Evolutsiyani isbotlashda biogeografiya fani dalillari - Биология - Рефераты

Evolutsiyani isbotlashda biogeografiya fani dalillari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

4537.029296875 KB

Evolutsiyani isbotlashda biogeografiya fani dalillari Reja: Avstraliya biogeografik viloyati  Neotropik biogeografik viloyati  Hindomalay biogeografik viloyati  Habashiston biogeografik viloyati  Paleoarktik biogeografik viloyati  Neoarktik biogeografik viloyatiga

Yer yuzida tarqalgan hayvonot va o‘simliklar olami murakkabligi jihatidan bir xil emas. Ba’zi qit’alarda tuzilishi va funksiyasi bo‘yicha nisbatan oddiy, boshqalarida esa o‘ta murakkab hayvonlar va o‘simliklar tarqalgan. Hayvon va o‘simliklarning quruqlikda tarqalishiga qarab olimlar say- yoramizni 6 ta biogeografik viloyatlarga ajratadilar. Bunda ular sutemizuvc hilar, qushlar, ochiq urug‘li, yopiq urug‘li o‘simliklar, qisman sudralib yuruvchilar, suvda va quruqlikdagi yashovchilar hamda quruqlikdagi sporali o‘simliklarning tarqalishini asos qilib oladilar. Quyida olimlar tomonidan e’tirof etilgan Avstraliya, Neotropik, Hindomalay, Haba- shiston, Neoarktik, Paleoarktik biogeografik viloyatlarning hayvonot va o‘simliklari bilan tan ishamiz. Avstraliya biogeografik viloyatiga Avstraliyadan tashqari Yangi Zelandiya, Yangi Gvineya, Polineziya, Tasmaniya orollari kiradi. Bu viloyatda boshqa biogeografik viloyatlarda uchramaydigan sutemizuvchilar sinfining tuban vakillari tuxum qo‘yib ko‘payuvchi — o‘rdakburun, yexidna, qopchiqli hayvonlardan kenguru, qopchiqli krot, qopchiqli tiyin, qopchiqli bo‘ri, qop chiqli ayiq tarqalgan (64-rasm). Yo‘ldoshli sutemizuvchilar nihoyatda kam. Ular sichqonsimon kemiruvchilar, ko‘rshapalaklar, dingo itidan iborat bo‘lib, keyingi ikki hayvon turi o‘zga qit’alardan o‘tgan, deb taxmin qilinadi. Avstraliyadagi qushlar nihoyatda rang-barang: jannat qushlari, xashaki tovuqlar, kapachi qushlar. Lira qushi, qanotsiz kivi, tuyaqushlardan yirik gavdali emu tarqalgan. Sudralib yuruvchilar tuzilishi jihatidan paleozoy erasidagi sudralib yuruv- chilarga nihoyatda o‘xshash. O‘rmonlarda evkaliptlar, janubiy qora qayin, daraxtsimon paporotniklarni ko‘rish mumkin. Neotropik biogeografik viloyat. Janubiy va Markaziy Amerika hamda Meksikaning tropik qismi, Karib arxipelagidan iborat. Mazkur viloyatda sutemizuvchilardan gajak dumli maymun, gajak dumli ayiq, pampas mushugi, skuns, dengiz cho‘chqasi, Janubiy Amerika tulkisi, tuban vakillardan opossum, zirhlilar, chumolixo‘r, yalqov, qushlardan eng kichik qush kolibri, yapaloqqush,

tasqaralar, tuyaqush—nandu, sudralib yuruvchilardan alligatorlar, kaltakesak— iguana, daraxtda yashovchi ilonlar uchraydi (65-rasm). Hindomalay biogeografik viloyati. Hindiston, Hindixitoy, Seylon, Yava, Sumatra, Tayvan, Fillippin orollaridan tashkil topgan. Barcha orollarda o‘rmonlar juda ko‘p. Faqat 64-rasm. Avstraliya zoogeografik viloyatining hayvonot olami: Baliqlar: 1—uzun burunli kapalak baliq; 2—yirik lattachi baliq. Sudralib yuruvc hilar: 3—yirik echkemar; 4—Avstraliya ilon bo‘yinli toshbaqasi; 5— gattereya guattara. Qushlar: 6—kakadu to‘tiqushi; 7—qizil rangli jannat qushi; 8 —kazuar tuyaqushi; 9—pushtirang kakadu; 10—emu tuyaqushi; 11—xoldor to‘ti; 12—katta kivi; 13—kapachi qush. Sutemizuvchilar: 14—o‘rdakburun; 15 —proyexidna; 16—yexidna; 17— yirik xaltali letyaga; 18—koala; 19—kulrang bahaybat kenguru. Hindistonning g‘arbiy qismi cho‘l zonasldan iborat. Hayvonlar orasida odamsimon maymun — orangutang, gibbon, chala maymunlar — tupaylar, keng

tovonlilar, hind fili, yo‘lbarsi, bambuk ayig‘i, bug‘ular, antilopalar, tapir, nosoroglar, qushlardan yovvoyi bankiv tovuqlari, qirg‘ovullar, to‘tilar, tovuslar, 65-rasm. Neotropik—Janubiy Amerika zoogeografik viloyatining hayvonot olami: Baliqlar: 1—sargan —dengiz masxarabozi; 2—oy baliq. Sudralib yuruvchilar: 3—yashil iguana; 4—yer iguanasl. Qushlar: 5—kolibri; 6—ara to‘tiqushi; 7—And kondori; 8—nandu tuyaqushi; 9—Magellan pingvini. Sutemizuvchilar: 10—suv opossumi; 11— oddiy vampir. 12—uch barmoql i yalqov; 13—ulkan chumolixo‘r; 14—malla revun; 15—tapir; 16—lamavikunya; 17—dengiz mushugi; 18—shinshilla; 19—suv cho‘chqasi. sudral ib yuruvchilardan — zaharli ilonlar, har xil kaltakesaklar, timsohlar ko‘zga tashlanadi. O‘rmonlarda bambuk, banan, qora daraxtlar o‘sadi.

Habashiston biogeografik viloyati Afrikaning markaziy, janubiy qismini, Madagaskarni egallagan. Bu viloyatning o‘ziga xos hayvonot dunyosi — odamsimon maymunlari — gorilla, shimpanze, martishka, lemur, arslon, fil, begemot, oq va qora ikki shoxli nosoroglar, jirafa, zebra, giyena itlari bo‘lib, ularn ing aksariyati boshqa biogeografik vilotlarda uchramaydi. Afrika tuyaqushlari, kotib qushlar, to‘tilar, sezarkalar, nektar yig‘uvchilar, sudralib yuruvchilardan — Afrika timsohi, echkemar, kaltakesak—agama, xameleonlar keng tarqalgan (66rasm). Afrikaning g‘arbiy va tog‘li joylari tropik o‘rmonlar, qolgan qismi esa savannalardan iborat. Ularda baobab, qizil daraxt, palma, akatsiya, paporotnik va daraxtlarda o‘suvchi o‘simliklar — epifitlar keng o‘rin olgan. Paleoarktik biogeografik viloyati butun Yevropa, Osiyoning shimoliy, markaziy qismini, Afrikaning shimoliy qismini egallagan. Nihoyatda katta hududga ega bo‘lishiga qaramay, bu vilo- yatda sutemizuvchi hayvonlarning boshqa viloyatlarda uchramaydigan birorta ham turkumi yo‘q. Bu viloyatda tuyoqli hayvonlardan — ot, saygak, yelik, kabarga, tog‘ echkisi, los, yovvoyi qo‘y, ikki o‘rkachli tuya, tog‘ kiyigi; yirtqichlardan — qo‘ng‘ir ayiq, bo‘ri, tulki, qunduz; hasharotxo‘rlardan — vixu- xol; qalqonqa notlilardan — ko‘rshapalaklar; qushlardan — kar, tustovuq, chittaklar uchraydi. O‘simliklardan ninabarglilar — archalar, pixta, qora qarag‘ay, qarag‘ay, yopiq urug‘lilardan — eman, terak, tol, akatsiya, gledichiy, sho‘raguldosh, butaguldosh, soyabonguldosh, murakkabguldosh, g‘allaguldoshlarga kiruvchi ko‘plab o‘t o‘simliklar o‘sadi. Neoarktik biogeografik viloyatiga Shimoliy Amerika, Grenlandiya, Bermud va Aleut orollari kiradi. Neoarktik biogeografik viloyatining o‘ziga xos hayvonlariga sixshox kiyik, tog‘ echkisi, ilvirs, muskusli qo‘y, badbo‘y kaltadum, yenot, daraxt jayralarini kiritsa bo‘ladi. Mazkur viloyatning hayvonot olami ko‘p jihatdan paleoarktikanikiga o‘xshash. Har ikki viloyatda ham qunduz, bug‘u, los, tulki, suvsar, oq ayiq, oq sichqon, oq tovushqon, yumronqoziq, silovsinlarni ko‘rish mumkin.

Yevropa zubri Shimoliy Amerikadagi bizonga, Sibir bu - 66-rasm. Habashiston (Afrika) viloyatining hayvonot olami: Baliqlar: 1—mo‘ylov baliq mindano. Sudralib yuruvchilar: 2—Nil timsohi. Qushlar: 3—Afrika tuyaqushi; 4—tojdor turna; 5—kotib qush. Sutemizuvchilar: 6—Afrika fili; 7—oq karkidon; 8—qoramtir rangli karkidon; 9 —suv ayg‘iri; 10—jirafa; 11—otsimon ohu; 12—kafr buyvoli; 13— kanna; 14— chala maymunlar; 15—qiloyoq yoki ay-ay; 16—yashil martishka; 17—gorilla; 18 —shimpanze; 19—sher; 20—qoplon. g‘usi — maral, Amerika bug‘usi — kapitiga, Yevropa yovvoyi qo‘yi — muflon Amerika tog‘ qo‘yiga ko‘p jihatdan o‘xshashdir. O‘simliklari ham paleoarktik biogeografik viloyat o‘simliklarini eslatadi. O‘rmonlarda pixta, qoraqarag‘ay, boshqa ninabargli o‘simliklar, yopiq urug‘lilardan eman, buk, zarang va boshqa oilalarga mansub o‘t o‘simliklar tarqalgan.

Biogeografik viloyatlardagi hayvonot va o‘simliklar olamining o‘xshashlik va farqi Turli viloyatlardagi hayvonot va o‘simliklar olami o‘zaro taqqoslanganda tiplar, sinflar o‘rtasida tafovutni deyarli ko‘rmaymiz. Chunki har bir biogeografik viloyatda xordali hayvonlar tipi, ochiq va yopiq urug‘li o‘simliklar tipi, sutemizuvchilar, qushlar, sudralib yuruvchilar, suvda va quruqlikda yashovchilar, bir pallali, ikki pallali o‘simliklar sinflarini uchratish mumkin. Biogeografik viloyatlardagi hayvon va o‘simliklar orasidagi tafovut turkum, ayniqsa, oila, avlod vakillarini o‘zaro taqqoslaganda namoyon bo‘ladi. Chunonchi, Habashiston biogeografik viloyatidagi primatlar, xartumlilar, tuyaqushlar, to‘tiqushlar, tovuqsimonlar turkumining vakillari Paleoarktik viloyatda uchramaydi. Yoki primatlar turkumiga kiruvchi gibbonlar oilasining vakillari Hindomalay biogeografik viloyatida tarqalgan bo‘lib, Afrikada uchramaydi. Aksincha, martishkalar oilasi Afrikada tarqalgan bo‘lsa-da, Hindomalay biogeografik viloyatda bo‘lmaydi. Xuddi shuningdek, Neotropik biogeografik vilo yatdagi oz tishlilar turkumiga mansub chumolixo‘r, yalqov, zirhlilar oilasi Neoarktik biogeografik viloyatida tarqalmagan. Paleoarktik va Neoarktik biogeografik viloyatlardagi o‘simliklar va hayvonlar turkumi, tartib, oilalar bilan o‘xshasalar ham, ular o‘rtasidagi tafovut faqat avlod va turlarda ekanligi ma’lum bo‘ladi. Turli biogeografik viloyatlardagi hayvonlar va o‘simliklar orasidagi o‘xshashlik va tafovut sabablarini bir tomondan qit’alarning paydo bo‘lish tarixi, ikkinchi tomondan organik olam evolutsiyasi bilan tushuntirish mumkin. Tabiatshunos olimlarning e’tirof etishicha, bizning ko‘hna sayyoramiz hamma era, davrlarda shunday ko‘rinishda bo‘lma-

67-rasm. Qit’alarning tarixiy jarayonda paydo bo‘lishi. gan. Daniyalik olim A. Vegener qayd etishicha, taxminan bir necha million yillar ilgari Yer yuzida hech qanday qit’alar bo‘lmay, sayyoramiz yagona quruqlik — Pangeya va yagona okeandan iborat bo‘lgan. Bundan taxminan 200 mln yil ilgari mezozoy erasin ing trias davrida yagona quruqlik — Pangeya ikki bo‘lakka, Lavraziya va Gondvanaga ajragan. Oqibatda yago na quruqlikdagi hayvonot va o‘simliklar olami ham ikki tomonga tarqalgan (67-rasm). Gondvana quruqligi xuddi muz parchalari singari bir qismi suvdan tashqari holatda janubga tomon siljigan. Keyinchalik yer ostki kuchlarining ta’siri tufayli Gondvana o‘z navbatida bo‘laklarga ajragan. Natijada Antarktida, Avstraliya, Afrika, Janubiy Amerika qit’alari paydo bo‘lgan. Lavraziyaning bo‘linishi oqibatida Yevrosiyo, Shimoliy Amerika qit’alari kelib chiqqan. Yevrosiyo bilan Shimoliy Amerikaning yagona qit’a sifatida bo‘lishi uzoq vaqt — kaynozoy erasigacha davom etgan. Yagona quruqlik Pangeyaning qit’alarga ajralishi tabiiy ravishda o‘simlik va hayv onlar evolutsiyasiga ta’sir etmay qolmagan. Masalan, Avstraliya, Gondvanadan ajragan trias davrining o‘rtalarida sutemizuvchilar ning faqat tuxum qo‘yib ko‘payuvchi turlari hamda qopchiqlil ar tarqalgan. Hali sutemizuvchi hayvonlar ning yo‘ldoshlilar kenja sinfi vakillari paydo bo‘lmagan. Shu sababli tuxum qo‘yib ko‘payuvchilar va qopc hiq lilar Avstral iyada, qopchiql ilar o‘zi esa Neotropik biogeo grafik viloyatda hozirgi vaqtgacha yetib kelgan. Boshqa qit’al arda tuxum bilan ko‘ payuv- chilar, qop chiqlilar yashash uchun kurashda tabiiy tanlanish ularga nisbatan murakkabPANGEYA TEMIS GONDVANA LAVRAZIYA A B D E

tuzilishga, ko‘p ayishga ega bo‘lgan yo‘l doshlilar kenja sinf vak illari tomonidan siqib chi qarilgan. XULOSA 1. Biologiya fanining turli sohalarida to‘pl angan ashyoviydalillar bilan makroevolutsiya hozirgi vaqtga kelib to‘lig‘icha o‘z isbotini topgan. 2. Molekular biologiya soh a sida erishilgan muvaffaqiyatlar asosida turli sistematik guruhlarga mansub organizmlarning nuklein kislotalar, oqsillar tuzilishidagi o‘xshashlik va farqlarni aniqlash orqali ularning qay darajada qarindosh ekanligini, kelib chiqish muddatlarini belgilash mumkin. 3. Embriologiya fani umurtqali hayvonlarning turli sinflariga kiruvchi organizmlar shaxsiy rivojlanishini urug‘langan tuxum hujayradan boshlashni, rivojlanishning dastlabki bosqichlarida ular bir-birlari bilan nihoyatda o‘xshash ekanliklari, ke- yinchalik esa ularda murtak divergensiyasi ro‘y berganligini isbotlab berdi. Evolutsiyani isbotlashda biogenetik qonun ham muhim ahamiy atga ega. 4. Solishtirma anatomiya fani evolutsiyani juda ko‘p dalillarbilan isbotlab beradi. Gomologik va analogik organlar, rudiment organlar, atavizm hodisasi, oraliq formalar, umurtqali hayvonlarning tana tuzilishidagi o‘xshashliklar shular jumlasidandir. 5. Paleontologiya fani Yerning qadimgi eralaridan boshlabhozirgi zamongacha bo‘lgan davrda organik olam asta-sekin oddiydan murakkabga tomon o‘zgarganligi, uning xilma-xilligi oshganligini turli davrlarda yashagan hayvon va o‘simlik organizmlari misolida e’tirof etadi. 6. Biogeografiya fanida to‘plangan dalillar hozirgi davrdaturli qit’alarning hayvonot va o‘simliklar olamining xilma-xilligi, o‘ziga xos tuzilishi sabablarini ochib beradi.

Adabiyotlar 1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Evolutsiyani isbotlashda embriologiya va solishtirma anatomiya, paleontologiya fan dalillari

Evolutsion ta'limot

Makroevolutsiya va uning isboti

Mikrobiologiya fani, uning ahamiyati

Bolalar kasalligi fani haqida tushuncha