Antropogenezning harakatlantiruvchi omillari - Биология - Рефераты

Antropogenezning harakatlantiruvchi omillari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1230.0146484375 KB

Antropogenezning harakatlantiruvchi omillari Odamning paydo bo‘lishi – antropogenezda rol o‘ynagan omillar nimalardan iborat, degan savol tug‘ilishi tabiiy. Darvin o‘z davrida organik olam evolutsiyasining asosiy omillari irsiy at, o‘zgaruvchanlik, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanishlarni odam evolyutsiyasiga tatbiq etish mumkinligini ko‘rsatib o‘tgan. Odamning paydo bo‘lishida biologik omillar katta ahamiy atga ega bo‘lsa-da, biroq ularning o‘zi bilan antropogenezni tushuntirish uchun yetarli emas. Maymunlar birdaniga tik yura boshlagan emaslar. Atrofmuhitning o‘zgarishi – o‘rmon sharoitidan ochiq yerda yashashga o‘tish tufayli ayrim maymunlarda paydo bo‘lgan mutatsion o‘zgaruvchanlik – tik yurishga birmuncha layoqatli bo‘lish, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish orqali million yillar mobaynida saqlanib, takomillashib borgan. Tik yurish natijasida odamsimon maymunlarning harakatlanish darajasi cheklanib qolgan. Dumg‘aza suyaklari birlashib harakatlanmaydigan holga o‘tgan. Bu esa tug‘ishni birmuncha qiyinlashtirgan bo‘lsa-da, biroq tik yurishga o‘tish odamsimon maymunlarda uzoqdan xavf- xatarni ko‘ra bilish, qurol ushlashga xizmat qiluv- chi qo‘llarning ozod bo‘lishiga imkon yaratgan. Odam shakllana boshlashi jarayonida uning qo‘li dastlab yaxshi rivojlanmagan bo‘lib, faqat oddiy harakatlarni bajargan, xolos. Mutatsion o‘zgaruvchanlik, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish tufayli mehnat operatsiyalari uchun foydali bo‘lgan qo‘llari o‘zgargan indvidlar saqlanib borgan. Dastlabki odamsimon maymunlar tayyor narsalardan qurol sifatida foydalanibgina qolmay, balki ularni o‘zlari tayyorlay boshlagunlaricha million yillar kerak bo‘lgan. Mehnat qurollarini yasash odam qo‘lini tobora maymun qo‘lidan farq qilishga olib kelgan va odamning tashqi muhitga bo‘gan tobeligini yengillashtirgan. Qisqacha qilib aytganda odamni mehnat yaratgan. Maymunning odamga aylanish jarayonida jamoa bo‘lib yashash ham muhim ahamiyat kasb etgan. Har qanday qurolga ega bo‘lgan ayrim individ yirtqich

hayvonlar hujumiga bardosh bera olmas edi. Shu sababli eng qadimgi va qadimgi odamlar jamoa bo‘lib yashay boshlaganlar. Shu yo‘sinda ular yirtqich hayvonlardan himoyalanganlar, ov qilganlar, yosh bolalarni tarbiyalaganlar. Jamoaning kattalari yosh a’zolarini qurol yasash, ov qilish usullari, olovni saqlash, yemishli o‘simlik va hayvonlarni qidirib topishga o‘rgatganlar. Qadimgi odamlarda ibtidoiy-ijtimoiy munosabatlar, chunonchi yaralangan va kasal odamlarga g‘amxo‘rlik qilish, o‘lganlarni ko‘mish paydo bo‘lgan. Ular 50–100 kishi bo‘lib yashaganlar. Jamoa bo‘lib yashash katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Yashash uchun kurashda dovyurak, yaxshi ov qiladigan, oziq bilan o‘zini ta’minlay olgan, bir-biriga g‘amxo‘rlik qilgan, bolalar va keksalar o‘limi kamroq bo‘lishini ta’minlagan, yashash sharoitining noqulayliklarini bartaraf eta olgan jamoalar saqlanib, boshqa jamoalar qirila boshlagan. Mehnat jarayonining rivojlanishi bilan o‘zaro ko‘maklashish foydali ekanligi tobora oydinlasha borgan. Atrof-muhitni, umuman tabiatni bilish bo‘yicha to‘plangan tajriba avloddan avlodga berilib, takomillashib borgan. Jamoa bo‘lib yashash odamlarni bir-biri bilan tovush, imo-ishora va mimika orqali munosabatda bo‘lish imkonini bergan. Bora-bora maymunlarning rivojlanmagan hiqildog‘i va og‘iz apparati irsiy o‘zgaruvchanlik, tabiiy tanlanish natijasida odamning nutq organiga aylangan. Yuksak hayvonlar va odamlar tashqi predmet va hodisalarni ko‘rish, eshitish va boshqa sezgi organlarining bevosita ishtirokida ta’sirlanishi orqali javob berishi mumkinligini sizlar «Odam va uning salomatligi» o‘quv predmetidan bilasiz. Yuksak hayvonlardan farqli ravishda odamda ikkinchi signal sistemasi rivojlangan. Odam tashqi signallarni so‘z orqali qabul qiladi. Bu odam va hayvonlar oliy nerv faoliyatining sifat jihatdan farq qiluvchi belgisidir. Nutq, birgalikda mehnat qilish tufayli odamlarning bir-biriga ta’sir ko‘rsatishi kuchaygan ijtimoiy munosabatlar rivojlangan. Odamning paydo bo‘lishi jarayonida olovdan foydalanib, pishirilgan ovqatni iste’mol qilish ham muhim rol o‘ynagan. Ovchilik bilan shug‘ullanish, baliq ovlash faqat o‘simliklar bilangina emas, balki aralash ovqatlanishga ham imkon bergan. Bu esa o‘z-o‘zidan

ichaklarning qisqarishiga sababchi bo‘lgan. Olovda pishirilgan oziqni ming yillar mobaynida iste’mol qilish bora-bora chaynash apparatiga bo‘lgan og‘irlikni yengillashtirgan. Oqibatda maymunlarning baquvvat chaynash muskullarini biriktiradigan tepa suyagining qirrasi o‘zining biologik ahamiyatini yo‘qotgan. Odam evolyutsiyasining dastlabki bosqichida yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish muhim rol o‘ynagan va tashqi muhitga moslashganlari yashab, moslashmaganlari qirilib ketgan. Odamning keyingi tarixiy rivojlanish bosqichlarida ong, nutq paydo bo‘lishi bilan fan, texnika, madaniyat axborotlarni o‘zlashtira borish, ularning tabiiy tanlanish nazoratidan chiqishga, jamiyatga bog‘liq holda rivojlanishiga olib kelgan. Inson bir vaqtning o‘zida ham biologik, ham ijtimoiy omillar ta’sirida rivojlangan. Lekin insonning rivojlanishida biologik, yo ijtimoiy omillarga bir tomonlama ortiqcha baho berishi muhim ilmiy xatoliklarni keltirib chiqaradi. Olovdan foydalanish ajdodlarimizga sovuqdan va yirtqich hayvonlardan himoyalanishga va sovuq o‘lkalarga tarqalishiga imkon yaratgan. Natijada ajdodlarimiz tabiatda o‘sgan oziq bo‘ladigan o‘simliklarni yig‘ish, ov qilish, baliq ovlash bilan chegaralanibgina qolmay, balki ibtidoiy dehqonchilik hamda chorvachilik bilan ham shug‘ullana boshlagan. Bosh miyaning, tafakkurning rivojlanishi mehnat va nutqning takomillashuviga olib kelgan. Xulosa qilib aytganda tik yurishga o‘tish, qo‘lni ozod bo‘lishi, mehnat qurollarini yasash, jamoa bo‘lib yashash, har xil ovqatlarni iste’mol qilish, olovdan foydalanish, ikkinchi signal sistemasining rivojlanishi odamning paydo bo‘lish jarayonida katta rol o‘ynagan. Irqlar va ularning kelib chiqishi Har bir populyatsiyadagi odamlar o‘zaro bo‘yi, yuz tuzilishi, terisi, sochining rangi va boshqa belgilar bilan farq qilishi tabiiy bir hol. Bu shaxsiy o‘zgaruvchanlik oqibatidir. Irqiy belgilar ayrim odamlargagina emas, balki butun jamoaga xos bo‘lib, ma’lum yashash sharoiti bilan uzviy bog‘liq. Barcha irqlarning ajdodlari bundan 90—92 ming yil oldin paydo bo‘lgan. O‘sha davrdan boshlab odamlar sayyoramizning turli bir-biridan keskin farq qiladigan o‘lkalarga

tarqalib yashay boshlagan va albatta muhit odamlar tashqi qiyofasiga uzoq yillar davomida o‘z ta’sirini ko‘rsatgan. Negroid irqi vakillarining terisi qora yoki to‘q jigarrang, sochi qora, jingalak, burni puchuqroq, keng, lablari qalin bo‘ladi. Mongoloid irqiga kiruvchilar terisi bug‘doy rang yoki tiniqroq, qirg‘izqovoq, sochi to‘g‘ri va qattiq, soqol va mo‘ylovlari kam yoki rivojlanmagan, yonoqlari bo‘rtib chiqqan, lab va burunlari o‘rtacha qalinlikda va bodomqovoq bo‘ladi. Irqiy belgilar odamlarning yashash sharoitiga moslashishi oqibatida paydo bo‘lgan. Chunonchi, negroid irqida tananing qora bo‘lishi quyosh nurlaridan himoyalanishda, mongoloid irqida ko‘zning kichik va qiyiq bo‘lishi chang-to‘zonlardan himo- yalanishda yordam bergan. Yevropeoid irqiga mansub odamlar terisining rangi oqish, sochi yumshoq, to‘g‘ri, sersoqol, sermo‘ylov, burunlari tor, lablari yupqa bo‘ladi. Nima sababdan kishilar o‘rtasida bunday farqlar paydo bo‘lgan? Olimlar fikriga ko‘ra, hozirgi zamon odami shaklla nish NEGROID YEVROPEOID MONGOLOID 83-rasm. Odamlarning irqlari. jarayonida uning dastlabki vatani hisoblangan Janubiy-Sharqiy Osiyo va unga qo‘shni Shimoliy Afrikada ikki irq – janubig‘arbiy va shimoliy-sharqiy irqlar paydo bo‘lgan. Birinchi tarmoq keyinchalik yevropeoid va negroid irqlarinig, ikkinchi esa mongoloid irqining kelib chiqishiga sabab bo‘lgan. Yevropeoid va negroid irqlarining ajralishi bundan taxminan 50—40 ming yil oldin boshlangan.

Mashhur genetik olim N.I. Vavilov 1927-yilda organizmlarning yangi formalarini paydo bo‘lishi retsessiv genlarga ega individlarning markazdan chetga chiqish qonuni asosida ro‘y berishini kashf etdi. Bu qonunga muvofiq tur tarqalgan areal markazida dominant belgilarga ega bo‘lgan formalar hukmronlik qilib, uning atrofini retsessiv genlarga ega bo‘lgan geterozigota formalar o‘rab turadi. Arealning eng chekka qismini esa retsessiv belgili gomozig otalar ishg‘ol qiladi. Mazkur qonun N.I.Vavilovning antropologik kuzatuvlari bilan uzviy bog‘liqdir. U boshliq ekspeditsiya 1924-yilda Afg‘onistonning 3500—4000 m balandlikda joylashgan Kofiriston (Nuriston)da ajoyib voqeaning guvohi bo‘lgan. Ular shimoliy tog‘lik joylarda yashovchi kishilarning ko‘pchiligi ko‘k ko‘z ekanligini aniqlagan. O‘sha vaqtdagi hukmron farazga ko‘ra, shimoliy irqlar qadim zamonlardan keng tarqalgan va u yerlar madaniyat o‘chog‘i hisoblangan. N.I.Vavilov bu farazni tarixiy-etnografik va lingvistik dalillar bilan isbotlab bo‘lmasligini tushuntiradi. Uning fikriga ko‘ra, nuristonliklarni ko‘k ko‘z bo‘lishi retsessiv genlar arealning chekkasiga surilishi qonunining aniq ko‘ri- nishidir. Bu qonunni keyinchalik Chebaksarov Skandinaviya yarimorolida yashovchi aholi misolida yanada ishonchliroq qilib isbotlab berdi. Yevropeoid irqi belgilarining kelib chiqishi migratsiya va alohidalanish bilan tushuntiriladi. Irqlar to‘g‘risida so‘z borar ekan, shuni e’tiborga olish ke- rakki, irqiy farqlar ikkinchi darajali belgilar hisoblanadi va odam tanasining tashqi va ichki tuzilishiga xos emas. Yevropeoid, mongoloid va negroid irqlariga mansub odamlarning tashqi qiyo fasi bilan bir-biridan farq qilsa ham turmush qurib, normal nasl beradi. Bularning hammasi irqlar bir tarmoqdan tarqalganligidan va hozirgi zamon odamlari irqi va millatidan qat’i nazar bitta biologik turga Homo sapiens sapiensga mansub ekanligini ko‘rsatadi.

Adabiyotlar 1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Muhitning biotik omillari

Zot haqida tushuncha, zotni yaratish omillari

Asosiy ekologik omillar va ularning o`simliklar qoplamiga ta`siri. Iqlim omillari

Iqlim omillari. Yorug`lik, harorat, havo va suvga nisbatan o`simliklarning ekologik tiplari

Yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish