Қурилишда қувватлар ва асосий фондлар статистикаси - Архтектура - Рефераты

Қурилишда қувватлар ва асосий фондлар статистикаси

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

128.5 KB

Қурилишда қувватлар ва асосий фондлар статистикаси Режа: 1. Асосий фондлар ва қувватларни ишга тушириш статистикаси, унинг асосий вазифалари 2. Объектларни ва қувватларни ишга туширишнинг натурал кўринишдаги ҳисоби 3. Асосий фондлар таснифи ва уларни баҳолаш усуллари 4. Асосий фондларнинг эскириши, амортизация ва улардан фойдаланишни ифодаловчи кўрсаткичлар

Капитал қурилманинг охирги натижаси капитал қўйилмаларни амалга ошириш, ишлаб чиқариш корхоналарини қуриб битказиш, ишлаб чиқариш қувватларини, темир йўл ва йўл қурилиши, тураржой ва бошқа объектларни қуриб битказиш ҳисобланади. Асосий фондлар статистикасининг вазифалари қуйдагиларни ўз ичига олади. - асосий фондлар ва қувватларни ишга тушириш ҳажмини натурал ва қиймат кўринишида тавсифловчи кўрсаткичларни ишлаб чиқариш ва таҳлил қилиш; - уларнинг режаси бажарилишини ва динамикасини ўрганиш; - қурилиш ишлари ва асосий фондларнинг давомийлик кўрсаткичларини ишлаб чиқиш; - ишга тушириш динамикаси ва режа бажарилишини комплекс таҳлил қилиш; - уларнинг таннархи пасайиши ва сифатини ошириш имкониятларини излаб топиш кабилар. Унинг вазифаларини кўриб чиқиш билан биргаликда объектларни ишга туширишнинг иқтисодий мазмунига аниқлик киритадиган бўлсак, статистикада у лойиҳа бўйича қурилиш объектлари ва қурилиш комплексларининг асосий фондлар тариқасида ишга туширилиши билан тавсия этилади. Унинг тайёрлик даражаси эса қурилиш объекти ва қурилиш комплексларидаги барча пайванд ишлари ва техник ускуналарнинг тўлиқ ўрнатилганлиги, яъни объектнинг лойиҳа бўйича тўлиқ маҳсулот ишлаб чиқариш учун тайёрлиги билан белгиланади. Амалда эса капитал қурилиш тўлиқ ва қисман ишга туширилиши билан фарқланади. Тўлиқ ишга тушириш – бу, объектнинг тўла қуриб битказилиши ва ишга туширилишидир.

Қисман ишга тушириш эса лойиҳа бўйича қисман навбат билан ишга туширишдир, яъни бир маҳсулотни ишлаб чиқаришда бир-бири билан боғлиқ бўлмаган цехларнинг ишга туширилиши. Асосий фондлар ва қувватларни ишга туширишнинг тугатилиши қурувчилар томонидан ҳисобга олиб борилади. Объектларнинг қабул қилиниши ва ишга туширилиши қурилиш нормативлари асосида давлат қабул комиссияси актига биноан амалга оширилади. Объектларни ва қувватларни ишга туширишнинг натурал кўринишдаги ҳисоби Давлат капитал қўйилмалар режасининг асосий кўрсаткичи асосий фондлар ва қувватларни ишга тушириш ҳисобланади. Бу кўрсаткичлар натижасида режа бажарилишини баҳолашда асосий фондлар ва қувватларнинг ишга туширилиш ҳажмини тўғри аниқлаш муҳим аҳамият касб этади. Объектларнинг ишга туширилиши ҳажми натурал ва пул шаклида ифодаланиши мумкин. Бу ҳар қайси ўлчов бирлиги ўзига мустақил ҳисобланиб, статистикада иқтисодий масалаларни ҳал қилишга ёрдам беради. Асосий фондлар ва қувватларни ишга туширишнинг натурал ҳисоби асосан халқ хўжалигидаги моддий ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш соҳаларида режалаштириш, назорат қилиш ва тармоқларнинг пропорционал ривожланишини таъминлашда муҳим аҳамиятга эгадир. Шу мақсадда қанча ва қай даражада металл, энергия, автомобиль, станоклар, қишлоқ хўжалик машиналари, қанча йўл қурилиш ишлари, уй-жой, мактаб, касалхона ва

бошқалар ишлаб чиқариш объектлари аниқ сонини билиш имконини беради. Шу билан биргаликда натурал ҳисоб халқаро таққослаш имконини ҳам беради. Масалан, йил давомида нечта объект ишга туширилди, неча тонна металл эритилди, қанча маҳсулот қайта ишланди ёки ишлаб чиқарилди кабилар. Ишлаб чиқариш қувватларини ва объектларини ишга тушириш кенглигини аниқлашда маълум бир техник параметрлар қабул қилинишига зарурият туғилади. Масалан, мактаблар неча ўринга мослашганлиги ёки трестлар, боғчалар, уй-жойлар ва бошқалар. Амалиётда эса кўпроқ фойдали ҳажми кўрсаткичи қўлланилади. Ишлаб чиқариш корхоналарида эса ишлаб чиқариш майдони кўрсаткичи ҳисобланади. Статистик ҳисоботда асосан бу маълумотлар махсус бланк қоғозларида олиб борилади ва шу асосда таҳлил қилинади. Асосий фондлар таснифи ва уларни баҳолаш усуллари Асосий фондлар миллий бойликнинг энг муҳим ва тез ошиб борувчи қисмидир. Асосий фондлар характерига ва тутган ўрнига қараб, ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқаришга алоқадор бўлмаган фондларга бўлинади. Асосий ишлаб чиқариш фондлари – ижтимоий меҳнат натижасида яратилган меҳнат воситаларидир. Улар ишлаб чиқаришнинг бир циклида эмас, балки бир неча циклида иштирок этадилар, маҳсулот ишлаб чиқарадилар ва натурал ашёвий шаклини сақлаб қолган ҳолда қийматларини тайёрланаётган маҳсулот қийматига қисман-қисман ўтказиб борадилар. Ишлаб чиқариладиган маҳсулот кўлами ва тавсифи, меҳнат унумдорлигининг даражаси, мамлакатнинг иқтисодий потенциали, хўжалик мустақиллиги ва иқтисодий эркинлиги ана шу фондларнинг ҳажми ва техникавий такомиллашганига боғлиқдир.

Ноишлаб чиқариш фондлари асосий фондларнинг ажралмас қисми бўлиб, ишлаб чиқаришда бўлмаган эҳтиёжларга бир неча йил мобайнида хизмат кўрсатувчи фондлардир. Уй-жойлар, маориф, соғлиқни сақлаш, коммунал хўжалик, бошқарув, транспорт воситалари ишлаб чиқаришда бўлмаган асосий фондлар жумласидандир. Асосий фондларнинг моддий буюм таркибини ўрганишда қуйидаги тасниф қўлланилади:  бинолар ва иншоотлар;  куч машиналар ва асбоблар;  иш машиналар ва ускуналари;  транспорт воситалари;  ишлаб чиқариш инвентарлари;  иш ҳайвонлари;  кўп йиллик дарахтлар кабилар. Бундай тасниф доимий бўлмай, балки режалаштириш ва статистик ҳисобот олдида турадиган мақсад ва вазифаларга қараб янги гуруҳларга ажралиб чиқиши мумкин. Асосий фондларнинг ҳолати ва улардан фойдаланиш даражасини ҳисоблаш ва режалаштириш натурал ва қиймат кўрсаткичлари орқали олиб борилади. Натурал кўрсаткичлар фондларнинг техник таркибини аниқлашга, мавжуд заҳираларни асбоб-ускуна ва машиналарга бўлган талаб билан таққослашга, ишлаб чиқариш қувватларининг ҳажмини ҳисоблашга, машина ва асбоб-ускуналардан фойдаланишни яхшилаш бўйича кўриладиган тадбирларнинг самарадорлигини аниқлашга имкон беради. Асосий фондларни пул билан баҳолаш уларнинг умумий ҳажми ва динамикасини, фондлардан фойдаланилганлик учун тўловларни,

амортизация ажратмалари ҳиссасини, капитал сарфи ҳамда янги техника самарадорлигини режалаштириш ва баҳолашни, таъмирлаш учун маблағлар ажратиш ва фондларнинг манбаларини аниқлашда муҳим аҳамият касб этади. Пул баҳолаш фондларидан фойдаланиш самарадорлиги ва ишлаб чиқариш рентабеллиги каби умумлаштирувчи кўрсаткичларни ҳисоблашда ҳам зарур. Асосий ишлаб чиқариш фондлари қуйидаги баҳоларда баҳоланади: 1. Тўла бошланғич баҳо – бу баҳо дастлабки баҳо бўлиб, асосий фондларни сотиб олиш баҳосидан ташқари шу фондларнинг етказилиб берилиши ҳамда қурилиш-пайванд ишлари харажатини ҳам қўшган ҳолда корхона балансига киритилган вақтдаги қийматини кўрсатади. Тўла бошланғич баҳонинг ўзига хос камчилиги бор. У турли йилларда турлича ҳақиқий баҳоларда сотиб олинган ва балансига аралаш баҳода қайд қилинган фондлар қийматлари йиғиндисидан иборат. Шунинг учун ҳам бу баҳо асосида фондларнинг динамикаси, корхона таннархини таҳлил қилиш имконияти бўлмайди. 2. Тўла тиклаш баҳоси – бу баҳо фондларини такрор ишлаб чиқаришнинг ҳозирги замон шароитидаги баҳосидир. Маълумки, вақт ўтиши билан фондларни ишлаб чиқариш бўйича қилинадиган харажатлар, чунончи, материаллар ва деталлар, машина ва ускуналар, ускуна ва транспорт харажатлари ва иш ҳақи каби харажатлар ўзгаради. Ана шу ўзгаришни ҳисобга олиб, фондлар шу кундаги харажатлар нуқтаи назаридан қайта баҳоланса, у ҳолда фондлар тўла тиклаш баҳосида баҳоланган бўлади. 3. Қолдиқ баҳоси – бу баҳо асосий фондларнинг йил бошидаги бошланғич ёки танлаш баҳосидан шу фондларни эксплутация қилиш давридаги эскирган қисмини қопловчи қийматини чегириб ташлангандан кейинги баҳога тенг. 4. Тугатиш баҳоси – бу, асосий ишлаб чиқариш фондларини темир-

терсакка топшириш баҳоси. 5. Ызгармас баҳо – бу баҳо асосий фондларнинг динамикасини ўрганиш учун зарурдир. Шу мақсадда асосий фондлар бирон бир йил ўзгармас баҳосида қайта баҳоланади, сўнгра вақт ичидаги ўзгариши аниқланади. 6. Йиллик ўртача баҳо – бу, асосий ишлаб чиқариш фондларини такрор ишлаб чиқариш учун улардан фойдаланиш кўрсаткичларини ҳисоблаш, тармоқлараро балансларни тузиш учун зарурдир. Асосий ишлаб чиқариш фондларининг йиллик ўртача баҳоси қуйидагича аниқланади:; 12 12 Ф Ф ёки ; 2 0 1 0          г г к к Т Ф Т Ф Ф Ф Ф Бу ерда: Ф 0 ва Ф 1 – фондларининг йил бошидаги ва охиридаги баҳолари; Ф к ва Ф г – йил давомида ишлаб чиқаришга киритилган ва чиқиб кетган фондлар қиймати; Т к – ишлаб чиқаришга киритилган фондларнинг эксплуатация муддати; Т г – асосий фондларнинг чиқиб кетгандан кейинги вақти. Юқоридаги формулани қуйидагича ёзиш ҳам мумкин: г к Ф Ф Ф Ф    0 7. Йил охиридаги қолдиқ баҳо – бу баҳо асосий фондларнинг капитал таъмири, уларга ажратилган амортизация ажратмаларини ҳам ҳисобга олади ва қуйидагича ҳисобланади: А Ф К Ф Ф Ф р к      Т 1 0 11 Асосий фондларнинг эскириши, амортизация ва улардан фойдаланишни ифодаловчи кўрсаткичлар Асосий фондлар жисмоний ва маънавий эскириши мумкин.

Жисмоний эскириш – асосий фондларнинг ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланиш натижасида тўзиши, емирилишидир. Маълум вақт ўтиши билан улар ишга жисмоний яроқсиз бўлиб қолади ва янгиси билан алмаштирилади ёки айрим қисмлари капитал таъмирланади. Маънавий эскириш сабаби икки хил бўлади; биринчидан, янги, анча унумли машиналар кашф этилиши ва уларнинг ишлаб чиқаришга жорий қилиниши эскирган машиналарнинг жисмоний ейилиш муддати тўлмасданоқ қадрсизланганлиги ва маънавий эскирганлигини билдиради. Иккинчидан, техника тараққиёти ва меҳнат унумдорлигининг ўсиши ишлаб турган машиналар қийматининг камайишига олиб келади. Демак, асосий ишлаб чиқариш фондлари аста-секин эскириб, ўз қийматини товарлар қийматига кўчириб боради. Маълум давр ўтгач, фондларнинг тўлиқ қиймати амортизация ажратмалари йўли билан қайта тикланди. Амортизация ажратмалари асосий фондлар ейилишининг пул шаклидаги кўриниши бўлиб, давлат томонидан белгиланадиган қатъий нормаларга биноан ажратилади. Амортизация ажратмаларининг умумий йиллик йиғиндиси ва амортизация нормасини ажрата билиш лозим. Амортизациянинг умумий йиллик йиғиндиси – асосий ишлаб чиқариш фондларининг йиллик эскиришини тиклаш мақсадида ажратиладиган маблағлардир. Асосий фондларнинг хизмат муддати тугагунча йилма-йил ажратиладиган бундай амортизация йиғиндилари шу фондларни капитал ва ўрта таъмирлаш, шунингдек, модернизация харажатларини қоплаш, пировардида эса уларни тўла янгилашга имкон беради. Булардан ташқари, йиллик амортизация суммаси ҳисобланаётганда фондларнинг тугатилиш қиймати ҳам ҳисобга олинади. Бунда амортизациянинг умумий йиллик йиғиндиси қуйидагича ҳисобланади:

; Х Т Д М У К Ф А К Р Р ТБ      Бунда: Ф ТБ – асосий фондларнинг тўла бошланғич баҳоси; К Р , Ы Р , М – хизмат қилиш даврида назарда тутилган капитал ва ўрта таъмирлаш ҳамда модеринизация учун харажатлар; Д – демонтаж учун харажатлар; Т К – тугатиш қиймати; Х – асосий фондлар хизмат муддати. Амортизация нормаси – асосий фондларнинг ейилган қисмини қоплаш учун қилинадиган ҳар йилги амортизация ажратмаларининг миқдори билан шу фондларнинг ўртача баҳоси ҳамда хизмат муддати кўпайтмалари натижалари ўртасидаги нисбатни ифодалайди ва қуйидагича ҳисобланади: Х Ф А NА    100 Бу кўрсаткич фондлар қийматига нисбатан фоиз тарзида ҳисобланади ва фондлар қиймати неча йил ичида қопланиб бўлишини кўрсатади. Халқ хўжалигида ишлаб чиқариш тармоқларининг хусусиятлари, асосий фондларнинг хиллари ва уларнинг хизмат муддатларини ҳисобга олган ҳолда амортизация ажратмаларининг ягона нормаларига амал қилинади. Ынлаб йиллар хизмат қилиши лозим бўлган бино ва иншоотлар учун бу нормалар катта бўлмайди, машиналар учун, айниқса, асбоблар ва ускуналар учун эса улар анча катта бўлади. Капитал таъмирлаш ва модернизация нормаси   ; 100 Х Ф М К NА    

Иқтисодий ислоҳотгача амортизация фондидан корхона ихтиёрида капитал таъмирлаш учун мўлжалланган қисми қолар эди. Бошқа қисми – меҳнат қуролларини реновация қилишга аталган қисми бюджетга тушар эди. Корхона ишдан чиққан ускуналарни фақат марказлаштирган тартибда янгилари билан алмаштира оларди. Шу сабабли ишлаб турган корхоналарнинг ускуналари эскириб қолар, бу эса ижтимоий меҳнат унумдорлигини оширишнинг зарур суръатларини таъминламас, корхоналарнинг ишлаб чиқариш техникаси жихатидан такомиллаштириш соҳасидаги масъуляти ва манфаатдорлигини камайтирар эди. Асосий фондларнинг такрор ишлаб чиқарилиши қуйидаги кўрсаткичлар билан характерланади: а) асосий фондларнинг эксплутацияси, жисмоний ва техник ҳолати; б) уларнинг янгиланиш суръати; в) асосий фондлардан фойдаланиш кўрсаткичлари. Асосий фондларнинг эксплутация ҳолати уларни фақат актив қисми, яъни иш ва куч машиналари, асбоб-ускуналари учун аниқланади. Фондларнинг жисмоний ҳолати уларнинг емирилиши ва яроқлилик коэффициентлари билан характерланади. Емирилиш коэффициенти; 1 Ф Ф Ф Кем   Бунда: Ф – асосий фондларнинг тўлиқ баҳоси; Ф 1 - қолдиқ баҳоси. Агар 1 сонидан емирилиш коэффициентини айириб ташласак, у ҳолда яроқлилик коэффициенти келиб чиқади. ; 1 ем ярок К К   ; 1 Ф Ф К ярок 

Асосий фондларни такрор ишлаб чиқариш суръати ҳамда уларнинг жисмоний ва техник ҳолатларидаги ўзгариш суръатларини характерлаш мақсадида янгиланиш ва ишлаб чиқаришдан чиқариб ташланган фондлар коэффициентлари ҳисобланади. ; ; 0 1 1 Ф Ф К Ф Ф К ч Т к янг   Ҳар иккала коэффициентнинг бир-бирига яқинлашуви эски фондларнинг янги фондлар билан алмашинувини, янгиланиш коэффициентининг жуда катта бўлиши эса фондларнинг кенгайган такрор ишлаб чиқарилаётганини характерлайди. Асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишнинг умумлашган кўрсаткичлари қуйидагилар: а) фонддан келадиган самара ёки маҳсулотнинг фоизга бўлган талаблик даражаси; б) меҳнатнинг асосий фонд билан қуролланганлик даражаси; в) маҳсулотнинг қўшимча ўсишида асосий фондларнинг мутлақ қиймати ва улардан фойдаланиш коэффициенти омилларининг салмоғи. Фонддан келадиган самара, яъни фонднинг бир сўми ҳисобига маҳсулот ишлаб чиқариш, одатда, бир йилда ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг асосий ишлаб чиқариш фондлари йиллик ўртача қийматига нисбати билан аниқланади. ; Ф М ФС  Бу ерда: М – корхонанинг улгуржи баҳолардаги ялпи маҳсулоти; Ф - фондларнинг ўртача қиймати. Фонднинг самарадорлик даражасига тескари бўлган кўрсаткич маҳсулотнинг фондга бўлган талаблик даражасини характерлайди.

; М Ф ФТХалқ хўжалигида асосий фондлардан самарали фойдаланишни умумлаштирувчи кўрсаткич ижтимоий маҳсулот ва миллий даромад ўсиши суръатларининг асосий ишлаб чиқариш фондлари ўсиш суръатларидан устун бўлишидан иборат. ; Т М МУ  Меҳнат унумдорлиги, аввало, меҳнатнинг фонд билан қуролланишига боғлиқ. ; Т Ф Ф К  Бу икки кўрсаткичнинг нисбати ; Т Ф Т М ФС   фонддан олинадиган самарани тавсифлайди. Фондларнинг самарадорлик даражаси уларнинг маҳсулот қўшимча ўсишидаги ҳисса билан аниқланади. Маҳсулотнинг қўшимча ўсиши бир томондан, фондлар мутлақ йиғиндисининг ўзгариши эвазига ; ) ( 0 1 Со ф Ф Ф Ф М    ва иккинчи томондан, фондлардан фойдаланиш даражаси эвазига амалга ошган бўлиши мумкин. ; ) ( 1 0 1 Ф Ф Ф М С С фС     Маҳсулотнинг умумий қўшимча ўсиши ҳар иккала кўрсаткич натижаларини қўшиш ёрдамида ҳисобланиши мумкин. ; ФС Ф М М М   

Ишлаб турган фондлардан фойдаланиш даражасини ошириш янги-янги корхоналарни ишга тушириш, уларни ўзлаштириш учун сарфланадиган каттагина капитал маблағлар ва ижтимоий иш вақтининг тежалиши билан тенгдир. Асосий фондлар динамикаси таркиби ўзгаришларини таҳлил қилишда, уларнинг тўла бошланғич ва қолдиқ баҳоларига асосланиб баланслар тузилади. Тўла бошланғич баҳода асосий фондлар баланси қуйидаги кўрсаткичлардан ташкил топади: Йил бошида фондлар қиймати Жорий йилда ишлаб чиқаришга киритилган фондлар Жорий йилда ишлаб чиқаришдан чиқиб кетган фондлар Йил охирида фондлар қийматижами шу жумладан, янги киритилган фондлар жами шу жумладан, тугатилган фондлар 1 2 3 4 5 6 Қайд қилинган кўрсаткичлар ўртасида қуйидагича баланс берувчи боғланиш мавжуд:1 0 Ф Ф Ф Ф Т К    Баланс усулидан ташқари, асосий фондлар динамикаси индекс усули ёрдамида ҳам таҳлил қилинади. Шу мақсадда қиймат, фондларнинг физик ҳажми ва улардаги баҳонинг ўзгаришини таърифловчи индекслар ҳисобланади. Қиймат индекси қуйидагича: ; 0 0 1 1    p q p q Sqp Бу ерда: q 0 ва q 1 - базис ва жорий даврлардаги асосий фондларнинг натурал ифодаланиши туради; р 0 ва р 1 - фондларнинг қиймати.

Ушбу индекс фондларни ўша қилинган жами харажатлар динамикаси тўла бошланғич баҳода ифодалайди. Кўриниб турибдики, асосий фондлар қиймати иккита омилга, яъни фондларнинг физик ҳажми ва улардаги баҳонинг ўзгаришига боғлиқ. Биринчи омилнинг таъсирини аниқлаш мақсадида асосий фондларнинг физик ҳажми индекси ҳисобланади.; 0 0 0 1    p q p q Iq Бу ерда фондларнинг физик ҳажми ўзгарган ҳолда, уларнинг баҳоси базис даври баҳосида қолади. Асосий фондларнинг таққослама баҳода баҳоланиши қуйидагича ҳисобланади: ; 0 1 1 1    p q p q IqS Қисқача хулосалар Ишлаб чиқариш предметлари қайта ишланиб, жараён охирида тайёр маҳсулот ўзагини ташкил этади. Ишлаб чиқариш фондлари ёрдамида ишчи кучи ишлаб чиқариш предметларига тайёр маҳсулот олиш учун таъсир этади. Асосий фондлар ишлаб чиқариш жараёнининг бир неча актларида иштирок этади ва аста-секин эскириб боради. Ишлаб чиқариш предметлари эса ишлаб чиқариш жараёнининг бир актида бутунлай ишлатилиб, уларнинг қийматлари маҳсулотга ўтиб кетади. Демак, тайёр маҳсулотга ишлаб чиқариш предметлари ўз қийматларини бутунлай, ҳеч қолдиқсиз бир ишлаб чиқариш актида ўтказади. Ишлаб чиқариш фондлари эса аста-секин эскириб боришига қараб ўтказади ва ишлаб чиқаришнинг бир неча актида қатнашади. Назорат ва муҳокама учун саволлар

1. Асосий фондлар қандай тузилади? 2. Асосий фондлар статистикасининг вазифалари нималардан иборат? 3. Объектларни ишга тушириш ҳажми қандай ҳисобланади? 4. Асосий фондлар таснифи нималардан иборат? 5. Асосий ишлаб чиқариш фондларининг неча хил баҳолаш усуллари мавжуд? 6. Эскириш, амортизациялардан фойдаланишни ифодаловчи кўрсаткичлар қандай ифодаланади?

Асосий адабиётлар: 1. Набиев Х.Н. Макроиқтисодий статистика, Т., 2000. 2. Набиев Х.Н., Абдураҳмонов М.А. Ишлаб чиқариш тармоқлари статистикаси. Маъруза матнлари. ТДИУ, Т., 2000. 3. Шодиев Х., Ҳамроев М. Молия статистикаси. Т., 2002. 4. Устинов А. Статистика капитального строительство. М., 1998. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Қурилишда инвестиция бозори статистикаси

Қурилишда маҳсулот таннархи статистикаси

Қурилишда меҳнат унумдорлиги статистикаси

Қурилишда меҳнат предмети статистикаси

Қурилишда ишчи кучи ва иш вақти статистикаси