Ekologiya fani va uning vazifalari. O‘rganish usullari - Биология - Рефераты

Ekologiya fani va uning vazifalari. O‘rganish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

173.419921875 KB

Ekologiya fani va uning vazifalari. O‘rganish usullari «Ekologiya» tushunchasini fanga birinchi bo‘lib nemis biologi Ernest Gekkel 1866-yilda kiritgan. Ekologiya ayrim individlarning rivojlanishi, ko‘payishi, yashashini, populya- tsiyalarining va jamoalarining tarkibi hamda o‘zgarishlarini yashash muhitiga bog‘liq holda o‘rganadi. Ekologiya fanining boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi 20-jadvalda ko‘rsatilgan. Jadvaln ing o‘ng tomonidagi organizm, populyatsiya, tur, biotsenoz darajalari ekologiya fani tomonidan o‘rganiladi. Ekologiya fanining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi: 1. Har xil organizmlar guruhlarining atrof-muhit omillaribilan munosabati qonuniyatlarini o‘rganish. 2. Organizmlarning yashash muhitiga ta’sirini aniqlash. 3. Biologik resurslardan oqilona foydalanish, odam faoli- yati ta’sirida tabiat o‘zgarishlarini oldindan ko‘ra olish, tabiatda kechayotgan jarayonlarni boshqarish yo‘llarini o‘rganish. 4. Zararkunandalarga qarshi kurashning biologik usullariniyaratish. 5. Sanoat korxonalarida chiqindisiz texnologiyani ishlabchiqish va joriy etish. Ekologiya genetika, evolutsiya ta’limoti, sistematika, fiziologiya, etiologiya kabi biologik fanlar bilan chambarchas bog‘langan. Ekologiya fanining o‘rganish predmeti tiriklikning har xil tuzi lish darajalari — organizm, tur, biogeotsenoz, biosfera darajalaridir. Ekologiya fani quyidagi asosiy bo‘limlardan tashkil topadi: 1. Autekologiya. 2. Sinekologiya. 3. Evolutsion ekologiya. 4. Tarixiy ekologiya. 20-jadval

Fanl ar Gen etika Mol eku lyar biolo giya Sito logiy a Bioki myo Gistol ogiya Fiziol ogiya Anat omiya Ekolo giya Tirikli kning tuzilish dara- jalari Genl ar Hujay - ralar To‘qi malar A’zo- lar Organi zm, populyat siya, tur, biotseno z + Abioti k omillar = Ekosist emalar Autekologiya — ayrim bir turga mansub bo‘lgan organizmlar yoki populyatsiyalarning o‘zaro va muhit bilan munosabatlarini o‘rganadi. Masalan, hozirgi davrda populyatsiyalar ekologiyasini o‘rganishda ularning ko‘payishi, turg‘unligi yoki sonining kamay ishini o‘rganishda matematik modellashtirish usuli keng qo‘llanilmoqda. Sinekologiya — har xil turga mansub organizmlar umumlashmasining o‘zaro va muhit bilan munosabatlarini o‘rganadi. Bunda ayrim territoriyalarda yashaydigan mikroorganizmlar, o‘simlik, hayvon turlarining xilma-xilligi, tarqalishi, ular ora sidagi raqobatlar va boshqa ekologik muammolar o‘rganiladi.

Evolutsion ekologiya — ekologik sistemalarning say yoramizda hayot kelib chiqishi bilan birga o‘zgarishlarini, bio- sferaning evolutsiyasiga insonning ta’sirini o‘rganadi. Evolutsion ekologiya paleontologik ma’lumotlardan va hozirgi zamon ekologik sistem alari haqidagi ma’lumotlardan foydalanib qadimiy ekosistemal arni nazariy rekonstruksiyalashga (qayta yaratish) harakat qiladi. Tarixiy ekologiya — insoniyat sivilizatsiyasi va texnol o giya sining rivojianishi natijasidagi ekologik o‘zgarishlarni neolit davridan boshlab hozirgi davrgacha o‘rganadi. Yuqorida ko‘rsatilgan vazifalar har xil metodlar yordamida amalga oshiriladi. Dala metodi yordamida populyatsiyaga muhit omillari yig‘indisining ta’siri, ma’lum sharoitda turning rivojianishi va yashashining umumiy holati tekshiriladi. Ekologik tajribalar metodi yordamida ayrim omillarning organizm rivojlanishiga ta’siri o‘rganiladi. Bu maqsadni amalga oshirish uchun odatda birorta tabiiy sistema modellashtiriladi. Masalan, chuchuk suv havzasining modeli akvarium hisobla- nadi. Matematik modellash metodi ekosistemaning yashovchanligi va kelajagini oldindan aniqlashga yordam beradi. Bu usulni amalga oshirishda EHM (elektron hisoblash mashinalari)dan keng foydalaniladi. Asosiy ekologik tushunchalar. Ma’lum muhitda yashayotgan ayrim turlar yig‘indisi ekosistemalarni hosil qiladi. Jamoa va ekosistema ilmiy adabiyotlarda ko‘p ishlatiladigan biotsenoz tushunchalariga mos keladi. O‘ziga xos ko‘rinishga va o‘simliklar dunyosiga ega bo‘lgan yirik regional yoki subkontinental biosistemalar biomlar deb ataladi. Yerning fizik muhiti bilan turg‘un muvozanatda, Quyosh bilan energiya almashinish holatida bo‘lgan Yerdagi hamma tirik organizmlar kompleksi biosfera yoki ekosferani hosil qiladi. Muhit deb ayrim organizmlar, populyatsiyalar yashaydigan, ularning holatiga, rivojlanishiga, ko‘payishiga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatadigan tirik va o‘lik tabiatning barcha sharoitlariga aytiladi. Tirik organizmlarga ta’sir ko‘rsatuvchi muhitning har qanday tarkibiy qismlari ekologik omillar deyiladi. Ekologik omillar uchta asosiy guruhga bo‘linadi:

1. Abiotik omillar — anorganik tabiat sharoitining yig‘indisi. Bularga tuproq, iqlim, topografik va boshqa fizik omillar kiradi. 2. Biotik omillar. Bunga tirik tabiat omillari (tirik organizmlarning bir-biriga va yashash muhitiga ta’siri) kiradi. 3. Antropogen omillar. Bunga inson faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan omillar kiradi. Omillarning organizmga kompleks ta’siri. Cheklovchi omillar. Tirik organizmlarga juda ko‘p omillar ta’sir ko‘rsatadi. O‘sha omillarning ayrim organizmlarga ta’sir natijasi esa xilmaxildir. Omilning organizm hayoti uchun eng qulay darajasi — optimal daraja deyiladi. Har qanday ekologik omilning eng yuqori darajasi — maksimumi va eng quyi darajasi — minimumi bo‘ladi. Tabiiyki, har bir tirik organizm uchun ma’lum ekologik omilning o‘z maksimumi, minimumi va optimumi bo‘ladi (84-rasm). Chidamlilik chegarasi — organizmning shundan tashqari sharoitda yashay olmasligidir (masalan, uy pashshasi 7°C dan past va 50°C dan yuqori haroratlarda yashay olmaydi). Har bir turn ing har bir ekologik omilga nisbatan chidamlilik chegarasi mavjud. Organizmlarning hayot faoliyatini susaytiruvchi omilga cheklovchi omil deyiladi. Organizmlarga ta’sir qiluvchi omillar- ning bittasi cheklovchi omil bo‘lishi mumkin. Masalan, hayvonlar va o‘simliklarning shimol tomonga qarab tarqalishiga issiqlik yetishmasligi cheklovchi omil bo‘lsa, janubga tarqalishiga namlikning yetishmasligi cheklovchi omil sifatida ta’sir qiladi.

84-rasm. Ekologik omilning ta’siri. Omilning, faqat yetishmasligigagina emas, balki ortiqchaligi ham cheklovchi ta’sir ko‘rsatishi mumkin.OMILNING QULAYLIK DARAJASI QUYI CHEGARA OPTIMUM YUQORI CHEGARA O‘LIM NOQU- LAY HA- YOT CHE- GARASI MO‘TADIL HAYOT CHEGARASI NOQULAY HAYOT CHEGA- RASI O‘LIM OMILNING JADALLIGICHIDAMLILIK CHEGARASI

Adabiyotlar 1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Mikrobiologiya fani va uning rivojlanish tarixi

Mikrobiologiya fani, uning ahamiyati

Biologiya fanining vazifasi, o‘rganish usullari, rivojlanish bosqichlari va ahamiyati

Meliorativ tuproqshunoslik fani uning maqsadi, vazifalari, uslublari, tarixi. Tuproq melioratsiyasining turlari

Virusologiyaning prеdmеti, vazifalari va uning rivojlanish tarixi