Ипакчилик ва тутчилик фанининг аҳамияти - Биология - Рефераты

Ипакчилик ва тутчилик фанининг аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ипакчиликнинг аҳамияти ва қисқача тарихи 2. Тутчиликнинг аҳамияти ва қисқача тарихи

www.arxiv.uz Ипакчиликнинг аҳамияти ва қисқача тарихи. Пиллачилик қишлоқ хўжалигининг муҳим тармоқларидан бири бўлиб, тўқимачилик саноатини хом-ашё билан таъминлайди. Республикамизда халқ хўжалиги ривожланган ва аҳолининг турмуш даражаси яхшиланган сари уни табиий ипакдан тўқилган турли кийимларга бўлган эҳтиёжи ҳам ортиб бормоқда. Табиий ипакдан қимматли, пишиқ газламалар тўқилиб, ундан авиация, космонавтика саноатида, тиббиётда, радиотехника ва бошқа соҳаларда кенг фойдаланилади. Шунинг учун Республикамизда ипакчиликни янада ривожлантиришга катта эътибор берилмоқда. Ҳозирги замон ипакчилигининг ватани жануби-шарқий Осиёдир. Хитойда эрамиздан қарийиб 3000 йил илгарироқ табиий ипак тайёрлаш билан шугулланилган. Ўрта Осиёга ипакчилик IV асрда кириб келган. Аммо кейинги йиллардаги текширишларга қараганда Мовароуннаҳрда ипакчилик жуда қадимдан (эрамиздан олдин) мавжудлиги тасдиқланмоқда. Ипак қуртининг бир неча турларидан ипак олинади. Бу турлардан хонакилаштирилгани тут ипак қурти фақат тут барги билан озиқланади ва узунлиги 1000-1500 м дан ортиқ ингичка толадан иборат пилла учрайди. Юқори сифатли ва ранг-баранг шойи матолар дунёда, айниқса Шарқда қадим замонлардан машҳурдир. Шойи Хитойдан Марказий Осиё орқали Европа мамлакатларига ҳам олиб борилган. Натижада кейинчалик «Буюк ипак йули» деб аталган савдо ва маданий алоқалар йули маданиятни бирлаштирувчи йўл вужудга келган. Буюк Амир Темур ҳокимлик қилган даврда давлатнинг бутун ҳудудида, айниқса Марказий Осиёда «Буюк ипак йўли» бўйлаб жойлашган Самарқанд, Шаҳрисабз, Бухоро, Туркистон шаҳарлари ва Фарғона водийсида пиллакашлик, ипакчилик ва шойи матолар тўқиш санъатининг ривожланиб, кийим-бош учун ипакка зар ва кумуш иплар аралаштириб тўқилган шойи газламалар пайдо булган. Бундай кийимлар «Буюк ипак йули» орқали Европа мамлакатларига тарқалган. Тахминан VII асрда ипакчилик Европада пайдо бўлган, ўтган асрнинг

www.arxiv.uz бошларида эса Болқон, Туркия, Италия ва Франция мамлакатларида ривожланиб, юқори поғоналарга кўтарилди, Лекин тут ипак қуртининг оммавий касаллиги (пебрина) тарқалиши натижасида ўтган асрнинг ўрталарида Франция ипакчилиги катта талофатларга учради. XX асрнинг бошларида Япония хом ипак тайёрлашда дунёда биринчи ўринни эгаллади VI иккинчи жахон уруши бошланиши олдидан 360-375 минг тонна хом пилла тайёрлашга эришди. Ипакчилик деганда пилла етиштириш учун зарур бўлган мураккаб жараёнлар мажмуаси тушунилиб, тутзорлар барпо қилиш, қурт уруғини очириш (уруғни жонлантириш), қурт боқиш; наслчилик ишлари; қурт уруғини тайёрлаш (қурт уруғини етиштириш); пиллага дастлабки ишлов бериш (ғумбакни ўлдириш ва пиллани қуритиш); ипак қурти касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари ишлаб чиқилади Тутчиликнинг аҳамияти ва қисқача тарихи. Тут дарахтининг барги ипак қуртининг ягона озиғи ҳисобланса унинг мевалари ширин ва тўйимлилиги ҳамда, шифобахшлиги билан инсон саломатлиги учун ниҳоятда бебаҳо хисобланади. Тут дарахти жуда қадимий куп йиллик ўсимлик бўлиб, тарихий манбаларга кўра 5000 йил илгари Хитойда тарқалиб, сўнгра Ўзбекистонда ҳам устирилиб меваси истеъмол қилиниб, жуда ноёб хисобланган унинг барги билан ипак қурти боқилиб нафис ва мустаҳкам ипак олинган. Асрлар давомида халқ селекцияси тамонидан Шотут, Балхи тут, Марварид тут ва бошқа кўплаб тут навлари яратилиб хозирги пайтда хам ўстирилмоқда. Лекин кейинги йилларда шуни афсус билан айтиш жоизки, халқимиз тамонидан яратилган ана шу ноёб тут навлари йўқ қилинмоқда. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар кенгаши, хужалик вазирлиги билан биргаликда чиқарган қарорида ипак қурти учун озиқ берувчи тут дарахтларини ва тутзорларни оилавий звеноларга ва фермерларга бириктириб қўйишни, янги тутзорлар барпо этиш ва тут кўчатлари етиштиришини ривожлантириш хамда тутзорларни сақлаш, устидан назорат

www.arxiv.uz ўрнатиш каби бир қанча керакли масалалар қабул қилинди. Келгусида республикада ипакчиликни ривожлантириш учун селекционерларимиз томонидан яратилаёттан янги истиқболли навлар билан бойитишимиз керак. Жаҳонда ипакчилик билан шуғулланаётган Хитой, Япония, Ҳиндистон, Корея ва бошқа мамлакатларда фақат навдор тут кўчатлари етиштирилиб, улардан асосан тутзорлар барпо этиб сифатли ва мўл пилла етиштирилмоқда. Ўзбекистонда ипакчиликнинг озиқа негизига, яъни тутчиликни хозирги аҳволига назар ташласак ёки таҳлил этилса бор йўғи 5 % га яқин навдор тутлар мавжуд халос. Демак, 95% тутлар дурагай ҳисобланиб навли тутларга нисбатан 2-3 марта кам ҳосил ва сифати паст барг олинмоқда. Республикамизда етиштирилаётган пиллаларни жаҳон бозорига олиб чиқишда ипак қурти уруғининг сифатини, боқиш агротехникасини яхшилаш билан биргаликда вилоятларда мавжуд булган (питомникларда) кучатзорларда кўплаб навдор тут кучатларини етиштиришни йулга қуйиш керак. Тутчилик агробиолик фан бўлиб, тут ўсимлиги тўғрисида кунлаб илмий ва илғор амалий ишлаб чиқариш ютуқларини, маълумотларни ўзида мужассамлаштирган. Бўлажак аграном тутчилик сохасининг жуда нозик ва мураккаб тамонларини илмий асосда ўзлаштиришда тутчилик фанининг аҳамияти катта. Бу фаннинг вазифаси тутни асосий органларини ташқи ва ички тузилишларини организмида узлуксиз содир бўлиб турадиган модда алмашинишларни, ниҳолча ва кучат етиштириш усулларини, ипак қурти учун озуқабоп тут дарахт ларини ўстириш агротехникаларини, тут дарахти касалликлари ва зараркунандаларига қандай курашиш чораларини, ташқи муҳитга бўлган муносабатларини мукаммал ургатади. Демак, тут ўсимлиги тўғрисида батафсил маълумот берувчи фан бу - "Тутчилик"' дир. Тутчилик фани албатта бошқа фанлар билан яқин боғлиқлиги булиб, буларга "Тут селекцияси", "Мевачилик", "Ўсимлкшунослик", “Ботаника'', ''Умумий

www.arxiv.uz деҳоқончилик'' Тут дарахти ер юзида жуда қадимдан ўсиб унинг номини эронликлар, араблар, турклар, татарлар, азарбойжонлар "тут" деб рузия ва яна айрим кавказликлар "тута"деб атаганлар. Тут турлари лотинча М orus авлодига ва морация оиласига мансуб. Тарихий манбаларнинг кўрсатишича қора тутнинг, яъни шотут дарахтининг ватани Эрон, оқ тутники эса Хитой ҳисобланади, лекин бизни Туркистонда- Туронда иккаласи ҳам қадимдан ўсган. Мас. Далварзин тепада топилган ипак хом ашёси бунинг далилидир. Тут дарахти кейинроқ Европа ва Америкага тарқалган. Пиллачиликнинг 90% озиқ фонди кам ҳосилли, маҳаллий хасак тути ҳисобланган меваси учун хўроз тут, Балхи, марварид, Ведана, Софед ва Қатлама тутлар ўстирилган. Серҳосил тутларни кўпайтириш мақсадида хорижий мамлакатларга Япония, Хитой, Италияга бориб ҳосилдорлиги юқори бўлган тут навларининг қаламчалари ва кучатлари келтирилди. 1930-31 йилда Японияга бир гуруҳ мутахассислар юборилди, олиб келинган янги тут навлари купайтирилиб, ўстирилиб улар маҳаллий навларга чатиштирилиб яхши серхосилли янги нав ва дурагайлар яратилди.

Похожие

Биофизика фанининг предмети ва вазифалари

Генетика фанининг предмети ва вазифалари

Биология фанининг предети, максад ва вазифалари

Вегетатив органларнинг ихтисослашуви ва уларнинг биологик аҳамияти

Донли экинларнинг аҳамияти ва дон етиштириш холати