Қурилишда маҳсулот таннархи статистикаси - Архтектура - Рефераты

Қурилишда маҳсулот таннархи статистикаси

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Қурилишда маҳсулот таннархи статистикаси Режа: 1. Қурилишда маҳсулот таннархи ҳақида тушунча 2. Қурилиш таннархи турлари ва унинг таркибини статистик ўрганиш 3. Қурилиш таннархи даражаси ва динамикасининг статистик кўрсаткичлари

Қурилишда маҳсулот таннархи ҳақида тушунча Маҳсулот таннархи – пул шаклида ифодаланган маҳсулотни ишлаб чиқариш ва истеъмолчига етказиб бериш билан боғлиқ харажатлардир. Маҳсулот таннархи – корхоналар ва бирлашмаларнинг иш самарадорлигини белгиловчи кўрсаткич. Халк хўжалиги соҳаларининг ўзига хос хусусиятларини акс эттирувчи харажат айрим элементларининг ўзаро нисбати маҳсулот таннархининг тузилишини ташкил қилади. Ишлаб чиқариш таннархи цехнинг маҳсулот таннархини ва умумзавод чиқимларини ўз ичига олади. Айирим корхоналар харажатларини ифодалаб, якка бўлиши, шунингдек, тармоқларда маҳсулот тайёрлашга кетган ўртача харажатларни белгиловчи тармоқнинг ўртача таннархи маҳсулотнинг улгуржи баҳосини ўрнатиш учун асос бўлади. Таннархнинг камайиши моддийлашган меҳнат иқтисодини ифодалайди, фойданинг кўпайишини таъминлайди, улгуржи ва чакана баҳоларнинг камайиши имкониятларини келтириб чиқаради. Ишлаб чиқариш ҳажмларининг ортиб бориши билан таннархнинг камайиши муҳим аҳамият касб этмоқда ва катта самара бермоқда. Таннархни камайтиришнинг асосий йўллари: меҳнатни ташкил қилиш усулларини такомиллаштириш, ишлаб чиқариш кучлари ва жамғармаларидан фойдаланишни яхшилаш, ҳар бир иш жойида, бўлимларда моддий манбаларни иқтисод қилиш, бошқариш ва хизмат кўрсатиш харажатларини камайтириш ҳамда йўқотиш, ишлаб чиқаришдан ташқари сарфланадиган харажатларни қисқартириш. Шунингдек: 1. Зарар бўлган ишлаб чиқариш харажатлари даражаси ва динамикасини аниқлаш. 2. Таннарх даражасининг таркиби ва динамикасини ўрганиш.

3. Таннарх таркибини таҳлил қилиш ва унинг даражасига таъсир этувчи омилларни статистик баҳолаш. 2. Қурилиш таннархи турлари ва унинг таркибини статистик ўрганиш Қурилиш маҳсулоти таннархини ўрганишда гуруҳлаш усулидан кенг фойдаланамиз. Маҳсулот таннархи иқтисодий элементлар ва калкуляция моддалари бўйича гуруҳланади. Иқтисодий элементлар бўйича харажатларни гуруҳлашда уларни ишлаб чиқариш, маҳсулот қийматини яратиш жараёнларида қатнашиш ролига эътибор берилади. Шунга биноан буюмлашган меҳнат харажатлари алоҳида, жонли меҳнат харажатлари алоҳида кўрсатилади. А. Буюмлашган меҳнат харажатлари I. Айланма фондлар. 1. Хом ашё ва материаллар. 2. Ёрдамчи материаллари. 3. Ёқилғи. 4. Ишлаб чиқариш хизматлари учун тўловлар. II .Асосий фондлар. 1. Амортизация. 2. Тез эскирувчи асосий ускуналарнинг амортизацияси. Б. Жонли меҳнат харажатлари: 1. Асосий ва қўшимча иш ҳақи. 2. Меҳнат ҳақи. В.Соф даромаддан ажратмалар. 1. Ижтимоий суғурта фондига ажратмалар. 2. Мутахассислар (кадрлар) тайёрлаш учун харажатлар. 3. Уй-жой ва коммунал хўжаликда кўрилган зарарни қоплаш.

4. Қўшимча маҳсулот харажатларидан тўланадиган ва маҳсулот таннархига қўшиладиган харажатлар(қурилиш маҳсулоти таннархининг иқтисодий таркиби). Ишлаб чиқариш фаолиятини назорат қилиш учун қанча нарса ишлатилгани ва нима учун ишлатилганини билиш лозим. Бу вазифалар, харажатларни калкуляция моддалари бўйича гуруҳлаш орқали амалга оширилади. Калкуляция моддалари бўйича қурилиш таннархи тўғри ва комплекс (билвосита) харажатларга бўлинади. Тўғри харажатлар тўғридан- тўғри маҳсулотларга қилинган харажатлардир. Комплекс харажатлар эса бутун ишлаб чиқаришга тегишли бўлиб, улар, одатда, тўғри харажатларнинг маҳсулот таннархи салмоғига қараб тақсимланади. Қурилиш таннархи таркиби калкуляция моддалари бўйича қуйидагилар киради: I. Тўғри харажатлар. 1. Хом ашё ва матириаллар. 2. Сотиб олинган яримфабрикатлар. 3. Чиқиндилар. 4. Турли шаклдаги ёқилғи. 5. Барча турдаги электр энергияси. 6. Ишчиларнинг асосий иш ҳақи. II. Коплекс харажатлар. 1. Ишчиларнинг қўшимча иш ҳақи. 2. Ижтимоий суғуртага ажратмалар. 3. Ишлаб чиқаришни тайёрлаштириш харажатлари. 4. Ускуналарни сақлаш ва ишлатиш харажатлари. 5. Умумцех харажатлари. 6. Умумкорхона харажатлари. 7. Сифатсиз маҳсулотларни йўқотиш. 8. Бошқа ишлаб чиқариш харажатлари.

9. Ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган харажатлар. 3. Қурилиш таннархи даражаси ва динамикасининг статистик кўрсаткичлари Маълумки, таннарх динамикасини таҳлил қилишда жуда кўп хил ва турли-туман индекслар системасидан фойдаланиш мумкин. Лекин булар орасида муҳимлари қуйидагилардир: 1. Алоҳида индекс - бундан бир хил маҳсулот ишлаб чиқарадиган қурилиш корхоналарида ёки маҳсулотнинг айрим турлари бўйича динамикасини ҳисоблашда фойдаланилиши мумкин. Z дин қ Z 1 / Z 0 Z 1 -жорий давр қурилиш маҳсулоти таннархи. Z 0 - базис давр қурилиш маҳсулоти таннархи. 2. Режа бажарилиши индекси: I режа қ Z 1 / Z р Zp - қурилиш маҳсулоти таннархининг режа бажарилиши. 3. Режа топширилган индекс: Z дин қ Z p / Z 0 Бир хилдаги маҳсулот ишлаб чиқарувчи қурилиш корхоналари бўйича таққослама товар маҳсулоти индекслари ҳисобланади. Таққослама товар маҳсулотига ҳам базис, ҳисобот давридаги ишлаб чикарилган қурилиш маҳсулоти дейилади. Бу қурилиш маҳсулоти бўйича қуйидаги умумий индекслари ҳисобланади: I дин қ  Z 1 q 1 /  Z 0 q 1 Ҳақиқатда иқтисод қилинган миқдор: Э хак қ  Z 1 q 1 /  Z 0 q 1 2. Режа бажарилиш индекси:

I р.б қ  Z 1 q 1 /  Z р 1 Режадан ортиқча иқтисод қилинган миқдор: Э р.орт. қ  Z 1 q 1 -  Z р 1 3. Режа топшириғи индекси: I р. қ  Z р q р /  Z 0 q р Режалаштирилган иқтисод суммаси: Э режа қ  Z р q р -  Z 0 q р 4. Ызгарувчан таркибли индекс: I узг. қ  z 1 q 1 / q 1 :  Z 0 q o / q 0 қ Z 1 / Z 0. Маълумки, бу индексга бир вақтда 2 та омил таъсир кўрсатади. а) айрим олинган қурилиш корхоналардаги маҳсулот таннархининг ўзгариши; б) жорий даврда ва базис даврга нисбатан юз берган структура ўзгариши. Бу омилларнинг таъсирини ўрганиш учун қуйидаги доимий таркибли индекси ҳисобланади:     1 0 1 1 q Z q Z Удоим Бу омилларнинг таъсирини ўрганиш мақсадида структура силжишли индекси ҳисобланади. I стр қ I : I доим Бу формулалар асосида қуйидаги мисолни кў риб чиқамиз: Корхо- налар 1998 йил 1999 йил маҳсулот миқдори q маҳсулот таннархи Z маҳсулот миқдори q маҳсулот таннархи Z 1 2 400 600 10 13 850 650 9 11

Топиш керак. 1). Индивидуал индекс. 2). Ызгарувчан таркибли индекс. 3). Доимий таркибли индекс. 4). Структура силжишли индекс. Ечиш: Индивидуал индекс.9,0 10 9 )1 0 1 Z    Z Z i 77,0 13 11 )2 0 1 Z    Z Z i 3. Ызгарувчан таркибли индекс. 92,0% ёки 92,0 8, 11: 86,9 1000 11800: 1500 14800 600 400 600 13 400 10: 650 850 650 11 850 9 : 0 0 0 1 11                  q q Z q q Z Iузг 4. Доимий таркибли индекс. 87,3% ёки 0,873 16950 14800 650 13 850 10 650 11 850 9 1 0 11             q Z q Z Iдоим 5. Структура силжишли индекс. доим узг стур I I I : . 2150 16950 14800 q q Ик 01 11        t t Қурилиш таннархи даражасига жуда кўп омиллар таъсир этади. Асосий омилларга қуйидагилар киради. - меҳнат унумдорлигининг ўсиши; - хом ашё, материал; - ёқилғи ва электро энергиялардан оқилона фойдаланиш.

- ишлаб чиқаришда ҳар хил бракларни ва йўқотишларни бартараф қилиш; - меҳнат сарфлари ва бошқарув харажатларини камайтириш; - асосий фондлардан самарали фойдаланиш. Қурилиш таннархи даражасига таъсир этувчи омилларни статистик индекслар ёрдамида баҳолаш учун қуйидаги кўрсаткичлар қўлланилади: - моддий харажатлар индекси; - маҳсулот бирлигига сарф қилинадиган моддий харажатлар индекси; - баҳо индекси. 1-омил: моддий харажатлар индекси қуйидагича ҳисобланади:   1 0 0 1 1 1 q Р h q Р h Iмх 2-омил: маҳсулот бирлигига сарф қилинадиган моддий харажатлар индекси қуйидагича ҳисобланади:    1 0 0 1 0 1 q Р h q Рh Iмб 3-омил: баҳо индекси қуйидагича ҳисобланди:    1 0 1 1 1 1 q Рh q Р h Iр            1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 11 1 q Рh q Рh q Р h q Рh q Р h q Рh I I I р мб харажат Бу ерда: h 1 ва h 0 – даврлар бўйича маҳсулот бирлиги сарф қилинган моддий харакат; Р 1 ва Р 0 – давр бўйича моддий харажатларнинг биринчи баҳоси;

q 1 - ҳисобот давридаги моддий харажатлар бирлиги. Қурилиш таннархи даражасига бу омиллардан ташқари ишчи кучи сарфи ҳам таъсир этади. Бу таъсирни аниқлаш учун қуйидаги ҳисоблардан фойдаланилади:                 0 0 1 1 0 0 1 1 u tI I I Т Ф Т Ф q Т q Т Бу ерда: Т 1 ва Т 0 – жорий ва базис даврлар бўйича иш вақти сарфлари; Ф 1 ва Ф 0 – жорий ва базис даврлар бўйича иш ҳақи фондлари. Қисқача хулосалар Таннарх статистикаси вазифаларини аниқлаштириш қурилишда маҳсулот таннархига таъсир этувчи омилларни чуқур ва ҳар томонлама ўрганишдан иборатдир. Қурилишда маҳсулотни режалаштириш ҳажмини бажариш билан боғлиқ бўлган ишлаб чиқариш харажатларининг умумий миқдори ўтган йилги сарфлардан тамомланган ишлаб чиқариш қиймати шаклида ва жорий сарфлардан келгуси йил маҳсулотлари учун бўладиган харажатларни чиқариб ташлашдан иборат. Маҳсулот таннархини камайтириш учун меҳнат унумдорлигини ошириш, асосий фондлардан самарали фойдаланиш, материал сарфларини камайтириш ва ишлаб чиқаришда тежамкорликка қатъий риоя қилиш зарур. Назорат ва муҳокама учун саволлар 1. Қурилишда маҳсулот таннархининг шакли қандай тузилади? 2. Қурилиш таннархининг нечта тури бор? 3. Қурилиш таннархининг асосий вазифалари нималардан иборат?

4. Нима учун таннарх динамикасини аниқлашда индекс усулидан фойдаланилади? 5. Қурилиш таннархига қандай омиллар таъсир этади?

Асосий адабиётлар 1. Набиев Х.Н. Макроиқтисодий статистика. Т., 2000. 2. Набиев Х.Н., Абдураҳмонов М.А. Ишлаб чиқариш тармоқлари статистикаси. Маъруза матнлари. ТДИУ, Т., 2000. 3. Шодиев Х., Ҳамроев М. Молия статистикаси. Т., 2002. 4. Устинов А. Статистика капитального строительство. М., 1998.

Похожие

Қурилишда инвестиция бозори статистикаси

Қурилишда меҳнат унумдорлиги статистикаси

Қурилишда меҳнат предмети статистикаси

Қурилишда қувватлар ва асосий фондлар статистикаси

Қурилишда ишчи кучи ва иш вақти статистикаси