Ёғоч материаллар - Архтектура - Рефераты

Ёғоч материаллар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Ёғоч материаллар Режа: 1. Ёғоч ҳақида асосий маҳлумотлар. 2. Қурилишда ишлатиладиган дарахт навлари. 3. Ёғочнинг физик ва механик хоссалари. 4. Ёғочнинг нуқсонлари. 5. Ёғоч материаллари ва буюмларининг турлари.

Ёғоч ҳақида асосий маълумотлар Ёғоч қадимдан муҳим қурилиш материали ҳисобланади. Унча зич эмаслиги, юқори даражада мустаҳкам бўлиши, кам иссиқлик ўтказиши, механик усулда илов бериш осонлиги ёғочнинг муҳим хусусиятлардир. Шу билан бир қаторда, ёғочнинг камчиликлари ҳам бор: турли йўналишларда қатор хоссалари бир қийматга эга эмас, осон чирийди ва ёнади, гигроскопиклиги юқори, ҳар хил нуқсонлари мавжуд. Ёғоч - тахтадан биноларнинг конструктив элементлари, турли хил иссиқлик изоляция ва пардозлаш материаллари тайёрланади. Курувчиларнинг муҳим вазифаси ёғочдан тежамли ва оқилона фойдаланишдир. Ёғоч чиқиндилари - қипиқ, қиринди, пайраха ва пуштахтадан фибролит, арболит, ёғочтолали ва ёғочпайраха плиталар, шу нингде к ёғоч пластик буюмлар тайёрланади. Дарахт кўп йиллик усимликдир. Унинг танаси, шох-шаббалари ва илдизлари бор. Тана - дарахтнинг асосий ва энг қимматли қисми бўлиб, унинг қурилиш материали тарзида ишлатишдаги сифати танасининг тузилишига боғлик. Танасининг ёғочли қисми турли йўналишларда, турли хил тузилишга эга. Одатда дарахт танаси учта асосий қирқимда: кўндаланг (торец), радиал (диаметри ёки радиуси бўйича) ва тангентал бўйлама (ватар бўйича) қирқимда қаралади. Ёғочнинг тузилишини оддий кўз билан ўрганиб бўлмайди, фақат лупа орқали, шунингдек, микроскоп ёрдамида ўрганиш мумкин. Оддий кўз билан ўғочнинг микротузилиши, лупа ёки микроскоп билан унинг микротузилиши аниқланади. Ёғочларнинг макротузилиши. Кўндаланг қирқимининг макротуз илишини ўрганишда танасининг қуйидаги: камбий, пустлок, ёғочлик ва узақ каби асосий қисмларини ажратиш мумкин. Пустлок дарахтни ташқи муҳит таъсиридан сақлайди. У таш пустлоқ, ўрта қисм-пўкак қатлам ва ички қисм-лубдан иборат. Луб фотосинтез қил инган махсулотларни шох-шаббадан танага ўтказади.

Ёғочлик ёғочли ўсимликларнинг сув ва унда эриган минерал тузларни ўтказадиган мураккаб туқимаси, ёғочли ўсимликларнинг танаси, илдизлари ва шохларининг асосий қисмидир. Камбий-илдизлар ва пояларда янги хужайралар ҳосил қилувчи тўқима бўлиб, бир қаторли цилиндрик қатлам тарзида кўндаланг қирқимда халқа кўринишида жойлашган, ташқи томондан лубни ички томондан ёғочликни ҳосил қилади. Камбий ёғочлик билан пустлоқ орасида жойлашган, у дарахтнинг ўсиш жараёнида муҳим аҳамиятга эга. Ёғочнинг кўндаланг қирқимида йиллик халқалар деб аталадиган концентрик жойлашган ўсиш қатламларини куриш мумкин. Ядро улик ҳужайралардан иборат бўлади ва физиологик жараёнларда иштирок қилмайди, лекин дарахт танасининг мустаҳкамлигини таҳминлайди. Узак тананинг марказида жойлашади ва дарахтнинг узунлиги бўйлаб ўтади. Узак дастлаб ҳосил бўлган бўш туқимадан иборат бўлиб, осон чирийди. Тананинг радиал ва тангентал қирқимларида йиллик қатламлар аниқ кўриниб туради, бунда радиал қирқимда улар тўғри ёки қия чизиқлар кўринишида, тангентал қирқимда эса парабола шаклидаги эгри чизиқлар кўринишида бўлади. Ёғочларнинг микротузилиши. Ёғоч тузилишини микроскоп остида ўрганишда ўлчамлари ва шакли турлича бўлган тирик ва ўлик ҳужайраларнинг жуда катта миқдорини осонгина аниқлаш мумкин. Тирик ҳужайра қобиқ, протоплазма ва ядрога эга. Вазифаларига кўра ҳужайралар ўтказувчи, механик ва ғамловчи ҳужайраларга бўлинади. Ўтказувчи ҳужайралар озиқа моддаларни илдизлардан шохлар ва баргларга узатиш учун хизмат қилади. Ғамловчи хужайралар озиқа моддалар заҳирасини ҳосил қилиш ва уларни горизонтал йўналишда узатиш учун хизмат килади. Бу ҳужайралар юпқа деворли бўлади ва катта бўшлиқларга эга.

Қурилишда ишлатиладиган дарахт навлари Игнабаргли дарахт навларидан юқори сифатли ёғоч-тахта чиқади қурилишда ва ёғочсозлик саноатида кенг фойдаланилади. Игна баргли дарахт навларидан қарағай, тилоғоч, қарақарағай, оққарағай ва кедр кўп ишлатилади. Қарағай - энг кўп тарқалган игнабаргли дарахт навидир. Қарағайнинг пушти рангли ёғочи юқори физик хоссаларга эга ва ишлов бериш осон. Қарағайдан кўтариб турадиган ёғоч конструкциялар, ҳар хил дурадгорлик буюмлари, фанера ва ҳакозолар тайёрланади. Тилоғоч ташқи кўриниши бўйича қарағай ёғочига ўхшаб кетади, лекин қарағайга нисбатан зич ва қаттиқ бўлади. Тилоғоч намлиги ўзгарадиган шароитда чиришга қарши юқори чидамлилиги билан ажралиб туради, шу сабабли ундан гидротехник ва ер ости иншоотларида, шунингдек, шпал тайёрлаш учун фойдаланилади. Қорақарағай (арча) - игнабаргли дарахтларнинг кенг тарқалган нави бўлиб, унинг ёғоч тахтаси смола кам бўлиши, нисбатан юқори мустаҳкамлиги билан фарқланади. Лекин нам жойларда тез чирийди. Шу н инг учун ундан қуруқ шароитларда фойдаланиладиган қурилиш конструкциялари ва дурадгорлик буюмлари тайёрланади. Оққайрағоч ёғоч тахтаси оқ рангли ташқи кўриниши бўйича қорақарағайга ўхшаш бўлади, лекин смола йўллари бўлмаслиги билан фарқланади. Кедр енгил, мустаҳкам ва ишлов бериш осон, шу сабабли ундан дурадгорлик буюмлари ва мебель ишлаб чиқаришда кенг фойдаланилади. Япроқбаргли дарахт навларидан қурилишда игнабаргли дарахтларга нисбатан камрок фойдаланилади. Япроқ баргли дарахтлардан дуб, шумтол, бук, қайин ва толтерак қурилишда ишлатилади.

Дуб сарғин рангли ва чиройли текстурали оғир, зич, қаттиқ ва жуда мустахками ёғочдир, у хавода хам, сув остида ҳам яхши сақланади. Дубдан юқори сафитли дурадгорлик буюмлари, паркет ва қоплама фанер ҳамда мебель тайёрланади. Шумтолнинг ёғоч - тахтаси огир, эгилувчан, қаттиқ ва мустаҳкам бўлади, кўриниши ва тузилишига кўра дуб ёғочига ўхшайди, лекин ранги анча оч. Ундан ҳам дурадгорлик буюмлари ва мебель тайёрланади. Бук ёғоч-тахтаси қизғиш оқ рангли зич ва мустаҳкам бўлади. Бук паркет юқори сафатли дурадгорлик буюмлари ва мебелғ тайёрлаш учун ишлатилади. Қайин ёғоч тахтаси қаттиқ, мустаҳкам ва эгилувчан, лекин намликка чидамчиз. Ундан елимланган фанера, дурадгорлик буюмлари ва мебель тайёрланади. Тоғтеракнинг ёғоч тахтаси яшилга мойил оқ рангли, юмшоқ қа енгил бўлади. У қуруқ муҳитда етарли даражада мустаҳкам, лекин нам холатда тез чирийди. Ундан фанера, том ёпиш учун ишлатиладиган юпка таҳтачалар ва тара тайёрлашда фойдаланилади. Ёғочнинг физик ва механик хоссалари Ёғоч анизотроп материал сифатида жуда хилма-хил физик ва механик хоссаларга эга бўлиб, уларни бино ва иншоотларнинг турли конструкциялари учун дарахт навлари ишлатишда ҳисобга олиш лозим. Ёғочнинг асосий физик хоссалари ранги ва текстураси, хакиқий қа ўртача зичлиги, намлиги, гигроскопиклиги, куриши ва букиши, иссиқ ўтказиши ва салбий муҳитлар таҳсирига чидамлилигидан иборат. Ёғочнинг ранги ва текстураси у ёки бу навли дарахтнинг ўзига хос аломатлари ҳисобланади. Ёғоч тахта ранги қатор омилларга боғлиқ. Масалан дарахт ўсадиган регион ва ўсиш шароитлари, нави, ёши ва бошқаларга боғлиқ бўлади. Дарахтнинг ёши ортган сайин буялиш интенсивлиги сезиларли даражада ортади. Ёғоч-тахтанинг хираланиш ва кул ранг яшил, кўк рангларга кириши касаллик аломатлари ҳисобланади.

Ёғочнинг текстураси (расми) у ёки бу толаларнинг мавжуд бўлишига, уларнинг қатталиги ва бир-бирига нисбатан жойлашишига боғлиқ, айни вақтда ҳар бир дарахт қирқими ўз текстурасига эга бўлади. Дуб ва букнинг радиал қирқими бўлса, тилоғоч, дуб ва ёнгок каби дарахтларнинг тенгентал қирқими чиройли қуринишда бўлади. Барча дарахтлар ёғочнинг ҳақиқий зичлиги бир хил бўлади ва ўртача 1,55 г/см 3 ни ташкил қилади. Ёғочнинг ўртача зичлиги дарахт навига, ўсиш шароитларига, намлиги ва бошқа омилларга боғлиқ. Кўпчилик турларида унинг ҳажми муайян бирликдан кичик бўлади ва одатда 0,37-0,7 г/см 3 оралигида ўзгариб туради. Намлик - ёғоч таркибида масса ҳисобида ўлчанади. Намлик даражасига кўра ёғочлар куйидагича фарқланади? хул (сувда окизилган ёғоч), яқинда кесилган (намлиги 35% ва ундан ортиқ) ёғоч, ҳавода куриган (намлиги 15-20 %), хонада куриган (намлиги 8-12%) ва 100-10530 да лабораторияда ўзгармас массагача қуритилган мутлоқ қуруқ ёғочлар. Намлиги 12% га тенг бўлган ёғоч шартли стандарт ёғоч хисобланади. Мустаҳкамлик ва зичлик кўрсаткичлари стандарт намлик кўрсаткичига тенг бўлиши керак. Қурилишда намлиги 15-20% бўлган ёғоч-тахтадан фойдаланишга рухсат этилади, лекин юқори даражада нам ёғоч-тахтадан ясалган конструкциялар ва деталлар кейинчалик куриганда Қайишади, Қурийди ва кўп жойидан ёрилиб кетади. Шунингдек ёғоч-тахта турли замбурғлар билан шикастланади. Ёғочнинг гигроскопиклиги қуруқ ёғоч-тахтанинг атроф-муҳитдан намни шимиб олиши ёки намни қуруқ ҳавога бериш хусусиятини кўрсатади. Атроф- муҳит намлигининг ўзгариши натижасида ҳар доим ёғоч намлиги ҳам ўзгаради. Ёғоч-тахтанинг гигроскопиклигини ва сув шимиб олишини камайтириш учун ёғоч конструкцияларнинг сиртлари сувга чидамли буёклар билан буялади.

Қуруқ ёғочнинг иссиқлик ўтказувчанлиги жуда кичик - 0,171-0,27 Вт/(м 2 С) лекин унинг намлиги ортган сайин иссиқлик ўтказувчанлиги ҳам ортади. Механик хоссалари. Ёғочнинг тузилиши толали бўлиши туфайли механик таъсирларга кўрсатадиган қаршилиги ҳам турли йўналишларда турлича бўлади. Бундан ташқари ёғочнинг механик хоссалари дарахт турига, унинг намлиги ва нуқсонларига боғлиқ. Ёғоч-тахта толалари бўйлаб таъсир этувчи кучга ғоят чидамли. Унинг бу хоссаси сепоялар, колонналар, устунларни конструкциялашда ҳисобга олинади. Ёғочларнинг нуқсонлари Ёғоч тузилишининг норма тузилишидан четга чиқиши, дарахт танасининг қинғир-қийшиқлиги, шунингдек техник хоссаларига таъсир қилувчи турли шикастлар ёғоч нуқсонлари деб аталади. Нуксонлар ёғоч сифатини пасайтиради ва қурилишда ишлатилиш соҳасини чеклайди. Пайдо бўлиш сабабларига қараб нуксонларни куйидаги асосий гуруҳларга бўлиш мумкин: бутоқлар, дарзлар, дарахт танаси шаклининг ва ёғоч тузилишининг, рангининг бузилиши ва ҳашоротлар билан шикастланиш. Бутоқлар ўрни дарахт танасининг ичига кириб боради. Бу энг кўп тарқалган нуксондир. Шох-бутоқлар дарахт тузилишининг бир хиллигини бузади, ишлов беришни қийинлаштиради ва унинг механик хоссаларини ёмонлаштиради. Дарзлар ёғоч қуриётганида бир текис сиқилмаслиги, қиш вақтида температуранинг кескин узгариши ва бошқа сабаблар натижасида ўсаётган дарахтда ҳам, кесилган дарахтда ҳам пайдо бўлиши мумкин. Ёғочнинг бу нуқсони унинг бир хиллигини бўзади, мустаҳкамлигини пасайтиради ва чириш ҳосил бўлишига олиб келади. Ёғоч танасининг нормал шаклидан четга чикиши дарахтнинг ноқулай шароитларда ўсиш ва иқлим таъсири натижасида ҳосил бўлади.

Тананинг асосий нуқсонларига эгрилик, тана учки қиемининг ортиқча ингичкалашуви, таг қисмининг ута йўғонлашуви киради. Улар сортини анча пасайтиради ва дарахт тузилиши нуқсонларининг вужудга келиш сабабларидан ҳисобланади. Ёғоч тузилиши нуқсонлари ичида буранг, буралма, йиллик халқаларнинг оғиб сурилиши ва бошқаларни кўрсатиш мумкин. Ёғочнинг замбуруғлар билан шикастланиши. Замбуруғлар дарахтни ҳам, ёғоч конструкцияларни ҳам шикастлайди. Улар шамол, ҳашорот, қушлар ва шу кабилар билан осон олиб келинадиган опоралардан ривожланади. Замбуруғлар маҳлум шароитларда: ёғоч намлиги юқори булганда 20-60%), вентиляция бўлмагандан ва температура 0-60 о С атрофида бўлганда ривожланиши мумкин. Замбуруғлар манфий температурада ривожланмайди, лекин ҳалок ҳам бўлмайди. Ёғоч тахта материаллари ва буюмларининг турлари Ёғочнинг табиий структураси ва химиявий таркибини саклаб қолган ёғоч материаллар ёғоч-тахта материаллари деб аталади. Улар ишланмаган (юмалоқ) ва ишланган (арраланган) материалларга бўлинади. Юмалоқ ёғоч материаллар (ходалар) дарахт таналарининг шох- бутоқлардан тозаланган гулаларидан иборат. Юқори учининг диаметрига қараб юмалоқ ёғоч материаллар ингичка, ўртача ва йўғон ходаларга бўлинади. Игнабаргли ва япроқ баргли дарахт навларининг харилари юкори учининг диаметри камида 14 см ва узунлиги 4-6,5 м бўлиши керак. Уларнинг пустлоқлари шилинган ва бўйлама уқига нисбатан тўғри бурчак остида арралаб кесилган бўлиши лозим. Игнабаргли дарахт навларидан олинган қурилиш харилари турар жой, саноат ва маданий-маиший бинолар, гидротехник иншоотларнинг устун конструкциялари учун ишлатилади. Юмалоқ ёғоч материаллар арраланган бинокорлик материаллари ва буюмлари олиш учун ишлатилади.

Ингичка хода-дарахт танасинин г юқори учининг диаметри 8-13 см ва узунлиги 3-9 м бўлган қисмидир. Ундан турар-жой ва қишлоқ хўжалик қурилишида турли мақсадлар учун, шунингдек ёрдамчи ва вақтинчалик иншоотлар қуришда фойдаланилади. Ходачалар юқори учининг диаметри 8 см ва узунлиги 3-9 м бўлади. Арраланган дурадгорлик материаллари юмалоқ хариларни бўйламасига арралаш йўли билан тайёрланади. Кўндаланг кесимининг шаклига қараб арраланган материалларни қуйидаги турларга бўлиш мумкин: пластиналар, чоракталик, пуштахталар, тахталар, бруслар, брусчалар ва ҳақозалар. Пластиналар ходаларни бўлмасига иккита яримтага, чоракталар иккита перпендикуляр арралашда хосил бўлади. Горбил харининг кесиб олинган ташқи қисмидан иборат бўлиб, унинг бир томони бутун узунлиги буйлаб арраланган, бошқа юзаси эса ишланмаган. Улар вақтинчалик уйлар қуришда ишлатилади. Тахталар хариларни ўзаро параллел бўлган бир нечта текисликлар бўйича бўлмаслигига арралаб хосил қилинади. Тахталарнинг қалинлиги 13- 100 мм, эни 80-250 мм бўлади, яъни эни қалинлигидан 2 баравар ортиқ бўлиши керак. Игнабаргли дарахт тахталарининг узунлиги 6,5 м гача, япроқ баргли дарахт тахталарининг узунлиги 5 м гача бўлиши мумкин. Четларининг арраланиш тозалигига қараб тахталар чети олинмаган ёки чети олинган бўлиши мумкин. Брусларнинг қалинлиги ёки эни 100-250 мм бўлади, бунда энининг қалинлигига иккидан кичик бўлиши керак. Брусларнинг қалинлиги ёки эни 100-250 мм бўлади, бунда энининг қалинлигига нисбатан иккидан кичик бўлиши керак. Иккита қарама-қарши томонидан тилинган бруслар икки қиррали бруслар деб тўртала томонидан тилиган бруслар эса чорқирра бруслар деб аталади. Қурилиш бруслари қаватлараро ёпмалар, сарровлар ва шу кабиларни қуришда ишлатилади.

Брусчалар қалинлиги 100 мм гача бўлган тилинган материалдан иборат бўлиб, энининг қалинлигига нисбати иккидан кичик бўлиши керак. Брусчалар кўндаланг кесимининг шакли, одатда, квадратга яқин бўлади. Брусчаларнинг узунлиги тахталарники каби бўлади. Брусчалардан ёғоч конструкцияларнинг элементлари, дурадгорлик буюмлари тайёрланади. Ёғоч буюмлар. Япроқли ва игна баргли дарахт навларининг ёғочларидан турли - туман буюмлар тайёрланади, улардан асосийлари рандаланган погонаж буюмлар, паркет поллари учун буюмлар, дурадгорлик плиталари, фанер ва бошқалардир. Рандаданган погонаж буюмлар полбоп тахталар, шпунтланган тахталар, девор ва шипларни қоплаш учун ишлатиладиган фальцли тахталардир. Шпунтланган тахтанинг бир четида уйиги, бошқа четида эса чизиғи бўлади, натижада пол тахталар жипс бирлаштирилади. Буюмларнинг ушбу гуруҳига профилли погонаж буюмлар ҳам киради. Масалан, деворлар ва пол орасидаги бурчакларни бекитиш учун фойдаланиладиган плинтус ва галтеллар, дераза ва эшик ромлари учун часпаклар шунингдек, дераза токча тахталари шулар жумласидандир. Паркетли поллар учун буюмлар куйидаги турларга бўлинади: доналаб тайёрланадиган паркет, қуроқ ва тахта паркет, шунингдек паркет тахталари ва ҳакоза. Доналаб тайёрланадиган паркет рандаланган ҳамда қирралари ва торецлари профилланган турли ўлчам ва шаклдаги ёғоч планкалардир. Планкалар қаттиқ дарахт турларининг (дуб,бук, қайин ва бошқалар) ёғочларидан тайёрланади. Планкаларнинг узунлиги 150,200,250,300 ва 400 мм, эни 30 мм дан 60 мм гача, қалинлиги 15 ва 18 мм. Планкаларни ўзаро турлича бирлаштириб паркет полда турли нақшлар ҳосил қилинади.

Қурок паркет қалин қогозга ёпиштирилган паркет планкаларидан ясалган шчитлардан иборат. Уларнинг ўлчамлари 400х400 мм ва 600х600 мм, дуб ва бук планкаларнинг қалинлиги 8 мм, қарагай планкаларининг қалинлиги эса 12 мм бўлади. Қуроқ паркет асосга ёткизилагандан кейин унинг юзасидаги қоғоз елими билан биргаликда олиб ташланади. Тахта паркет тахталар ва бруслардан тайёрланган асосдан иборат бўлиб, унга паркет планкалари ёпиштирилади. Паркет тахталар рейкалардан ясалган асосга сувга чидамли елимлар билан ёпиштир илган, ейилишга чидамли ташқи қопламали дурадгорлик буюмларидир. Тахталарни ўзаро бириктириш учун унинг периметри бўйлаб ўйик ва чиқиқ ясалган. Дурадгорлик плиталари бир ёки икки томондан рандаланган фанер ёки шпан ёпиштирилган рейка шчитлардир.

Адабиётлар руйхати: 1. В.К. Синяков, А.Ю.Николғский, Н.Н.Фролов. Строителне материал и работ. Москва, Стройиздат, 1986. 2. Э.Қосимов, Т.Отакузиев. Минерал ботловчилар ва улардан тайёрланадиган буюмлар. Тошкент, Укитувчи, 1984. 3. Л.Н.Попов. Қурилиш материаллари ва деталлари. Тошкент, Ўқитувчи, 1991. 4. Г.Ступаков, Л.Кондратева. Бетончилар учун қўлланма. Тошкент, Мехнат. - 1988. 5. Г.Н.Горчаков, Ю.М.Баженов. Строителне материал. Москва, Стройиздат, 1986.

Похожие

Манзарали ёғоч ашёлари

Ёғоч қурилиш материаллари ва буюмлар

Керамик материаллар

Ёғоч ашёларнинг турлари. Ёғочни ҳимоя қилиш

Табиий тош материаллар