Қурилишда меҳнат унумдорлиги статистикаси - Архтектура - Рефераты

Қурилишда меҳнат унумдорлиги статистикаси

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

Қурилишда меҳнат унумдорлиги статистикаси Режа: 1. Қурилишда меҳнат унумдорлигининг аҳамияти ва уни ўрганишда статистиканинг вазифалари 2. Меҳнат унумдорлиги даражаларини ҳисоблаш усуллари 3. Қурилишда меҳнат унумдорлиги динамикасини статистик ўрганиш

Меҳнат унумдорлиги – аниқ жонли меҳнатнинг самарадорлик даражасини, яъни вақт бирлиги ичида маҳсулот яратиш қобилиятини билдиради . Статистика меҳнат унудорлигини икки йўналишда : 1) тирик, аниқ меҳнатнинг унумдорлиги; 2) жонли ва буюмлашган меҳнатларнинг унумдорлиги тарзида ўрганади. Қурилиш амалиётида асосан биринчи йўналиш муҳимдир,чунки қурилиш ташқилотлари ва унинг бўлимларида жонли меҳнатнинг унумдорлиги аниқланади. Буюртмаларнинг бажарилиши ва меҳнат унумдорлиги динамикаси ҳам шу йўналишда аниқланади. Меҳнат унумдорлигини статистик ўрганиш бутун халқ хўжалиги тармоқлари, шунингдек, қурилиш учун катта аҳамиятга эга. Шунга кўра, қурилишнинг меҳнат унумдорлиги статистикаси вазифалари қуйидагилардан иборат: - меҳнат унумдорлиги даражасини аниқлаш усулларини такомилаштириш; - меҳнат унумдорлиги динамикасини ўрганиш; - қурилиш ишлаб чиқаришининг натижавий кўрсаткичларига меҳнат унумдорлигининг таъсирини таҳлил қилиш ва уни ошириш заҳираларини аниқлаш . 2. Меҳнат унумдорлиги даражаларини ҳисоблаш усуллари Меҳнат унимдорлиги ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми ва уни ишлаб чиқаришга сарфланган иш вақти кўрсаткичларининг нисбатидан ҳосил бўлади. Амалиётда меҳнат унумдорлигини аниқлашнинг икки кўрсаткичи мавжуд: 1) меҳнат унумдорлигининг тўғри кўрсаткичи:

W қ q / T ( t ) Бунда: q -қурилиш маҳсулотининг ҳажми; Т - уни ишлаб чиқариш учун сарфланган вақт. 2) тескари кўрсаткич – маҳсулот бирлигининг меҳнат талабчанлиги, яъни ишлаб чиқариш учун сарфланган вақт ҳажми ; t қТ/ q Бу кўрсаткичлар орасида ўзаро тескари боғланиш мавжуд: W қ1 / t /. T қ1/ W Қурилиш статистикасида меҳнат унумдорлик даражасини ҳисоблашда қуйидаги усуллардан фойдаланилади: 1. Натурал усул. Бунда бажарилган қурилиш-мантаж ишларининг ҳажми натурал ўлчов бирликларида берилган бўлади. Масалан, бир ишланган кишилар кунида монтаж қилинган кострукцияларнинг ҳажми (тонна). Бу усул фақат алоҳида ишларни бажарганда қўлланади (сувоқ ишлари, ер қазиш ишлари). T Q W н q -натурал ўлчов бирлигидаги ишлар ҳажми. 2. Меҳнат усули. Бунда ишлаб чиқаришга сарфланган вақт қурилиш маҳсулотининг ҳажмига бўлинади. Бу усулнинг муҳим хусусияти шундаки, бунда сарфланган иш вақтининг ҳисоботи яхши йўлга қўйилган бўлиши лозим ва уни фақатгина бир қурилиш ташкилоти миқёсида қўллаш мумкин. Умумий қурилиш тармоғи бўйича бу кўрсаткичларни қўллаб бўлмайди . 3. Қиймат усули . Бу усул билан меҳнат унумдорлигининг даражаси ўзгармас смета баҳоларида олинган қурилиш-монтаж ишлари ҳажмини қурилишда банд бўлган ходимлар сони ёки сарф қилинган иш вақтига бўлиш

йўли билан топилади.Т Рq W см  р Бунда: P см - бажарилган ишларнинг смета баҳоси. Булардан ташқари сарф қилинган иш вақтининг ўлчов бирлигига қараб, ўртача соатлик, кунлик, ойлик меҳнат унумдорлигини ҳисоблаш мумкин. сарфланган q W  к/соат Бу кўрсаткич кун бўйи тўхтаб туришларсиз ва смена ичида иш вақтини йўқотмасдан ишлаган ишчининг меҳнат унумдорлиги даражасини билдиради. кунлар / киши сарфланган q W кун  Бу кўрсаткич иш кунининг узунлигидан фойдаланиш ва меҳнат унумдорлигига боғлиқ. сони ртача инг хходимлар даврдаги q ы  кун W Бу кўрсаткич эса, ўртача кунлик меҳнат унумдорлиги даражасига боғлиқ ва иш ойининг узунлигидан фойдаланиш даражасини кўрсатади. Бу ўртача меҳнат унумдорлиги даражалари ўртасида ўзаро боғланиш мавжуд. кун кун сум иш соат айл Т W Т Т W W      куни . Бунда: куни иш Т -иш кунининг ўртача узунлиги; кун Т - бир ишчининг ўртача иш кунлари. 3. Қурилишда меҳнат унумдорлиги динамикасини статистик ўрганиш Меҳнат унумдорлиги динамикаси индекслар ёрдамида статистик ўрганилади. 1. Меҳнат унумдорлигининг натурал усули асосида меҳнат

унумдорлигининг ўртача даражаси индекси ҳисобланади: а) индивидуал индекс i қ W 1 / W 0 ўзгарувчан таркибли индекслар I қ  W 1 T 1 /  T 1 :  W 0 T 0 /  T 0 Доимий таркибли I қ  W 1 T 1 /  T 1 :  W 1 T 0 /  T 1 Бу индекс ишчилар сони ёки сарфланган иш вақти ўзгармаган ҳолда меҳнат унумдорлиги даражасининг ўзгаришини кўрсатади. 2. Меҳнат усули асосида меҳнат унумдорлиги нормасини бажариш ва ишчилар меҳнат унумдорлиги динамикаси кўрсаткичлари ҳисобланади. а) Агар бир ишчи бир турдаги ишни бажарса ,меҳнат унумдорлиги нормасини бажариш қуйидагича аниқланади : i t қ t H : t x б) турли ишларни бажарувчи ишчиларнинг меҳнат унумдорлиги нормасини бажариши қуйидагича аниқланади. I қ  q x t H /  q x t x Бунда: q x - ҳақиқатда бажарилган иш; Тх- ҳақиқатда сарфланган иш вақти. Меҳнат унумдорлиги динамикасини ўрганиш учун агрегат индекс қўлланади.; 11 01 t q t q Iагр    Бу агрегат индекснинг махражи жорий даврда бажарилган қурилиш ишлари учун сарфланган умумий вақт ҳажмини ифодаласа, сурати жорий даврдаги ишларни бажариш учун базис давр меҳнат талабчанлиги бўйича қанча вақт сарфланганлигини кўрсатади. Индекснинг сурати билан махражи айирмаси маҳсулот унумдорлиги ортиши (камайиши) натижасида тежалган (ортиқча сарфланган) вақт ҳажмини аниқлаш имконини беради.

    11 01 tq tq Э 3) Қиймат усули асосида қуйидаги индекс ҳисобланади: 0 1 0 1 1 :W W T р q Т р q I о см см рувчанузга         Бунда: q 0 , q 1 – базис ва ҳисобот даврларида бажарилган ишларнинг натурал ҳажми; Т 0 , Т 1 - шу даврлардаги ишчиларнинг ўртача рўйхатдаги сони; Р см – смета баҳоси. Бунда икки даврдаги меҳнат унумдорлигининг ўртача даражалари солиштирилади ва унинг ҳажмига иккита омил бир вақтнинг ўзида таъсир кўрсатади: а) айрим олинган ишчилар меҳнат унумдорлиги ўзгариши даражаси уни ҳисоблаш учун доимий таркибдаги индекс ҳисобланади: 1 1 1 1 0 0 1 1 Т Тi Т Т Т Р q Т Р q I w см см доим              б) жорий даврда базис даврига нисбатан юз берган структура ўзгаришлари таъсирини кўриш учун структура силжишлари индекси ҳисобланади: доим узг стр I I I   Бажарилган иш ҳажми, меҳнат унумдорлиги ва ишчилар сони орасидаги боғланиш. т w д I I I  

 q 1 қ(W 1 - W 0 ) T 1 Қ(T 1 -T 0 ) W 0 а ) экстенсив омил , яъни жорий даврда базис даврдагига нисбатан ишчилар сонининг ўзгариши ҳисобига бажарилган ишлар ҳажми қанчага ўзгарганини кўрсатади :  q 1 қ(T 1 -T 0 ) W 0 б ) интенсив омил , даврлар орасида меҳнат унумдорлиги даражасининг ўзгариши ҳисобига , ишлар ҳажмининг қанчага ўзгарганини кўрсатади :  q 1 қ(W 1 - W 0 ) T 1 Мисол 6- жадвал маълумотлари асосида динамика кўрсаткичларини ҳисоблаймиз ( Ызбекистон қурилиш - монтаж ташкилотлари мисолида ).

6-жадвал ҚМТ Бажарилган ишлар ҳажми (млн. сўм) Қурилишда банд бўлган ходимларнинг ўртача йиллик сони (минг киши) Бир ходимнинг меҳнат унумдорлиги даражаси (минг сўм) i w 1998 й 1999 й 1998 й 1999 й 1998 й 1999 й q 0 Р см q 1 Р см Т 0 Т 1 W 0 W 1 1 2 3 1791 1280 1226 1524 1632 1028 220,1 192,8 112,6 188,4 218,9 108,0 8,137 6,950 20,355 8,889 7,455 9,518 0,994 1,073 0,919 Жами 4297 4184 525,5 515,3 8,119 8,177% 99,3 ёки 993,0 177,8 119,8 5, 525 4297 3, 515 4184 0 1 0 0 1 1              W W Т Р q Т Р q I см см згарувчаны Демак, 1999 йилда меҳнат унумдорлигининг ўртача даражаси 1998 йилдагига нисбатан 0,7 % га камайган. % 101,2 ёки 012,1 3, 515 0, 108 919,0 9, 218 073,1 4, 188 994,0 1 1 1 1 0 0 1 1                     Т Тi Т Т Т Р q Т Р q I w см см доим Доимий таркибдаги индексни бошқача йўл билан ҳам ҳисоблаш мумкин. % 101,2 ёки 012,1 355, 10 0, 108 9, 218 95,6 4, 188 137,8 4184 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1                 Т W Т W Т Т W Т Т W Iдоим Демак, жорий даврда базис давридагига нисбатан айрим олинган ишчиларнинг меҳнат унумдорлиги 1,2 % га ошган. % 98,1 ёки 981,0 012,1 993,0 I I I доим узгн силж стр.     

Структура силжишлари натижасида меҳнат унумдорлиги 1,9 %га камайган.%3, 99 100 1, 98 2, 101 100 Iq      Т w I I Бажарилган ишлар ҳажмининг камайишига ишчилар сони ва меҳнат унумдорлиги бўйича юз берган ўзгаришлар таъсир этган:  q қ4184-4297қ-113 млн сўм  q т қ (Т 1 -Т 0 ) W 0 қ (515,3-525,5) 8,119қ-82,81 млн сўм  q w қ ( W 1 - W 0 ) T 1 қ (8,177-8,119) 515,3қ-29,89 млн сўм  q қ  q т Қ  q w қ (-82,81) Қ(-29,89) қ-113 млн сўм Демак, жорий даврда базис давридагига нисбатан ишчилар сонининг 10,2 минг кишига камайиши ҳисобига бажарилган ишлар ҳажми 82,81 млн. сўмга озайган, меҳнат унумдорлиги даражаси 0,058 минг сўмга ошган бўлсада, бу омил ҳисобига бажарилган ишлар ҳажми 29,89 млн. сўмга камайган. Меҳнат унумдорлиги ва ўртача иш ҳақи ўртасидаги боғланиш . Меҳнат унумдорлиги даражасининг ортиши ишловчиларга боғлиқдир. Бинобарин, меҳнат унумдорлигининг ортиши билан ўртача иш ҳақи ҳам ортиши керак. Ваҳоланки, меҳнат унумдорлигининг ортиши билан иш ҳақининг ортиши орасида маълум нисбат бўлиши шарт. Бу умумий иқтисодий қонундир. Бу қонун талабига биноан, меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръати ўртача иш ҳақининг ўсиш суръатига нисбатан тезроқ амалга ошади. Агар меҳнат унумдорлиги ва ўртача иш ҳақи даражасининг ўсиш суръатлари баробар бўлса, демак, меҳнат унумдорлигининг ўсиши натижасида тежалган ижтимоий меҳнат бутунлай ишлаб чиқариш қатнашчилари иш ҳақининг даражасини ошириш учун сафарбар қилинган бўлса, у вақтда жамият, давлатга тежалган ижтимоий меҳнатнинг ҳеч қандай

қисми қолдирилмаган. Агарда меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръати ўртача иш ҳақи даражасининг ўсиш суръатларидан паст бўлса, у пайтда меҳнат унумдорлигининг ошиши натижасида тежалган ижтимоий меҳнат ҳам, шунингдек, жамиятнинг жамғариш фондининг бир қисми ҳам меҳнаткашларнинг ўртача иш ҳақи даражасини кўпайтириш учун сарф қилинган бўлади. Меҳнат унумдорлигини ошириш омилларини икки гуруҳга бўлиш мумкин. Биринчи гуруҳ ўз ичига қурилишнинг техник даражасини ошириш омилларини олади, яъни: - илмий техника тараққиёти ютуқларини тармоқда қўллаш тадбирлари; - қўл меҳнатини қисқартириб, механизация даражасини ошириш, қурилиш ишларини коплекс механизациялаш; - самарадорлги юқори бўлган қурилиш материаллари ва конструкцияларини қўллашни кенгайтириш ва бошқа тадбирлар. Иккинчи гуруҳ ўз ичига қурилиш ишлаб чиқаришини ташкил қилишни яхшилаш омилларини олади, яъни: - иш вақтини йуқотишни камайтириш; - меҳнатни илмий ташкил қилиш; - жамоа ва бригада пудратини қўллаш; - ишчилар унимсизлигини қисқартириш; - бошқаришни такомиллаштириш ва бошқа тадбирлар. Қисқача хулосалар Қурилишда меҳнат унумдорлиги – киши меҳнатидан маълум вақт бирлиги ичида қандайдир миқдордаги истеъмол қийматини яратиш қобилиятидир. Меҳнат унумдорлиги даражаси ва кишилар меҳнатини сарфлаш билан истеъмол қиймати ҳажмини ошириш мумкин. У қурилишдаги

иқтисодий фаолиятнинг муҳим сифат кўрсаткичи ҳисобланади. Бозор шароитида фақат меҳнат унумдорлигини кўтариш йўли билан иш ҳажмини ошириш мумкин. Назорат ва муҳокама учун саволлар 1. Қурилишда меҳнат унумдорлигига қандай эришилади? 2. Статистиканинг вазифалари нималардан иборат? 3. Меҳнат унумдорлиги қандай усуллар ёрдамида ҳисобланади? 4. Меҳнат унумдорлигини аниқлашнинг нечта усули бор? 5. Меҳнат унумдорлиги нима учун индекс усулида ҳисобланади?

Асосий адабиётлар 1. Набиев Х.Н. Макроиқтисодий статистика. Т., 2000. 2. Набиев Х.Н., Абдураҳмонов М.А. Ишлаб чиқариш тармоқлари статистикаси. Маъруза матнлари. ТДИУ, Т., 2000. 3. Шодиев Х., Ҳамроев М. Молия статистикаси. Т., 2002. 4. Устинов А. Статистика капитального строительство. М., 1998.

Похожие

Қурилишда меҳнат предмети статистикаси

Қурилишда инвестиция бозори статистикаси

Қурилишда маҳсулот таннархи статистикаси

Қурилишда қувватлар ва асосий фондлар статистикаси

Қурилишда ишчи кучи ва иш вақти статистикаси