Evolutsion jarayonning turli yo‘nalishlari - Биология - Рефераты

Evolutsion jarayonning turli yo‘nalishlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

551.7041015625 KB

Evolutsion jarayonning turli yo‘nalishlari Organik olam evolutsiyasi to‘g‘risida mulohaza yuritganda nima sababdan barcha tirik mavjudotlar oddiydan murakkabla- nish tomon bir xil rivojlanmagan, ular orasida sodda va murakkab tuzilishga ega bo‘lgan mavjudotlar mavjud, degan savol tug‘ilishi mumkin. Fan oldidagi bu muammoni rus olimlaridan A.N. Sev ersov va I.I. Shmalgauzen ijobiy hal qildilar. Ma’lumki, Darvin o‘z davrida evolutsion jarayon organizmlar- ning tinmay muhit sharoitiga mumkin qadar ko‘proq mosla- nishidan iborat ekanligini aytib o‘tgan edi. Atrof-muhitning ta- rixiy davrlar mobaynida keng yoki tor doirada o‘zgarishi odatda organizmlar umumiy yoki xususiy moslanishlarni keltirib chiqargan. Umumiy moslanish hayot uchun nihoyatda zarur bo‘lgan organlar sistemasining takomillashuvi bilan aloqador. Agar muhit sharoitning o‘zgarishi bilan: 1) bir turga mansub individlar soni orta borsa; 2) ular ishg‘ol qilgan areal kengaya borsa; 3) tur zaminida yangi popu ly atsiyalar, kenja turlar, turlar va boshqa taksonlar hosil bo‘lsa, bu jarayon biologik yuksalish (progress) deb ataladi. Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyo mintaqasida boshqa qushlarga nisbatan Hindiston maynasi biologik progress holatidadir. Yashash joyiga nisbatan instinktning yo‘qligi, tanasining birmuncha yirikligi, tajovuzkorligi, xilma-xil oziqlar bilan oziqlanishi, tez urchishi, ularning yashash uchun kurashda g‘olib kelib, son jihatdan tobora ko‘paya bo rishiga, arealining kengay ishiga sabab bo‘lmoqda. Dastlab XX asr boshlarida Hindiston maynasi Markaziy Osiyoning chegara tumanlarida uchragan bo‘lsa, hozirgi vaqtga kelib, uni shimoliy tumanlar hamda boshqa respublika va vilo- yatlarda ham ko‘rish mumkin. A. N. Seversov va I. I. Shmalgauzenlar biologik progressning asosiy yo‘nalishlari haqida mulohaza yuritib, uni aromorfoz, idioadaptatsiya, umumiy degeneratsiya asosida bo‘lishini aniqladilar. Biologik progress har xil usulda amalga oshadi. Uning bi- rinchi usulida tarixiy jarayonda organizmlar hayot faoliyati uchun nihoyatda muhim bo‘lgan organlar sistemalari takomillashadi. U morfofiziologik yuksalish — aromozfoz deb

nomlanadi. Ikkinchi usulda organizm hayot faoliyati uchun ikkinchi darajali organlar sistemasi o‘zgaradi va organizmlar tuzilishi murakkablashmaydi, lekin muhitga moslashadi. Uchinchi usulda organizmlar tuzilishi murakkabdan soddaga o‘zgarishi natijasida biologik progressga yo‘liqqan bo‘ladi. Morfofiziologik yuksalish deganda organizmlar tuzilishining umumiy darajasini, hayot faoliyati yuksalishini amalga oshiradigan evolut sion o‘zgarishlar tushuniladi. Aromorfozlar yashash uchun kurashda ancha afzalliklar yaratadi va tirik mavjudotlarni yangi muhit sharoitida keng doirada yashashga imkon beradi. O‘simliklarning suv muhitidan quruqlikda yashashga, spora bilan ko‘payishdan urug‘dan ko‘payishga o‘tishi, yopiq urug‘lilarning kelib chiqishi aromorfoz tipidagi yuksalishlardir. Umurtqali hayvonlarda nerv sistemasi, qon aylanish, hazm qi- lish, nafas organlarining murakkablasha borishi, baliqlar, suvda ham quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar, qushlar, sutemiz uv chilar sinflarining kelib chiqishi ham organik olam evolut siyasining aromorfoz yo‘nalishida amalga oshgan. Aromorfoz yo‘nalish tufayli organik olam evolutsiyasida o‘simliklarning, hayvonlarning tuzilishi, hayot faoliyati tobora 73-rasm. Evolutsion progressning turli yo‘nalishlari. Unda aromorfoz, idioadaptatsiya, umumiy degeneratsiya tasvirlangan. murakkablashgan, ularning yangi-yangi guruhlari paydo bo‘l gan, areali kengaygan, turkum, sinf, tip hosil bo‘lish jaray oni tezlashgan. Aromorfoz yo‘nalish uzoq davom etgan irsiy o‘zgaruvchanlik va tabiiy tanlanish asosida ro‘y bergan. O‘simlik va hayvonlarning har qanday yirik taksonomik birligida aromorfoz tipidagi o‘zgarishlarni ko‘rish mumkin (73rasm).

Idioadaptatsiya organizmlarning muayyan yashash sharoitiga moslashuviga yordam beradigan evolutsion o‘zgarishlardir. Aromorfozlardan farqli o‘laroq, idioadaptatsiya umumiy mosla nish emas, balki xususiy, juz’iy moslanishlar bilan aloqadordir. Ular organizmlar tuzilishi darajasini, hayot faoliyatini ajdodlarga nisbatan yuqoriga ko‘tarmaydi. Hayvonlarda himoya rangi, mimikriya hodisasi, o‘simliklarda shamol, hasharotlar, qushlar yordamida chetdan changlanish bo‘yicha xilma-xil muvofiqla- nishlar, meva va uruq‘larning tarqalishi bilan bog‘liq moslanishlar idioadaptatsiyaga misol bo‘la oladi. Hasharotxo‘rlar turkumiga mansub hayvonlarning ba’zilari quruqlikda, suvda yoki yer ostida yashashga moslashganligi ham idioadaptatsiyaga misoldir (74-rasm). Shunga o‘xsnash, suyakli baliqlar har xil tur vakillarining tana shakli, rangi, suzgich qanotlari tuzilishining o‘ziga xosligi ham idioadaptatsiya yo‘nalishidagi moslanishlar natijasidir. Bu moslanishlar har bir tur organizmlar uchun muayyan muhit sharoitida yashashga birmuncha qulayliklar tug‘diradi va biologik yuksalishga sababchi bo‘ladi. Umumiy degeneratsiya tarixiy jarayonda murakkab tuzilishdan oddiy tuzilishga o‘tish demakdir. Organik olam evolu- 74-rasm. Sutemizuvchilar sinfining hasharotxo‘r turkumiga mansub hayvonlar: Qur uqlikdagi formalari: 1—sakrovchi; 2—tipratikan; 3—kutora; 4— yerqazar. Suvda va quruqlikda yashovchilar: 5—qunduzsimon yerqazar; 6—krot; 7—oltinrangli krot; 8—vixuxol.

tsiyasining bu yo‘nalishi organizmlarning o‘troq yoki parazit holda hayot kechirishi bilan uzviy aloqador. Masalan, assidiy lichinkasida xordali hayvonlarga xos nerv sistemasi xorda, ko‘z rivojlangan bo‘ladi. Keyinchalik lichinka o‘troq hayot ke- chirishga o‘tib, voyaga yetish jarayonida organizmda regressiv metamorfoz ro‘y beradi. Xorda nerv sistemasining asosiy qismi yo‘qolib qolgani tugunchaga aylangan bo‘ladi. Odam parazitlari, cho‘chqa solityori, tasmasimon chuvalchanglarda ichak bo‘lmaydi, nerv sistemasi sodda tuzilgan, mustaqil harakatlanish deyarli yo‘q. Lekin ularda «xo‘jayin» ichak devorlariga yopishish uchun so‘rg‘ichlar, kuchli rivojlangan ko‘payish organi bo‘ladi. Shuningdek, ko‘pgina o‘simliklarda, masalan, parazit holda yashovchi zarpechakda asosiy organlaridan biri barg bo‘lmaydi, ildiz o‘rniga poyada so‘rg‘ichlar hosil bo‘lib, uning yordamida «xo‘jayin» o‘simlikdan oziq moddalarni so‘rib oladi. Zarpechak ko‘plab meva, urug‘ beradi. Uning urug‘i o‘txo‘r hayvonlarning oziqlanish organlarida hazm bo‘lmaydi. Shunday qilib, umumiy degeneratsiya organizmlar tuzilishini soddalashtirsa ham, biroq bu turdagi organizmlar sonining ko‘p bo‘lishiga, arealning kengayishiga, yangi sistematik guruhlarning taraqqiy etishiga, ya’ni biologik yuksal ishga olib keladi. Hozirgi vaqtda hasharotlar, suyakli baliqlar, kemiruvchilar- ning ko‘pgina guruhlari, gulli o‘simliklar biologik yuksalish gu ruhl ari progress holatidadir. Organik olamning rivojlanishida biologik yuksalish — progressga qarama- qarshi o‘laroq, biologik regress ham uchraydi. Biologik regressda muhit sharoitiga organizmlar yetarlicha mos- lasha olmaganliklari sababli ularning: a) avloddan avlodga o‘tgan sari individlar soni kamayadi; b) tarqalgan areali torayadi; d) populyatsiyalar, turlar soni qisqaradi. O‘simliklardan ginkgolar oilasi, sutemizuvchilardan hasha- rot xo‘r lar turkumiga kiruvchi faqat ikki turdan iborat vixuxol avlodi biologik regress holatidadir.

Adabiyotlar 1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Evolutsion ta'limot

Evolutsion tushunchalarning paydo bo‘lishi

Evolutsion ta’limotning tabiiy-ilmiy va ijtimoiy-iqtisodiy asoslari

Turli organ va tuqimalar radiosezgirligi

Evolutsiyaning sintetik nazariyasi