Makroevolutsiya va uning isboti - Биология - Рефераты

Makroevolutsiya va uning isboti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

17.2236328125 KB

Makroevolutsiya va uning isboti Tur doirasida ro‘y beradigan jarayonlar ko‘pgina hollarda qisqa muddatli bo‘lgani sababli odam ularni to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘rgana oladi. Makroevolutsiya, ya’ni turdan yuqori bo‘lgan sistematik birliklar: avlod, oila, turkum, sinf, tiplardagi evolutsion jarayonlar million yillar davomida amalga oshgani sababli, uni bevosita kuzatib bo‘lmaydi. Shu bois makroevolutsiya bilvosita dalillar, ya’ni qadimgi davrlarda yashab o‘lib ketgan mavjudotlarning hozirgi paytda yashab turganlari bilan, shuningdek, keyingila rining tashqi, ichki tuzilishi, rivojlanishi, ularning ha- yotiy jarayonlarini o‘zaro taqqoslash orqali aniqlanadi. Makroevolutsiya mikroevolutsiyaning uzviy davomi hisoblanadi. Chunki mikroevolutsiyadagi mutatsion va kombinativ o‘zgaruv- chanlik, populyatsiyaning genetik va ekologik jihatdan xilma-xil bo‘lishi, evolutsiyaning boshlang‘ich omillari makroevolutsiyaga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Evolutsiyani isbotlashda molekular biologiya fan dalillari Har bir hujayra bir qancha organik bir ik malardan tashkil topgan. Hujayra tuzilishida, unda kechadigan hayotiy jarayonlarni energiya bilan ta’minlashda oqsillar, nuklein kislotalar, lipidlar, uglevodlar asosiy o‘rinni egallaydi. Ular orasida oqsillar va nuklein kislotalar hujayra hayotida muhim o‘rin tutadigan makromolekulalardir. Oqsillar birinchi navbatda qurilish va plastik materialdir. Nuklein kislotalar esa irsiy axborotni tas huv chi makromolekulalar hisoblanadi. Kelib chiqishi yaqin va uzoq bo‘lgan turlarning ma’lum bir tarixiy taraqqiyot davrida makromolekulalardagi o‘zgarishlarni aniqlash uchun biokimyo fanida bir nechta: makromolekulalar (DNK)ni duragaylash, oqsil (gemoglobin, mioglobin, sitoxrom) molekula tarkibidagi aminokislotalarning joylashish tartibini belgilash va boshqa usullar qo‘llaniladi. Molekular biologiya rivojlanishining hozirgi holati har xil turlarga mansub organizmlar DNKsidagi nukleotidlar, oqsil molekulasidagi aminokislotalar joylashishidagi o‘zgarishlarni tahl il qilish va oqibatda ular orasidagi o‘xshashlik

va farqlar darajasini aniqlash mumkinligini ko‘rsatmoqda. Har bir aminokisl o ta ni oqsil molekulasidagi almashinuvi bir, ikki, uch nukleotidlar- ning o‘zgarishi bilan aloqador. Shu bois u yoki bu oqsil mole- kulasidagi aminokislotalar almashinuvini e’tiborga olib, ana shu oqsil molekulasi sintezida qatnashgan gen tark ibidagi nukleotidlar almashinuv miqdorining maksimum va minimumini EHM yordamida hisoblash mumkin. Olingan ma’lumotlarga asoslanib ma’lum vaqt mobaynida oqsil molekulasida o‘rtacha qancha aminokislota almashinilganligi, gen tarkibidagi nukleotidlar joylanishida qanday o‘zgarishlar ro‘y berganligi to‘g‘risida hukm chiqarish mumkin. Sizlar gemoglobin oqsili qizil qon tanachalari — eritrotsitlarda bo‘lishini va kisl o rodni tashib yurishda faol ishtirok etishini bilasizlar. Odam eritrotsitlaridagi gemoglobin oqsili o‘zaro o‘xshash ikkita a va ikkita b zanjirdan tashkil topgan. α ning har bir zanjiri 141 ta, β ning har bir zanjiri 145 ta aminokislotalardan iborat. Gemoglobinning α va β zanjirlari o‘zaro farq qilsa ham, ulardagi aminokislotalarning joylanish izchilligi bir-biriga o‘xshash. Bu holat gemoglobin α va β zanjirlari tarixiy jarayonda yagona polipeptid zanjir divergensiyasi natijasida paydo bo‘lganligidan dalolat beradi. Organik olamning tarixiy taraqqiyotida turli hayvon guruhlarida mutatsion o‘zgaruvchanlik tufayli α va β zanjirda ham aminokislotalar almashinuvi sodir bo‘lgan. 17-jadval Odam va boshqa hayvonlar gemoglobin zanjiridagi aminokislotalar tarkibidagi farq (V. Grant bo‘yicha) Turlar Farqlar soni α zanjir β zanjir Odam — shimpanze 0 0 Odam — gorilla 1 1 Odam — ot 18 25 Odam — echki 20—21 28— 33

Odam — sichqon 16— 19 25 Odam — quyon 25 14 17-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, odam va odamsimon maymunlar gemoglobini aminokislotalar izchilligi bo‘yicha deyarli o‘xshash, lekin odam bilan sutemizuv- chi hayvonlarning boshqa turkumlari orasidagi farq juda katta bo‘lib, 14—33 ga teng. Shunga o‘xshash ma’lumotlar odam va drozofila bilan boshqa organizmlarning sitoxrom S oqsilining aminokislotalar tarkibini taqqoslaganda ham ko‘zga tashlanadi. Oqsil evolutsiyasi darajasining tezligi yil davomida uning tarkibidagi aminokislotalar almashinuvi bilan belgilansa, genlar- ning evolutsion tezligi nukleotidlar almashinuvini aniqlash orqali bilinadi. Lekin genlar tarkibidagi nukleotidlar almashinuvi hamma vaqt oqsil tarkibidagi aminokislotalar almashinuviga sababchi bo‘lavermaydi. Oqsil tarkibiga kiruvchi 20 xil amino- kislotadan 18 xilining genetik kodi ikkidan oltigacha ekanligi bundan dalolat beradi. 18-jadval Odam va boshqa organizmlarning S sitoxromi aminokislotalar tarkibidagi farqlar soni (V. Grant bo‘yicha) Turlar Farqlar soni Odam — makaka 1 Odam — ot 12 Odam — it 11 Odam — kaptar 12 Odam — ilon 14 Odam — baqa 18 Odam — akula 24 Odam — drozofila 29 Odam — bug‘doy 43 Odam — neyrospora 48 Gen tarkibidagi har bir nukleotid mutatsiyaga uchrashi mumkin. Uni nuqtali mutatsiya deyiladi. Ba’zi nukleotidlarning ta’sirga bo‘lgan munosabati bir xil emas. Ayrim nukleotid juftla- rida bir, ikki mutatsiya ro‘y bergan holda, boshqa

nukleotid juftlarida yuz martalab mutatsiya kuzatiladi. Keyingilari «qaynoq» nuqtalar deb ataladi. Mutatsiya tripletning qaysi nukleotidini o‘zgartirayotgani nihoyatda muhimdir. Masalan, fenilalanin UUU kodoniga ega. Agar kodondagi uchinchi uratsil adenin yoki guanin bilan almashinsa, u holda kodon mavqeyi o‘zgarib, UUA UUG kodonlari polipeptid bog‘ tarkibiga leysinni kiritadi. Bu esa oqsil tuzilishi va funksiyasining o‘zgarishiga olib keladi. Odatda sistematik jihatdan bir-biriga yaqin turlarda mutatsiyalar soni kam, uzoq turlarda esa aksincha, ko‘p bo‘ladi. Shu sababli, odam DNK molekula tuzilishi makaka maymuni DNK tuzil ishiga 66% o‘xshash bo‘lsa, ho‘kiznikiga 28%, kalamushnikiga 17%, lasos balig‘inikiga 8%, ichak tayoqchasi bakteriyasiga atigi 2% o‘xshashligi aniqlangan. Evolutsiyaning molekular soatlari. Odatda bir qancha turlarda oqsillar divergensiyasini aniqlash orqali ularning birbiridan ajralish muddati haqida mulohaza yuritiladi. Oqsil evolutsiya darajasining tezligi yillar davomida uning tarkibidagi aminok islotalar almashinuvi bilan belgilanadi. Oqsil tarkibidagi aminok islotalar almashinuviga qarab u yoki bu avlod oila, tur kum, sinf, tiplarning divergensiya muddati aniqlanadi. Masalan, b globin oqsili shajarasini o‘rganish natijasida uning tuzilishi bundan 400 mln yil oldin odam bilan karp balig‘i, 225 mln yil oldin yexidnalar bilan odam, 70 mln yil oldin it bilan odam ajdodlarida o‘xshash bo‘lgan degan xulosaga kelindi.

Adabiyotlar 1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Hujayra va uning tuzilishi

Hujayra va uning tuzilishi

Biosfera va uning xususiyatlari

Biologik azot va uning tabiatda almashinuvi

Mikrobiologiya fani va uning rivojlanish tarixi