Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг тақсимот ва зичлик функциялари, уларнинг хоссалари - Алгебра - Рефераты

Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг тақсимот ва зичлик функциялари, уларнинг хоссалари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

201.5 KB

Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг тақсимот ва зичлик функциялари, уларнинг хоссалари Режа: 1. Тасодифий миқдорнинг тақсимот функцияси . 2. Тақсимот функциясининг хоссалари . 3. Узлуксиз тасодифий миқдорнинг зичлик функцияси . 4. Зичлик функциясининг хоссалари .

Дискрет тасодифий миқдор унинг барча мумкин бўлган қий- матлари ва уларнинг эҳтимолликлари рўйхати билан берилиши мумкин. Бироқ бу усулни узлуксиз тасодифий миқдорлар учун қўллаб бўлмайди. Масалан, мумкин бўлган қийматлари ) , ( b a интервални тў-ла- тўкис тўлдирувчи Х тасодифий миқдорни кўриб чиқайлик. Х нинг мумкин бўлган барча қийматлари рўйхатини тузиш мумкин эмаслиги равшан. Шунинг учун ихтиёрий типдаги тасодифий миқдорларни бериш мумкин бўладиган умумий усулни киритиш мақсадга мувофиқдир, бунинг учун тасодифий миқдор эҳтимол- ликларининг тақсимот функциялари киритилади. х ҳақиқий сон бўлсин. Х нинг х дан кичик қиймат қабул қи- лишидан иборат x X  ҳодисанинг эҳтимоллигини ) (x F орқали белгилаймиз. Агар х ўзгарса, ) (x F ҳам ўзгаради, яъни ) (x F х нинг функциясидир. Х тасодифий миқдорнинг тақсимот функцияси деб тажриба натижасида Х тасодифий миқдор х дан кичик қийматни қабул қи- лишининг эҳтимоллигини аниқловчи ) (x F функцияга айтилади, яъни )()( xXPxF  . (7.1) Бу тенгликни геометрик нуқтаи назардан бундай талқин қи- лиш мумкин: ) (x F — сон ўқида х нуқтадан чапда ётувчи нуқта билан тасвирланадиган қийматни тасодифий миқдор қабул қили- шининг эҳтимоллиги. Тақсимот функциясининг хоссаларини кўриб чиқайлик. 7.1-хосса. Тақсимот функциясининг қийматлари ]1,0[ кес- мага тегишли : 1 ) ( 0   x F . (7.2) Исбот . Бу хосса тақсимот функциясининг эҳтимоллик сифа- тида таърифланишидан келиб чиқади: эҳтимоллик доимо 1 дан катта бўлмаган номанфий сондир. 7.2-хосса. ) (x F — камаймайдиган функция, яъни : агар 2 1 x x  бўлса, у ҳолда ) ( ) ( 2 1 x F x F  . (7.3) 7.1-натижа. Тасодифий миқдорнинг ) , ( b a интервалда ётув-чи қийматни қабул қилиш эҳтимоллиги тақсимот функциясининг шу интервалдаги орттирмасига тенг: )()()( aFbFbXaP  . (7.4)

1-мисол. Х тасодифий миқдор қуйидаги тақсимот функция-си билан берилган:         1 3 4 1 4 3 1 0 1 ) ( да x x да x да x x F . Тажриба натижасида Х тасодифий миқдор )2 ,0( интервалга тегиш- ли қийматни қабул қилишининг эҳтимоллиги топилсин: )0( )2( )2 0( F F X P     . Ечиш . Шартга кўра )2 ,0( интервалда 4 1 4 ) (   x x F бўл-гани учун 2 1 )41 4 0( )41 4 2( )0( )2(      F F бўлади. Демак, 21 )2 0(    X P . 7.2-натижа. Х узлуксиз тасодифий миқдорнинг аниқ бир қийматни қабул қилишининг эҳтимоллиги нолга тенг . 7.3-хосса. Агар тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган қий- матлари ) , ( b a интервалга тегишли бўлса, у ҳолда : 1) a x да 0 ) (  x F ; 2) b x да 1 ) (  x F . Исбот . 1) a x 1 бўлсин . У ҳолда 1 x X  ҳодиса мумкин бўл-маган ҳодисадир (чунки, шартга кўра, Х миқдор 1x дан кичик қий- матларни қабул қилмайди), демак, унинг эҳтимоллиги нолга тенг. 2) b x 2 бўлсин. У ҳолда 2x X  ҳодиса муқаррар ҳодиса-дир (чунки Х нинг барча мумкин бўлган қийматлари 2x дан ки-чик ), демак, унинг эҳтимоллиги бирга тенг. 7.3-натижа. Агар узлуксиз тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган қийматлари бутун х сонлар ўқида жойлашган бўлса, у ҳолда қуйидаги лимит муносабатлар ўринли : 0 ) ( lim   x F x ; 1 ) ( lim   x F x . (7.5) Узлуксиз тасодифий миқдор тақсимот функциясининг гра- фиги 7.1-хоссага асосан 0 y , 1y тўғри чизиқлар билан чега- раланган соҳа ичида жойлашган . 7.2-хоссадан шу нарса келиб чиқадики, тасодифий миқдор- нинг мумкин бўлган барча қийматлари жойлашган ) , ( b a интер- валда х ўзгарувчи ўсганда , график ё юқорига қия, ё горизонтал кўринишда бўлади. 7.3-хоссага асосан a x да графикнинг ординаталари нолга тенг; b x да эса графикнинг ординаталари бирга тенг. Узлуксиз тасодифий миқдор тақсимот функциясининг гра- фиги 7.1-расмда жойлашган. F(x)

7.1 - расм. Дискрет тасодифий миқдор тақсимот функциясининг графи-ги поғона кўринишда бўлади. 2-мисол. Х дискрет тасодифий миқдор қуйидаги тақсимот қо- нуни билан берилган: 7.1 – ж а д в а лix 1 4 8 ip 0,3 0,1 0,6 Тақсимот функцияси топилсин ва унинг графиги чизилсин. Ечиш . Агар 1x бўлса, у ҳолда 7.3-хоссага асосан 0 ) (  x F . Агар 4 1   x бўлса, у ҳолда 3,0 ) (  x F . Ҳақиқатан, Х миқ-дор 1 қийматни 0,3 эҳтимоллик билан қабул қилиши мумкин. Агар 8 4   x бўлса, у ҳолда 4,0 ) (  x F . Ҳақиқатан, агар 1x 8 4 1  x тенгсизликни қаноатлантирса, у ҳолда ) ( 1x F 1x X  ҳо-дисанинг эҳтимоллигига тенг бўлиб, бу ҳодиса Х миқдор 1 қиймат-ни 0,3 эҳтимоллик билан ёки 4 қийматни 0,4 эҳтимоллик билан қа-бул қилганда амалга ошиши мумкин. Бу иккита ҳодиса биргаликда бўлмагани учун 3.1-теоремага асосан 1x X  ҳодисанинг эҳтимол-лиги эҳтимолликлар йиғиндисига тенг 0,3 + 0,1 = 0,4. Агар 8x бўлса, у ҳолда 7.3-хоссага асосан 1 ) (  x F . Шундай қилиб, тақсимот функцияси аналитик кўринишда қуйидагича ёзилиши мумкин:         1 8 4, 0 8 4 3, 0 4 1 0 1 ) ( да x да x да x да x x F . Бу функциянинг графиги 7.2-расмда келтирилган. 7.2 - расм. Узлуксиз тасодифий миқдорни зичлик функцияси деб ата- 1 0a b x F(x) 1 0 4 8 x 10, 0,

лувчи бошқа функциядан фойдаланган ҳолда ҳам бериш мумкин. Х узлуксиз тасодифий миқдорнинг зичлик функцияси деб ) (x f функцияга — ) (x F тақсимот функциясидан олинган би-ринчи тартибли ҳосилага айтилади: ) ( ) ( x F x f   . (7.6) Бу ердан тақсимот функцияси зичлик функцияси учун бош- ланғич функция эканлиги келиб чиқади . Дискрет тасодифий миқ- дорнинг эҳтимолликлари тақсимотини тасвирлаш учун зичлик функциясидан фойдаланиб бўлмайди. Зичлик функциясини билган ҳолда, узлуксиз тасодифий миқдор берилган интервалга тегишли қиймат қабул қилишининг эҳтимоллигини ҳисоблаш мумкин. 7.1-теорема. Х узлуксиз тасодифий миқдор ) , ( b a интервал-га тегишли қиймат қабул қилишининг эҳтимоллиги зичлик функ- циясидан а дан b гача олинган аниқ интегралга тенг :    b a dx x f b X a P ) ( ) ( . (7.7) Исбот . (7.4) формулага асосан )()()( aFbFbXaP  бўлади. Ньютон–Лейбниц формуласига асосан эса       b a b a dx x f dx x F a F b F ) ( ) ( ) ( ) ( муносабат ўринли бўлади. Шундай қилиб,    b a dx x f b X a P ) ( ) ( . ) ( ) ( b X a P b X a P      бўлгани учун    b a dx x f b X a P ) ( ) ( ни ҳосил қиламиз . 3-мисол. Х тасодифий миқдорнинг зичлик функцияси бе- рилган:       0 1 2 1 0 0 0 ) ( да x x да x да x x f . Тажриба натижасида Х тасодифий миқдор )1 ;5,0( интервалга те- гишли қийматни қабул қилишининг эҳтимоллиги топилсин. Ечиш . (7.7) формулага асосан изланаётган эҳтимоллик 75,025,012)15,0( 1 5,021 5,0 |   xdxxXP га тенг. ) (x f зичлик функциясини билган ҳолда ) (x F тақсимот

функциясини   x dz z f x F ) ( ) ( (7.8) формула бўйича топиш мумкин 4-мисол. Берилган зичлик функцияси бўйича тақсимот функ- цияси топилсин:        0 ) ( 1 0 ) ( да b x a b да b x a да a x x f . Топилган функциянинг графиги ясалсин . Ечиш . (7.8) формуладан фойдаланамиз. Агар a x бўлса, у ҳолда 0 ) (  x f , демак, 0 ) (  x F . Агар b x a   бўлса, у ҳолда ) (1 ) ( a b x f   , демак, a b a x dz a b dz dz z f x F x a a x             1 0 ) ( ) ( . Агар b x бўлса , у ҳолда 1 0 1 0 ) (            a b a b dz dz a b dz x F x b b a a . Демак, изланаётган тақсимот функцияси қуйидаги кўриниш-га эга         1 ) ( ) ( 0 ) ( да b x a b a x да b x a да a x x F . Бу функциянинг графиги 7.3 расмда тасвирланган. 7.3 - расм. Зичлик функциясининг иккита хоссасини келтирамиз. 7.4-хосса. Зичлик функцияси — номанфий функция : 0 ) (  x f . (7.9) Исбот . Тақсимот функцияси — камаймайдиган функция, де- мак, унинг ҳосиласи ) ( ) ( x f x F   — номанфий функция. 7.5-хосса. Зичлик функциясидан   дан  гача олинган хосмас интеграл бирга тенг : 1 ) (     dx x f . F(x) 1 0 a b x

Адабиётлар рўйхати1. Адиров Т.Ҳ, Мамуров Э.Н. Эҳтимоллар назарияси ва матема- тик статистикадан маърузалар матни. Т.: ТМИ, 2001 й. 2. Г.М.Булдык. Теория вероятностей и математическая статисти-ка. М.: Наука, 1989 г. 3. Венецкий И.Г., Венецкая В.И. Основные математико-статис- тические понятия и формулы в экономическом анализе. М.: «Высшая школа», 1987 г. 4. Гмурман В.Е. Теория вероятностей и математическая статис-тика. Издание шестое. М.: «Высшая школа», 1998 г. 5. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Русча тўлдирилган 4-нашридан тарж. Инж.- экон. институтла-ри студентлари учун ўқув қўлланма. Т.: Ўқитувчи, 1977 й. 6. В.Е.Гмурман. Руководство к решению задач по теории вероят- ностей и математической статистике: учеб. пособие для вту- зов. 3-е изд., перераб. и доп. М.: «Высшая школа», 1979 г. 7. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика-дан масалалар ечишга доир қўлланма. Русча тўлдирилган 2-нашридан таржима. Т.: Ўқитувчи, 1980 й. 8. Замков О.О., Толстопятенко А.В., Черемных Ю.Н. Математи- ческие методы в экономике. М.: Изд. ДИС, 1998 г. 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Дискрет тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари ва уларнинг хоссалари

Узлуксиз тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунлари

Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари. Узлуксиз тақсимотларнинг турлари

Узлуксиз функциялар ва уларнинг хоссалари

Тасодифий миқдорларнинг сонли хусусиятлари