Dala ekinlarini yetishtirishni texnologiyasining vazifalari - Биология - Рефераты

Dala ekinlarini yetishtirishni texnologiyasining vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85.5 KB

Dala ekinlarini yetishtirishni texnologiyasining vazifalari Reja: 1. Dala ekinlari yetishtirishda qo`llaniladigan tadbirlar, ularning vazifalari va xosilga ta`siri. 2. Texnologik tadbirlarni tuproq iqlim sharoiti bilan bog`liqligi.

1. Dala va yem-xashak ekinlarini yetishtirish texnologiyasi — bu yuqori xosil yetishtirishni ta‘minlaydigan, ekinlarning biologik xususiyatiga mos keladigan agrotexnik tadbirlarning majmuasi (yig‘indisi)dir. Ma‘lum sharoitda ekinlarni yetishtirish texnologiyasini yaratishda ularning biologik xususiyatlariga e‘tibor beriladi. Ayrim texnologik tadbirlarni — asosiy va ekishdan oldin tuproqqa ishlov berish, o‘g‘itlash, urug‘ni ekishga tayyorlash, ekish, ekinlarni parvarishlash, xosilni yig‘ish kabi tadbirlar barcha ekinlarda bajariladi. Bir qator agrotexnik tadbirlar faqat ayrim ekinlarni yetishtirish texnologiyasida qo‘llanadi. Dukkakli ekinlarni uruga inokulyatsiya kilinadi, tolali ekinlarning poyasi suvda ivitiladi. Bu agrotexnik tadbir tegishli ekinlarni yetishtirish xususiyati deb yuritiladi. Xamma texnologik tadbirlar ekinlarning yaxshi o‘sishi, rivojlanishi ekinlarga eng muqobil sharoit yaratishga qaratilgan. Texnologik tadbirlar o‘tkazilganda bir nechta vazifalar bajariladi: 1.Tuproqqa ishlov berishda ildiz sistemasi yaxshi rivojlanishi uchun uning suv- xavo sistemasi boshqariladi. 2.Organik-ma‘dan o‘g‘itlar yordamida tuprokning ozuka sistemasi muqobil darajaga keltiriladi, ekinlar yaxshi rivojlanadi. 3.Texnologik tadbirlar bilan (oxaklash, gipslash) tuprokning muxiti uzgartiriladi. 4.Begona o‘tlarga qarshi kurashib ekinlarga muqobil ozuqa maydoni yaratiladi. 5.Ekiladigan urug‘ sifati Davlat andozalariga javob beradigan darajada olib boriladi (saralanadi, tozalanadi). 6.Urug‘ bir chukurlikda va bir xil tizimda ekilishi zarur, shunda xar bir tup usimlik yaxshi rivojlanadi. 7.Ekinlarni kasallik va zararkunandalardan saqlash. 8.Sug‘orish bilan tuproqning sug‘orish sistemasini muqobil darajaga yetkazib ekinlarni normal o‘sishini, rivojlanishini ta‘minlash.

9.Xosilni qisqa muddatda nes-nobud qilmay yig‘ib olish, dastlabki ishlov berib saqlash. Bu vazifalar xar xil texnologik tadbirlar bilan bajariladi. Ma‘lum bir ekin buyicha yetishtirish texnologiya rejasini tuzishda xar bir tadbirning moxiyatini bilish zarurdir. Shudgorlash Tuprokda ang‘iz qoldiqlari, organik-ma‘dan O‘g‘itlarni aralashtirish, tuprokning mikrobiologik faoliyatini yaxshilash. Baxorda yer xaydash Kuzda xaydash imkoniyati bo‘lmaganda xaydaladi. Vazifasi shudgorlash bilan bir xil. Baxorda boronalash Tuprokning yuqori qismida bug‘lanishni tuxtatish, erta usgan begona utlarni yukotish. Qungirboshli ekinlarni baxorda qo‘shimcha o‘g‘itlash Bu o‘gitlashda azotli o‘g‘itlar qo‘llanadi. Kuzgi va kup yillik ekinlarni o‘sishiga yordam beradi. 1 2 Kuzgi ekinlarni boronalash Kuzgi va kup ynllik ekinlar baxorda boronalansa, yorug‘lik bilan ta‘minlanishi yaxshilanadn. Ekishdan oldin tuprokka ishlov berish Tuprok yuzasini tekislaydi, yumshatadi va ekishdan oldin zichlashtiriladi Urugni ekishga tayyorlash Kattaligiga karab saralanadi, tozalanadi, fitosanitar xolati yaxshilanadn, urug Davlat andozasiga javob beradi. Ekish Ekish tizimiga karab kabul kilingan chukurlikka ekiladi. Maysalanishdan oldin boronalash Tuprok katkalogi yukotiladi. Maysalashdan keyn boronalash Begona utlarni yuk kilish. Qator orasini yumshatish, begona utlarni

Kator orasiga ishlov berish kushimcha oziklantirish yo‘qotish, o‘g‘itni tuproqqa aralashtirish. Chopiq Ekinlarni biologiyasiga karab ayrim rivojlanish davrlarda ozik lantiriladi. Ildizmevali, tuganakmevali ekinlarda poyaning pastki qismi tuprok bilan ko‘miladi, meva yaxshi rivojlanadi. Ekinlarga pestitsidlar bilan ishlov berish Begona o‘tlarni yuk qilishda gerbitsidlar qo‘llaniladi, kasallikka qarshi fungitsidlar, zararkunandalarga karshi akaritsidlar va pnsektitsidlar qo‘llanadi. Biologik faol moddalarni qo‘llash , Usimliknn usish va rivojlanishini boshqaradi. Yotib qolishiga qarshi retardant, plastik moddalarni meva va uruqqa tuplanishi uchun senikant, o‘simlikni qo‘ritish uchun desikant, bargini tuktirish uchun defoliantlar kullaniladi. Dala atrofini urish Xosilni yig‘ish Dalani xosil yigishga tayyorlashda atrofi uriladi, chunki bu yerda begona o‘tlar ko‘p bo‘ladi. Yetishtirilgan xosilni kam nobud qilib, sifatiga zarar keltirmay yig‘ib olinadn. 2. Bu tadbirlar uz vaktida bajarilsa, yukori sifatli xosil yetishtirish mumkin. Texkologik jarayonda agrotexnik tadbirlarning ayrimlari bajarilmasa, o‘simlikka salbiy ta‘sir qiladi. Tuproq muxitini neytrallashtirish. Sho‘r tuproqlarda muxit pH- 7dan ortik bo‘lganda sho‘ri yuviladi. Sho‘rlanish darajasiga qarab tuproq Sho‘ri kuz — qish faslida bir necha marta yuviladi. Tuproq muxiti nordon (pH 4-5) bo‘lganda oxaklanadi. Dala ekinlarining aksariyatiga neytral muxit talab qilinadi. Tuproqqa solinadigan oxak unsimon bo‘lishi kerak va yerga bir tekisda solinishi l ozim. Oxak yerga sepilgandan keyin

diskalanadi, bu tadbirda oxak tuproq bilan aralashadi, sungra yer xaydaladi, kultivatsiya qilinadi. Muzlagan yerga oxak solinmaydi. Tuproq tayyorlash. Don ekinlarning xosili yigalgandan sung angizga ishlov beriladi, bunda diskali borona qullanishi mumkin. Bu tadbirdan oldin yoki keyin organik va ma‘danli urug‘lar solinadi. O‘g‘itlarning miqdori tuproq unumdorligi va ekinlar biologiyaqsiga bog‘liq bo‘ladi. O‘g‘it solinganda yer chimtsirtsar xaydagich bilan xaydaladi. Baxorda traktor dalaga kirishi mumkin bo‘lgan vakddan boshlab boronalanadi. Kuzgi va ko‘p yillik ekinlarga baxorda azotli o‘g‘itlar solinadi. Baxrgi ekinlar uchun azotli o‘g‘itlar qultivatsiyadan oldin beriladi. Kech baxorda ekiladigan ekinlar uchun baxorda boronalangandan keyin begona utlar bilan zararlanishiga qarab, tuproqning mexanik tarkibi inobatga olingan holda 1-2 marta kultivatsiya qilinadi, sungra boronalanadi va talab qilingan sharoitda mola bostiriladi. Ekish. Dala va yem-xashak ekinlarning hosili to‘g‘ri ekilishiga ya‘ni, ekish me‘yori ekish usuli, ekish muddati va chuqurligiga bog‘liq. Bu masalalar poteri hal qilinsa, hosil kam bo‘ladi va sifati ham pasayishi mumkin. O‘zbekistan sharoitida yil davomida ekishga imkon bor. Ekish muddati o‘simlikning biologiyasiga qarab bahorgi, yozgi, kuzgi,qishki bo‘lishi mumkin. Issiqsevar qisqa kun o‘simliklarning urug‘i o‗rtacha 3-12° da unib chiqadi, maysasi -1 o sovuqda nobud buladi. Demak, bahorda bo‘ladigan sovuqlardan keyin bu o‘simliklar ekilishi lozim yoki sovuq tushishiga bir hafta qolganda ekish mumkin. Maysa sovuq o‘tib ketgandan keyin ko‘karib chitsadi. Uzun kunli o‘simliklar issiqlikka talabchan bo‘lmaydi, maysasi -3-6° sovuqqa chidaydi. Bu o‘simliklarni erta bahorda ekish mumkin. Kuzgi ekinlar tuplanish davrida yaxshi qishlaydi. Uzbekistonda sovuq tushidan oldidan tuplanish davriga o‘tish uchun kuzgi ekinlar sharoitga qarab sentyabr-oktyabrda ekilgani ma‘qul. Lalmi yerlarda ekish muddati yog‘ingarchilik boshlanishiga bog‘liq. Ayrim ko‘p yillik o‘tlarning urug‘i qishda yoki erta baxorda samolyot yordamida ekilishi mumkin. Odatda bu urug‘ juda mayda ekinlarda qo‘llanadi. Ekish muddati, usuli, me‘yori olinadigan maqsulot turiga bog‘liq.

Ko‘chat yetishtirish uchun qalinroq ekiladi, don yoki urug‘ olish uchun urtacha zichlikda ekiladi.Tuproqning mexanik tarkibi ham ekish muddatiga ta‘sir qiladi. Yengil, qumoq tuproqlar tez qurib tez isiydi, shuning uchun bu tuproqlarda ertaroq ekish mumkin. Og‘ir loyli tuproqlar ―sovuq‖ bo‘ladi, kech isiydi, bu tuproqlarda ekinlar kechroq ekiladi. Dala ekinlarining ekish usuli hosilga ta‘sir qiladi. 9. Dala ekinlarini ekish usuli Ekish usuli Kator orasi,sm Ekinlar 1 2 3 keng katorlar 120-200 Poliz ekinlari 90-120 kovok,guza 60-70 makkajuxori, juxori, kartoshka, kand lavlagi 45-60 marjumak, soya, loviya, nuxat oddiy, yoppasiga katorlab 13-15 nuxat, kuk nuxat, don ekinlari, yem-xashak utlar tor katorlab 6,5-7,5 don ekinlari, yem-xashak utlar Kushib ekish 15-60 xar xil yem-xashak ekinlari Ekish usulini tanlaganda ekinlarning morfologik belgilariga — balandligi, uzunligi, shoxlanishiga e‘tibor bersh kerak. Ekish usuliga ekinlarning begona o‘tlar bilan zararlanishi ham ta‘sir qiladi. Begona ko‘p bo‘lgan dalalarda ekinlar keng qatorlab ekiladi, qator orasiga ishlov beriladi. Xar xil botanik oilaga mansub o‘simliklar qo‘shib ekiladi, bu usulda kupincha yem-xashak ekinlar ekiladi. Dehqonchilikda minglab o‘simlik turlari, navlari xar xil maqsadda ekilmoqda. Ekish me‘yori bir-biridan juda katta farq qiladi (2 ming dona urugdan 30 mln. donagacha ekiladi). Ayrim ekinlarni ekshi me‘yori Ekinlar Ekish me‘yori, mln. urug/ga Boshoqli ekinlar 4-6

0,20-0,25 0,30-0,80 0,03-0,07 4-10 5-8 20-30 Makkajuxori.juxori Soya Kartoshka Em-xashak utlar Beda Tolali zig‘ir Ekish me‘yorining miqdori 1000 ta urug‘i vazniga qarab aniqlanadi. Ishlab chiqarishda ekish me‘yori miqdor ko‘rinishida beriladi (kg, ts, t/ga). Ekish chuqurligi notugri tanlansa, maysa soni kamayadi, shuning uchun urug me‘yoridan oshirib ekiladi, bu notug‘ri. Yerga yaxshi ishlov berib, urugi mayda ekinlar 1-2 sm, urugi yiryus ekinlar 4-7 sm chuqurlikda ekiladi. Ekish chuqurligi tuproq namligiga, mexanik tarkibiga, urug‘ning kattaligiga va urug‘pallasi yer betiga o‘sib chiqishiga bog‘liq bo‘ladi. Yem-xashak o‘tlarning urugi 1-2 sm, raps, peyso — 2-3 sm, boshoqli don ekinlari 3-5 sm, makkajo‘xori — 5-8 sm, kartoshkaning tuganak mevasi 6-12 sm chuqurlikka ekiladi. Urug‘i bir tekisda ekish seyalka yordamida bajariladi. Ekinlarni parvarishlat. Begona o‘tlar o‘sgan va qatqaloq bosgan yerlar boronalanadi. 1qator orasi yumshatiladi, begona o‘tlar yo‘qatiladi va ma‘danli o‘g‘itlar bilan oziqlantiriladi. Ayrim vaqtda ma‘danli o‘g‘itlar o‘suv davrining ikkinchi yarmida ekinlarning ustiga sochiladi. Barglar azotli o‘g‘itlarni 3-5 soatda, kaliyni 6-9 va fosforni 15-25 soatda o‘zlashtiradi Don shakllanish davrida azotli o‘g‘atlar 23 ekin ustiga sepilsa don tarkibida oqsil miqdori ancha oshadi. O‘suv davrida biologik aktiv moddalar shakllanadi. Ekinlar yetilganda xosil yig‘ishtiriladi. Xosil yig‘ishtirish uchun uning yetilganligini, sifatini yuqori bo‘lgan davri aniqlanadi. Xosil yig‘ishga mashinalar tayyorlanadi, Xosil talab shakliga keltiriladi va ajratilgan joylarda saqlanadi.

Adabiyotlar: 1. "O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A Karimovning va Respublika Vazirlar maxkamasining qishloq xo`jaligini rivojlantirish to`grisidagi ko`rsatma va farmonlari" 2. X.Atabaeva, O.Qodirxo‘jaev-O‘simlikshunoslik, T.YAngi asr avlodi, 2006, 298 b 3. X.Atabaeva va boshq-O‘simlikshunoslik - T.Mexnat, 2000. 4. P.P. Vavilov.-Rasteniyevodstvo-M.Kolos,1986 5. O.Mirzaev,T.Xudoyberganov-Em-xashak yetishtirish-Andijon, 2003 6. G.S. Posipanov-Rasteniyevodstvo-M.Kolos, 1997,448 bet 7.Selektsiya va urug‘chilik, entsiklopediya, T.MIl.ents., 2010, 19,5 b.t. 8.B.I.Vinogradov, X.Atabaeva, A.Dementeva-Rastenivodstvo (praktikum).T. Mexnat, 1987. 9. Atabaeva Z.N.,Umarov Z.-O‘simlikshunoslik-praktikum, T.ToshDAU, 2004 10.Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, doktorlik, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari, ilmiy - amaliy anjumanlar, ma‘ruzalar to‘plamlari, gazeta va jurnallar, statistik ma‘lumotlar to‘plamlari, ma‘ruza matnlarining elektron versiyasi.

Похожие

Dala ekinlarini yetishtirish biologiyasi fani maqsadi, vazifasi, qishloq xo`jaligidagi ahamiyati

O’simlikshunosliknig tabiy biologik asoslari

«Yem - xаshаk yetishtirishni аhаmiyati. Ozuqа turlаri vа sifаt ko`rsаtkichlаri»

O`simlikning o`sishi, rivojlanishi, xosili va uning sifatiga ta`sir qiladigan omillar

Ekologiya fani va uning vazifalari. O‘rganish usullari