrobiologiya Umumiy Xususiy Tibbiyot mikrobiologiyasi Veterinariya mikrobiologiyasi Mikroorganizmlarning hayot faoliyati umumiy qonuniyatlari va ularning tabiatdagi rolini umumiy mikrobiologiya, mikroblar dunyosining alohida vakillarini xususiy mikrobiologiya o’rganadi. Xalq xo’jaligining rivojlanishi, hayvon, odamlar va o’simliklar patologiyasida, infeksion kasalliklarning oldini olish va qarshi kurashish vositalarini yaratish, hatto tabiatning doimiyligini tutib turishida mikrobiologiya fanini ahamiyati nihoyatda katta. Veterinariya mikrobiologiyasi. Qishloq xo’jalik, uy va yovvoyi hayvonlar, odam va hayvonlar uchun umumiy bo’lgan kasalliklarning qo’zg’atuvchilarini hamda chorvachilik yem - xashak va oziq ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda muhim ahamiyatga ega bo’lgan mikroorganizmlarni o’rganadi. Bu fan bakteriyalar , viruslar , patogen zamburug ’ lar , rikketsiyalar , mikoplazmalar , xlamidiyalarni tekshiradi . Veterinariya mikrobiologiyasining ma ’ lumotlariga asosan hayvonlarning yuqumli kasalliklariga diognoz qo ’ yish , ularni maxsus profilaktika qilish , davolash tadbirlarini ishlab chiqaradi . Mikrobiologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi .

Odamlar mikroorganizmlar aniqlanishidan oldin ham non pishirishda , sut mahsulotlari va vino tayyorlashda mikrobiologik jarayonlardan foydala nishgan . Qadimda olimlar yuqumli narsaning kasal organizmdan sog’lom organizmga berilishi haqida fikr yuritganlar. 2000 yil avval Xitoyda, Hindistonda va Kavkazda odamlarni chechak kasalligiga qarshi, Afrikada qoramollarni o’pka yallig’lanishia kasalligiga qarshi emlaganlar. Qadimiy Misrda mollar uchun oziqalarni siloslashgan.Ammo bu jarayonlarning sababi asrlar davomida jumboq bo’lgan. Mikrobiologiya fani mikroorganizmlar kashf etilgandan keyingina taraqqiy eta boshladi. Linzalarni silliqlovchi gollandiyalik Antoni Van Levenguk (1632-1723) o’zi yasagan mikroskop orqali ko’zga ko’rinmaydigan mikroblar dunyosini birinchi bo’lib ochgan va ularning asosan uch shaklda bo’lishini «A. V. Levenguk kashf etgan tabiat sirlari» nomli kitobida bayon etgan. M.M.Terexovskiy (1740-1796) birinchi marta tajriba usulini qo’llab, infuzoriyalarni o’rgandi. Asbob - anjomlarni qaynatish usulida zararsizlan tirishni kiritdi. D.S.Samoylovich (1744-1805) odamlarning toun (o’lat) kasalligining sababchisi mikrob deb hisoblab, uni mikroskopda topishga uringan va odamlarning touniga qarshi emlash usulini taklif etgan. X.I.Gelman 1891 yilda manqa va sil allergenlarini tashxis qo’yish maqsa dida ishlatdi. Mikrobiologiya fanidagi keskin burilish, fransuz olimi, mikrobiologiya fanining asoschisi Lui Paster (1822- 1895) nomi bilan bog’liq. Uning kashfiyotlari tufayli XIX asrning ikkinchi yarmida mikrobiologiyada fiziologik davr boshlandi. Paster 1861 yilda chirish va bijg’ish jarayonlari ning sababchisi mikroorganizmlar ekanligini isbotladi. Paster ayrim guruh mikroblar molekulyar kislorodsiz yashashini (anaerob sharoitda) ochdi. Pasterning kashfiyotlari veterinariya mikrobiologiyasi sohasida ham juda katta, U kuydirgi, qutirish, cho’chqa saramasi, tovuq vabosi qo’zg’atuvchi larini o’rganish bo’yicha klassik tekshirishlar o’tkazib, virulentli mikroblarni kuchsizlantirib, shu kasalliklarga

qarshi vaksinalar tayyorlashgan. Paster mikroblarni o’ldirish (avtoklavda sterillash) usulini ishlab chiqqan. Sanoat va texnika mikrobiologiyasida Pasterning xissasi katta. U vinolar kasalligining sabablari mikroblar ekanligini aniqlab, vinoni 55 0 C gacha isitib buzilishdan saqlash usulini kashf etgan (pasterizasiya). Nemis olimi Robet Kox (1843 - 1910) sof mikrob – kulturasini ajratish uchun zich oziq muhitdan foydalnishni taklif etdi, odam va qaromallardan sil kasalligini qo’zg’atuvchisini, vabo mikrobini ajratdi, tajriba o’tkazish maqsadida laboratoriya hayvonlarni mikroblar bilan zararlash usullarini taklif etdi, preparatlarni anilin bo’yoqlar bilan bo’yashni, immersion sistemani qo’llashni va mikrofotografiyani amaliyotga kiritdi. К uydirgi kasalligining qo’zg’atuvchisi spora hosil qilishini aniqladi. Mikrobiologiya tarihida D.I. Ivanovskiy (1864-1920) alohida rol o’ynadi. U tamaki barglarining mozaika kasalligini o’rganib, 1892 yilda viruslarni aniqlagan. Bu mikroorganizmlarning oddiy mikroskopda ko’rin masligini, oddiy oziq muhitlarida o’smasligini, bakteriyalarni ushlab qoladi gan filtrlardan o’tib ketishini isbotladi. I.I.Mechnikov (1845-1916) fagositoz va uning immunitetdagi roli haqida to’liq ta’limot yaratdi. Chirituvchi va sut kislota mikroblari o’rtasida gi antogonizimni aniqladi. L.S.Senkovskiy (1822 - 1887) Rossiyada birinchi bo’lib, kuydirgi vaksi nasini tayyorlab, muvaffaqiyatli emlash usullarini amaliyotga tadbiq etdi. S.N.Vinogradskiy (1856 - 1953) tuproq mikrobiologiyasi asoschisidir. U oltingugurt, temir, nitrifikasiyalovchi bakteriyalarni o’rgandi, xemosintez holatini aniqladi. Elektiv oziq muhitlarni taklif etgan. V.L.Omelyanskiy (1867- 1928) kletchatkani bijg’ituvchi qo’zg’atuvchi larni aniqladi, ular hosil qiladigan jarayonlarni to’liq o’rgandi. Azot to’plov chi bakteriyalarning fiziologiyasi va tarqalishini o’rgandi. U «Mikrobiologi ya asoslari» darsligini yozgan. Mikrobiologiya fanining rivojlanishida boshqa olimlar ham katta xissa qo’shgan. S.A.Korolev (1874 -1932) sutchilikda texnik mikrobiologiyaning

nazariy asoslarini ishlab chiqdi. A.F.Voytkevich (1876 - 1950) asidofil kulturalarining yosh qishloq xo’jalik hayvonlariga davolovchi va diyetik ahamiyatini o’zining tekshirishlarida isbot qildi va nazariy asoslab berdi. V.N.Shaposhnikov (1884 - 1968) texnik mikrobiologiyaning asoschisidir. U sut kislotasi, aseton, butil spirtini ishlab chiqarishni birinchi marta tashkil etdi. 1948 yilda «Texnik mikrobiologiya» kitobini yozdi. N.A.Mixin (1872 - 1946) veterinariya mikrobiologiyasining asoschilari dan biri. Birinchi darslik «Veterinariya vrachlari va talabalari uchun xususiy mikrobiologiya kursi» kitobini yozgan. Leptospiroz qo’zg’atuvchisini topgan, yosh hayvonlar kasalliklariga qarshi formolvaksina va zardob tayyor lash usullarini ishlab chiqqan. N.D.Iyerusalimskiy (1900- 1967), N.A.Krasilnikov (1896-1973), A.A.Imsheneskiy, Ye.N. Mishustin va boshqalar umumiy mikrobiologiya ning rivojlanishida ma’lum xissalarini qo’shgan. O’zbekistonda veterinariya oliygohi, biokombinat, veterinariya laboratoriyalari va boshqa maxsus veterinariya muassasalari muvaffaqiyatli ishlab turibdi. Respublikamizda mavjud bo’lgan salmonellyoz, kalibakterioz, brusellyoz, sil, pasterellez, temiratki va oqsil kabi o’nlab yuqumli kasallikla rning xususiyatlari va bularga qarshi kurash choralari O’zbekiston olimlari tomonidan chuqur o’rganib chiqilgan. Mikrobiologiyani yutuqlari Bozor iqtisodiyoti sharoitida Respublikamiz mustaqilligini yanada mustahkamlashda insonlarning turmush farovonligini oshirish va ularning oziq mahsulotlariga bo’lgan extiyojlarini yetarlicha ta’minlashda chorvachilik mahsulotlari katta ahamiyatga ega. Bunga erishishda mikrobiologiya fanining xalq xo’jaligidagi o’rnini alohida ta’kidlab o’tamiz. Mikrobiologiya faniga asoslangan holda mikroorganizmlardan chorvachilik uchun kerakli bo’lgan oziqaviy oqsil, vitamin , ferment antibiotiklar

va boshqa biologik aktiv moddalar olinmoqda. Qishloq xo’jaligining mikrobio logik sintez mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojini yanada to’laroq qondirishda, biotexnologiya va gen injeneriyasi sohasida fan- texnika yutuqlaridan keng foydalanilmoqda. Mikroorganizmlar yordamida yana ko’pgina biologik sintez mahsulotlari olinadi. – aminokislotalar, organik (limon, uksus, sut) kislotalar; kimyoviy moddalar (etanol, butanol, aseton, glisirin), polisaharidlar va h.k. Gen muxandisligi yordamida – insulin-oqsilli gormon olinadi. U odamlarda qandli diabet kasalligini davolashda ishlatiladi. Yalpi ishlab chiqarish, insullinning narxini arzonlashtiradi. Mikrobiologiya fanining yuqumli kasalliklarning oldini olishda ham muhim o’rni bor. Mikroblar nafaqat kasallik chaqiradi, balki ular davolash vositasi hamdir. Bu maqsadda vaksina, zardoblar, fag va x.k lar ishlab chiqilmoqda. Mikrobiologiyaning fan sifatida xalq xo’jaligidagi ahamiyatiga yana bir nechta misollar keltirish mumkin. Mikroblarning metallurgiyada qo’llanishi. Ba’zi mikroblar metallarni eritish xususiyatiga ega. Bundan eski, rudasi kam, tashlandiq konlardan metal olishda foydalaniladi. Leokin bunday mikroblar – temir bakteriyalari – temirni yemirib, zarar ham yetkazadilar. (Harkov, Kiyev metropolitenlarida – temir konstruksiyalarini buzishgan) Mikroblar temirni eritibgina qolmay, ishlab chiqarishi ham mumkin. Mikroblar metallarning sorbenti hamdir. Biosorbent mikroblar yordami da sanoat oqmalarini (chiqindi) og’ir metall tuzlaridan tozalab, atrof muhitni ifloslashdan saqlaydi. Mikroblar betonning mustahkamligini oshiradi. Bir tonna betonga bir – necha klogramm biomassa qo’shilsa, uning mustahkamligi, tekisligi ortadi. Sanitar – mikroblar. Ular o’simlik qoldiqlari, hayvon jasadini chiritib yerni, suvni tozalaydi. Hozirgi vaqtda suvni tozalashga katta ahamiyat berilmoqda. Qog’oz fabrikasi chiqindisini zararsizlantirishda selyuloza parchalovchi mikroorganizmlardan foydalaniladi.

Mikroblar har xil hidlarni o’ziga singdirib, havoni tozalash mumkin. Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.13- 66. 2.Yemelyanenko P.A. i dr.Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos., 1982.S.7- 25. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989.S.3-18.

Похожие

Mikrobiologiya fani, uning ahamiyati

Mikrobiologiya fani, uning ahamiyati va boshqa fanlar bilan munosabati

Virusologiyaning prеdmеti, vazifalari va uning rivojlanish tarixi

Sitologiyaning rivojlanish tarixi

Genetika fanining rivojlanish tarixi