O`simlikning o`sishi, rivojlanishi, xosili va uning sifatiga ta`sir qiladigan omillar - Биология - Рефераты

O`simlikning o`sishi, rivojlanishi, xosili va uning sifatiga ta`sir qiladigan omillar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

O`simlikning o`sishi, rivojlanishi, xosili va uning sifatiga ta`sir qiladigan omillar Reja: 1. O`simlikning o`sishi, rivojlanishi o`suv davri. 2. O`simlikni o`sishi va rivojlanishini boshqarish imkoniyatlari.

1. O‘simliklarning biologiyasi va yetishtirish texnologiyasini o‘rganishdan oldin o‘simlikshunoslikda qo‘llanadigan ayrim atamalar bilan tanishish zarur. O’sish — o‘simlik organlarining (bo‘yi, barg soni, vazni) o‘zgarishi. Rivojlanish — o‘simlikda sifat tomonidan bo‘ladigan o‘zgarishlar, generativ organlarning shakllanishi, ontogenez jarayonining bir davrdan keyingi davrga o‘tishi. O‘simliklarning O‘sishi va rivojlanishi bir xil o‘tmaydi. Qisqa kun o‘simliklari shimolda ekilgan bo‘lsa, yaxshi o‘sadi, ammo rivojlanishiga kerakli issiqlik yetarli bo‘lmaganligi uchun o‘suv davri uzayadi, davrlararo davr uzayadi. Uzun kun o‘simliklari janubda ekilsa, davrlararo davr tez o‘tadi, chunki kerakli issiqlik qisqa muddat davom etadi, shuning uchun bu o‘simliklar yaxshi o‘sa olmaydi, bo‘yi past bo‘lib qolada. Ontogenez — bir yillik o‘simliklarda urug‘ unib chiqqandan to yana urug‘ hosil bo‘lgungacha urug‘ davr, ko‘p yillik o‘simliklarda urug‘ unib chiqishdan boshlab qurib qolgunigacha davom etadi. O’suv davri — bir yillik ekinlar uchun ekishdan boshlab pishish davrigacha bo‘lgan vaqt tushuniladi. Ko‘p yillik ekinlarda — bahorda kurtaklarning hosil bo‘lishidan to kuzgi o‘sish tuxtaguncha bo‘lgan vaqt o‘suv davri deb hisoblanadi. O’suv davri — bir yillik ekinlarda maysalanishdan shonalash davrigacha, ko‘p yillik ekinlarda — bahorda o‘sish boshlanishidan shonalash davrigacha kuzatiladi. Generativ davri — ekinlarning shonalash davridan to‘la pishish davrigacha davom etadi. O‘simliklarning generativ davri o‘sish davridan uzoqroq davom etganda urug‘ hosili yuqori bo‘ladi. O‘suv davri uzoq davom etgan tur va navlarda ko‘k massa hosili yuqori bo‘ladi. Organogenez — ontogenez davrida rivojlanish davrlarining ketmaket o‘zgarishiga aytiladi. O‘simliklarning rivojlanish davrlari ontogenez jarayonidagi shartli tanlangan o‘simlikda keskin ro‘y beradigan o‘zgarishlar, masalan, maysalanish davrining boshlanishi yer yuzida donli ekinlarning birinchi bargi ko‘rinishidan shu davrgacha bo‘ladigan o‘zgarishlar hisobga olinmaydi yoki tuplanish davrining boshlanishi yer

ustida yon poyalarning o‘sib chiqish davridan hisobga olinadi. Xaqiqatda tuplanish davri poyaning yer osti qismida yon poyalarning rivojlanishi dan boshlanadi. Fitotsenoz — (fito — o‘simlik, tsenoz — jamoa) — o‘simliklar majmuasi. Tabiiy fitotsenoz — tabiatdagi ko‘p turli o‘simlik majmuasi. Agrotsenoz — bu inson tomonidan yaratilgan (ekilgan) bir yoki ko‘p turli o‘simlik majmuasi. Xosil — qishloq xo‘jalik ekinlarini yetishtirish jarayonida olingan mahsulot. Xosildorlik — bu ma‘lum bir o‘simlik turini, navini, duragayini hosil darajasi. Bir xil sharoitda har hil navlarning, turlarning hosili har xil bo‘ladi. Xosildorlik imkoniyati — ekilgan navni talabi bo‘yicha sharoit yaratilgandagi olinadigan eng yuqori xosil. Bu ekinning genotipiga bog‘liq. Hosil tarkibi — hosilning shakllanishiga ta‘sir qiladigan tarkibiy qismlar, masalan, o‘simlikning tup soni, tuplanish darajasi, mahsuldor tuplanish, boshoqchalar soni, don soni, bir boshoqdagi don vazni, xosil indeksi (donni poyaga nisbati) tushuniladi. Biologik hosildorlik — ma‘lum bir maydonda (gektar, kvadrat metr) yetishtirilgan mahsulot miqdori. Bu kursatkich hosilga nisbatan birmuncha ortiq bo‘ladi, chunki hosil yig‘in jarayonida bir qismi nobud bo‘ladi, quriydi. O’g’itlash me’yori — bir gektarga solinadigan sof modda xisobida ug‘itning miqdori, O’g’itning o’lchovli miqdori — yillik o‘g‘itlash me‘yoridan bir o‘g‘itlashda solinadigan o‘g‘itning miqdori. Masalan, kuzgi bug‘doy yetishtirishda azotli o‘g‘itning me‘yori 150kg/ga. SHu me‘yorning 30 kg ekishdan oldin, 60 kg nay o‘rash davrida va kolgani gullash davrida solinadi. 2 . O‘simlikni o‘sishi, rivojlanishi va hosilning sifati xamda miqdoriga tashki muhit omillari birgalikda ta‘sir qiladi, ammo biri birining o‘rnini bosa olmaydi. Masalan, suv ko‘p bo‘lgani bilan yorug‘lik yetishmasa, o‘simlikda generativ organlar shakllanmaydi yoki azot miqdori yetarli bulgani bilan fosfor yetarli bo‘lmasa, o‘simlik yaxshi rivojlanmaydi.

Xar bir sharoitda hosilning shakllanishi, uning miqdori, sifati, yetishmaydigan omilga bog‘lanib koladi. Ma‘lum bir sharoitda tashki omil ko‘rsatkichlari mukobil darajada bo‘lganida o‘simlik yaxshi o‘sib rivojlanadi va yukori sifatli xosil shakllanadi. Tashki omillarning bir qismini inson boshqara olmaydi, bir kismini qisman boshqaradi va ayrimlarini boshqara oladi. Xosilga ta‘sir qiladigan omillarni uch guruhga bo‘lish mumkin: 1. Boshqarilmaydigan omillar — issiq haroratning davom etishi, kechki sovuqning tushishi, quyosh nurining ta‘siri, foydali harorat yig‘indisi, shamol tezligi, havoning nisbiy namligi, yog‘ingarchilik miqdori, yog‘ingarchilikning oyma-oy taqsimlanishi, yog‘ingarchilikning tezligi, do‘l, qishki xarorat, qor kalinligi, tuprok relefi. 2 Qisman boshqarish mumkin bo‘lgan omillar — yer yuzida korni tekislash, taqsimlash, tuprok namligi, fitotsenozdagi havoning namligi, suv va shamolning tuproqni yemirishi, tuproq chirindisining miqdori, tuprok muhiti, tuprokning mikrobiologik faolligi, tuprokning ozuka elementlari bilan to‘yinganligi, tuprokning suv bilan to‘yinish kompleksi.. 3 . Boshkara oladigan omillar — ekin turi, nav, begona o‘tlar bilan ifloslanish darajasi, o‘simlikni kasallik va zararkunandalar bilan zararlanganligi, tuproqni azot, fosfor, kaliy va kaltsiy xamda mikroelementlar bilan ta‘minlanishi, tuprok muhitini o‘zgartirish, tuprokning havo o‘tkazishini yaxshilash (tuproqqa asosiy, ekishdan oldin va parvarishlash jarayonida ishlov berish). O‘simlikning rivojlanishi uchun yogingarchilik miqdori taksimlanishi, foydali harorat yig‘indisi, quyosh radiatsiyasi xosilga ta‘sir qiladi, boshqarish imkoniyati yuk, bu geografik mintakalarga bog‘liq. O’simlikshunoslik ilmiy fan sifatida. O‘simlikshunoslik qishloq xujaligidagi mavjud muammolarni hal qilishda muxim rol o‘ynaydi. O‘simlikshunoslikning rivojlanishi, umuman jamiyatning taraqqiyotiga bog‘liq bo‘lib, fanning rivojlanishiga ko‘p olimlar o‘z hissasini qo‘shishgan. Ularning orasida fotosintez jarayonini yoritib bergan K.A.Timiryazev (1843-1920), o‘simliklarning kelib chiqish markazlarini aniqlagan N.I.Vavilov (1887-1943), dala ekinlarini yangi

navlarini yaratgan P.P.Lukyanenko, V.S.Pustovoyt, ye.N.Remeslo, N.V.TSitsin , M.N.Xodjinov va boshqalarni sanab o‘tish mumkin.

Adabiyotlar: 1. "O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A Karimovning va Respublika Vazirlar maxkamasining qishloq xo`jaligini rivojlantirish to`grisidagi ko`rsatma va farmonlari" 2. X.Atabaeva, O.Qodirxo‘jaev-O‘simlikshunoslik, T.YAngi asr avlodi, 2006, 298 b 3. X.Atabaeva va boshq-O‘simlikshunoslik - T.Mexnat, 2000. 4. P.P. Vavilov.-Rasteniyevodstvo-M.Kolos,1986 5. O.Mirzaev,T.Xudoyberganov-Em-xashak yetishtirish-Andijon, 2003 6. G.S. Posipanov-Rasteniyevodstvo-M.Kolos, 1997,448 bet 7.Selektsiya va urug‘chilik, entsiklopediya, T.MIl.ents., 2010, 19,5 b.t. 8.B.I.Vinogradov, X.Atabaeva, A.Dementeva-Rastenivodstvo (praktikum).T. Mexnat, 1987. 9. Atabaeva Z.N.,Umarov Z.-O‘simlikshunoslik-praktikum, T.ToshDAU, 2004 10.Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, doktorlik, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari, ilmiy - amaliy anjumanlar, ma‘ruzalar to‘plamlari, gazeta va jurnallar, statistik ma‘lumotlar to‘plamlari, ma‘ruza matnlarining elektron versiyasi.

Похожие

Bolalar o`sishi va rivojlanishining umumiy qonunlari

Asosiy ekologik omillar va ularning o`simliklar qoplamiga ta`siri. Iqlim omillari

Tariq va marjumak ekinlarining biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Biologiyadan davlat ta`lim standarti va o`quv dasturi

Biologiyani o`qitishda ta`lim tarbiyaning uzviyligi