Koinot hosil bo’lishiga oid nazaryalar - Астрономия - Рефераты

Koinot hosil bo’lishiga oid nazaryalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

220 KB

Koinot hosil bo’lishiga oid nazaryalar Yer va boshqa sayyoralar Quyosh sistemasiga kirgani kabi, Quyosh sistemasi ham Galaktika deb ataluvchi yulduzlar to`dasiga kiradi. Biz osmonda ko`z bilan ko`radigan barcha ob’ektlar Galaktikaga kiradi. Galaktika tarkibida tahminan 250 milliard yulduz bor. Osmondagi «Somon yo`li» deb ataluvchi katta-kichik yulduzlar to`dasi Galaktikamiz asosini tashkil etadi. Galaktikamiz o`lchamlari, tarkibi va tuzilishi haqidagi ma’lumotlar keyingi o`n yillar davomida katta teleskoplar yordamida kuchsiz yorug`lik

sochuvchi yulduzlar va uzoq ob’ektlarni o`rganish natijasida olindi. Galaktikamiz yadrodan va uni o`rab turuvchi ikki sistemadagi yulduzlardan iborat. Yulduzlar disksimon va galaktik toj shaklida joylashgan. Yadro bizdan tahminan 30000 yorug`lik yili masofada (1 yor.y. – yorug`likning bir yilda bosib o`tgan yo`li). Yadrodan yulduzlar zich joylashgan. Disk qatlamiga Galaktikaning 5% yulduzlari to`g`ri keladi. Galaktika tojini sharsimon ko`rinishdagi yulduz to`dalari va noma’lum tabiatli moddalar tashkil etadi. Galaktikamizning diametri 100000 yorug`lik yilini tashkil etadi. Tashqi tomondan Galaktikamizga qaralsa u spiralsimon ko`rinishga ega bo`lar edi. Quyosh va uning sistemasi Galaktika yadrosi atrofida 250 km/s tezlik bilan aylanadi. Yer hisob bilan olganda, Quyosh galaktika yadrosi atrofida 230 million yil davomida bir marta aylanib chiqildi. Quyosh sistemasi paydo bo`lganiga 4,7 milliard yil bo`lganligi hisobga olsak, Galaktika yadrosi atrofida hozirgi qadar 20 marta aylangandigini bilish mumkin.

Bizning Galaktikamizdan tashqari Koinotda ko`pgina unga o`hshash yulduz sistemalari mavjud. ularning mavjudligini 1920 yilda AQSh astronomi Edvin Xabbl isbotlab bYergan edi. Hozirgi zamon kuchli teleskoplarda bizdan million va milliard yorug`lik yilida joylashgan turli shakldagi galaktikalarni ko`rish mumkinTeleskopsiz faqat Shimoliy yarim sharda yagona

Andromeda galaktikasini ko`rish mumkin. E.Xabbl galaktikalar spektrini o`rganib, ularda chiziqlar qizil nur tomonga siljiganligini e’tibor bYerdi. Bunday nur siljish hodisasi galaktikalar bizdan juda katta tezlik bilan uzoqlashayotganligini ko`rsatadi. 1929 yilda Xabbl ularning

uzoqlashish tezligi galaktikalargacha bo`lgan masofaga proportsional ekanligini aniqladi:R H v   v – galaktika tezligi, N – Xabbl doimiysi bo`lib, 60-80 yili lik yorug c km `  atrofida. Bundan galaktika bizdan qancha ko`p uzoqda bo`lsa, shuncha tezligi katta bo`lishi kelib chiqadi. 1988-yilda bizdan v=274851 k/s tezlik bilan uzoqlashayotgan galaktika topildi. Galaktikalarning bunday uzoqlashuvi bir vaqtlar ular bir joyda to`plangan degan hulosaga keltiradi. Xabbl qonunidan fodalanib, ularning tarqalish vaqtini topish mumkin. Hisob kitoblarga ko`ra bu 13-15 milliard yil oldin boshlangan. Koinot tuzilishi va rivojlanishi haqidagi hozirgi zamon tasavvurlariga ko`ra 13-15 milliard yil avval butun matYeriya, enYergiya, fazo va vaqt Katta portlash tufayli sekundning qandaydir bir ulushlarida paydo bo`lgan. Portlash sababi noma’lum bo`lsada,

jarayon quyidagicha borgan degan tasavvurlar bor. Portlashdan so`ng sekundning ma’lum ulushlarida tempYeratura pasayib protonlar va neytronlar hosil bo`gan. Uch minutdan so`ng proton va neytronlar birlashib vodorod va geliy yadrolarini hosil qilgan. 300000 yil o`tib elektronlar yadro atrofida aylana boshlaydi va atom shakllana boradi. Koinotda nur paydo bo`ladi. 15 milliard yil o`tadi va biz kengayayotgan Koinotni

ko`ramiz. Bundan so`ng nima bo`ladi? Bu savolga ba’zi olimlar kengayish ma’lum davrgacha boradi, so`ngra ular qaytadan siqiladi deb javob bYeradilar. Bu kabi savollarga aniqroq javobni kelajakda Siz kabi aziz o`quvchilarimiz topadilar degan umiddamiz. Osmon koordinatalari Yer sirtida ma’lum bir shharning o’rni aniq geografik kordinatalar λ – uzunlik va –kenglikbilan xarakterlangani kabi osmondagi yoritkichlarning o’rni ham qabul qilingan ma’lum kordinata sistemasining koordinatalari bilan belgilanadi. Ekvatorial koordinatalar sistemasi deyiluvchi sistemada yoritkichlarning o’rni ikkita – to’g’ri chizish (alfa) va og’ish (delta) deb ataluvchi koordinatalar bilan belgilanadi. Bunda hisob boshi qilib, shartli ravishda , ekliptika bilan osmon ekvatorining kesishgan – bahorgi teng kunlik nuqtasi – olinadi. Ixtiyoriy M yoritkichning to’g’ri chiqishini topish uchun undan yarim og’ish aylanasi o’tkazilib, uning osmon ekvatori bilan kesishgan nuqtasi K topiladi. K nuqtaning bahorlik tengkunlik nuqtasidan yoy uzoqligi M yoritkichning to’g’ri chiqishini xarakterlaydi. Bu yoy ,sfera markazi ( O ) dagi kuzatuvchi uchun markaziy burchak bilan o’lchanadi. M yoritkichning ikkinchi koordinatasi -- og’ish esa K nuqtadan og’ish aylanasi bo’ylab yoritgichgacha bo’lgan yoy (KM) bilan

o’lchanadi. Markazdagi kuzatuvchi uchun bu yoy unga tiralgan markaziy burchak bilan o;lchanadi. Yoritkichning to’g’ri chiqishi , odatda osmonning sutkalik aylanishiga qarama – qarshi yo’nalishda o’lchanib, soat, minut, sekundlarda ifodalanadi.O’lchanish chegarasi 0 soatdan 24 soatgacha bo’ladi. Yoritkichlarning og’ishi esa, yoy graduslari,minutlari va sekundlarida o’lchanib , 0 gradusdan ±90 gradusgacha (minus ishorasi janubiy yarim shardagi yoritkichlar uchun) o’lchanadi. Yulduz xaritalarini tuzishda aynan shu koordinatalar asos qilib olinadi.

Ekvatorial koordinatalar sistemasida yoritkichlarning koordinatalaridan yana bir – soat burchagi (t) deyilib , osmon meridianning janubiy qismi bilan osmon ekvatorining kesishgan nuqtasi ( Q ) dan to yoritkichdan o’tgan og;ish aylanasining ekvator bian kesishgan nuqtasi ( K ) gacha bo’lgan yoy ( QK ) yoki markaziy burchak QOK bilan o’lchanadi. Yoritkichning soat burchagi t ham soat, minut va sekundlarda o’lchanadi. O’lchanish chegarasi 0 soatdan ±12 soatgacha , yoki ba’zan 0 soatdan 24 soatgacha bo’ladi.Vaqt bo’yicha soatlar, minutlar va sekundlarda ifodalangan ma’lum burchakni ( yoxud yoyni ) yoy graduslari, minutlari va sekundlariga ( yoki aksincha ) Yulduzlarning xaritalari

Yulduzlar xaritalari ham geografik xaritalar kabi, ko’pincha yulduzlarning tekislikdagi proyeksiyasi ko’rinishda ishlanadi.Unda yulduzlarning to’g’ri chiqish va og’ish o’qlari – o’zaro perpendikulyar koordinata o’qlari ko’rinishda aks qilingan. Xaritaga keltirilgan M yulduzning kordinatalarini topish uchun bu yulduzdan osmon ekvatorini ifodalovchi chiziqqa perpenkulyar qilib,o’tkazilgan og’ish aylanasi yoyini ifodalovchi chiziqning( chizmada vertikal chiziq )—o’qi bilan kesishgan nuqtasidan mazkur yulduzning to’g’ri chiqishi olinadi. M yulduzning –detta og’ishi) esa undan o’tgan sutkalik parallel yoyini ifodalovchi chiziqning (chizmada gorizontal chiziq ) detta o’qi (yoki o’ng tomondagi unga parallel o’q) bilan kesishgan nuqtasidan olinadi. Unda xaritadagi M yulduzning shunday yo’l bilan topilgan koordinatalari.

Похожие

Galaktika koinot nurlari. Koinot zarralari

Koinot nurlari xarakteristikalari

Koinot. Quyosh sistemasi

Koinot tarkibi va joylashish tartibi

Koinot nurlari fizikasining asosiy tushunchalari