Gorizontal va ekvatorial koordinatalar sistemasi - Астрономия - Рефераты

Gorizontal va ekvatorial koordinatalar sistemasi

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Gorizontal va ekvatorial koordinatalar sistemasi Reja: 1. Gorizontal koordinatalar sistemasi. 2. Ekvatorial koordinatalarning birinchi sistemasi. 3. Ekvatorial koordinatalarning ikkinchi sistemasi.

1. Gorizontal koordinatalar sistemasi Gorizontal koordinatalar sistemasida asosiy aylana deb matematik gorizont va asosiy nuqta sifatida janubiy nuqta S olinadi. Bu sistemada osmon sferasidagi biror nuqta yoki yoritgichning koordinatalari h balandlik va A azimut hisoblanadi. M yoritgichning balandligi deb matematik gorizontdan boshlab hisoblanuvchi mM yoyga yoki <moM markaziy burchakka aytiladi (1-chi rasmga qarang). Balandlik 0  90  burchak intervalida gorizontdan zenitga tomon 0  -90  burchak intervalida gorizontdan nadir tomon hisoblanadi. Yoritgichning zenit masofasi deb vertikal aylananing zenitdan yoritgichgacha bo’lgan mz yoyga aytiladi. Bu koordinata 0  -180  burchak oralig’ida zenitdan nadir tomon hisoblanadi. Osmon sferasining ko’rinuvchi qismida joylashgan yoritgichlar uchun 90z , ko’rinmaydigan qismida joylashgan yoritgichlar uchun esa z >90  . Berilgan yoritgichni balandligi va zenit masofasi quyidagicha bog’langandir: z+h=90 0 . Osmon sferasida yoritgich vertikalini o’rni A azimut bilan aniqlanadi. M yoritgichning azimuti deb S janub nuqtadan yoritgich vertikaligacha bo’lgan matematik gorizontning MS  yoyiga aytiladi. Azimut 0 0 360 0  burchak intervalda S nuqtadan boshlab osmon sferasining aylanishi bo’yicha g’arbga tomon hisoblanadi. Geodeziyada esa azimut shimol N nuqtadan sharqga tomon hisoblanadi. Geodezik A  azimut astronomik azimut bilan quyidagi oddiy munosabat A  =A+180  bilan bog’langan. Bu tenglikda A<180  bo’lganda musbat ishora olinib A>180  bo’lganda minus ishora olinadi. Bitta vertikal aylanada joylashgan yoritgichlarni azimuti bir xil bo’ladi. 2. Ekvatorial koordinatalar birinchi sistemasi Bunda asosiy aylana deb osmon ekvatori va asosiy nuqta deb ekvator bilan meridianning janub tomonda kesishish nuqtasi Q olinadi. Yoritgichning o’rni

og’ish  va soat t burchagi bilan aniqlanadi. Yoritgich M va qutblar R va R  orqali o’tkazilgan katta aylanaga yoritgichning og’ish aylanasi deyiladi. Osmon ekvatoridan yoritgichgacha og’ish aylanasi bo’ylab hisoblangan m yoyga yoritgichning og’ishi deyiladi.mOM Mm      og’ish ekvatordan shimoliy qutbga tomon musbat janubiy qutbga tomon manfiy hisoblanadi.     90 90  Soat burchagi deb ekvatorining janub tomonidan yoritgichning og’ish aylanasiga hisoblangan Q m ekvator yoyiga aytiladi. Qutbdan qaralganda t soat mili harakati yunalishida 0° dan 360  gacha ortib boradi. Ekvatorial koordinatalar siyetemasida M yoritgichning og’ishi o’zgarmaydi, chunki yoritgich sferada osmon ekvatoriga parallel bo’lgan aylana buylab sutka davomida harakatlanadi. Yoritgichni sutkalik aylanishi tufayli ekvatorial koordinatalar siyetemasida uning soat burchagi t o’zgaradi. Bunday o’zgarishlarning A azimutlar o’zgarishidan farqi shundaki, soat burchagi vaqtga proporsional ravishda 0  dan 360°gacha tekis o’zgaradi. Shunga asoslanib quyidagi jadvalni tuzish mumkin. 24 h - 360° - (h - soat belgisi) 1 h = 60 m - 15° (m - minut belgisi) 4 m = 1° 1 S =15  (s - sekund belgisi) Bitta og’ish aylanasida joylashgan yoritgichlarni soat burchaklari, bir xil bo’ladi. 3. Ekvatorial koordinatalarning ikkinchi sistemasi Rasm 5. Osmon va ekvatorial koordinatalar sistemasi.

Ba’zi astronomik kuzatishlarda yoritgichning har ikkala koordinatasi o’zgarmaydigan sistemadan foydalanishga to’g’ri keladi. Buning uchun I chi ekvatorial koordinatalar siyetemasida t o’rniga ekvatorda hisoblanadigan va sutkali harakatda ishtirok etadigan ikkinchi koordinata yulduzlarning to’g’ri chiqishi α qabul qilinadi. Quyosh osmon sferasida yillik ko’rinma harakat yo’li ekliptika katta aylana bo’lib, ekvator bilan 23  27  burchak tashkil qiladi (5 rasm). Ekliptika bilan ekvator γ baxorgi tengkunlik va Ω ko’zgi tengkunlik nuqtalarida kesishadi. Agar asosiy nuqta sifatida γ nuqta qabul qnlinsa unda yoritgichning og’ish aylanasigacha bo’lgan  Om burchak ikkinchi o’zgarmas koordinata bo’ladi.  -ga yoritgichni to’g’ri chiqishi koordinatasi deyiladi. U osmon sferasining aylanishiga teskari yunalishida γ nuqtadan boshlab o’lchanadi, 0   360  intervalda soat hisobida 0 h  α  24 h intervalda o’zgaradi. Geografiya xap italari φ va λ koordinatalar asosida chizilgan singari, yulduzlarning xaritalari (α,δ) koordinatalariga muvofiq chiziladi. Gorizontal koordinatalar ( Z , h , A ) va yoritgichning vaqt burchagi osmon harakatiga katnashmaydigan nuqtadan boshlab hisoblanganligi uchun osmon sferasining sutkali aylanishi tufayli uzluksiz o’zgarib boradi. Yoritgichning ekvatorial koordinatalari (α,δ) osmon sharining sutkali aylanishi natijasida o’zgarmaydi, chunki bu koordinata lar boshlab hisoblanadigan nuqtalarning o’zlari osmon aylanishiga qatnashadi. Shuning uchun yulduzlarning osmon sferasida joylashishi xaritalarini tuzishda bunday koordinatalardan foydalanish ancha qulaydir.

Похожие

Koinot hosil bo’lishiga oid nazaryalar

Osmon sferasi, uning asosiy nuqtalari va chiziqlari

Koinot. Quyosh sistemasi

Bussol yordamida azimutni aniqlash

Astrofizik instrumentlar