Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари. Узлуксиз тақсимотларнинг турлари - Алгебра - Рефераты

Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари. Узлуксиз тақсимотларнинг турлари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

245 KB

Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари. Узлуксиз тақсимотларнинг турлари Режа: 1. Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари . 2. Нормал тақсимот. 3. Текис ва кўрсаткичли тақсимотлар.

Дискрет тасодифий миқдорлар каби узлуксиз тасодифий миқдорлар ҳам сонли тавсифларга эга. Узлуксиз тасодифий миқ- дорнинг математик кутилмаси ва дисперсиясини кўриб чиқайлик. Х узлуксиз тасодифий миқдор ) (x f зичлик функцияси би-лан берилган бўлсин ва бу тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган қийматлари ] , [ b a кесмага тегишли бўлсин. Мумкин бўлган қийматлари ] , [ b a кесмага тегишли бўлган Х узлуксиз тасодифий миқдорнинг математик кутилмаси деб қуйидаги аниқ интегралга айтилади:   b a dx x fx X M ) ( ) ( . (8.1) Агар мумкин бўлган қийматлар бутун Ох сонли ўққа тегиш-ли бўлса, у ҳолда математик кутилма қуйидаги кўринишга эга     dx x fx X M ) ( ) ( . (8.2) Мумкин бўлган қийматлари ] , [ b a кесмага тегишли бўлган Х узлуксиз тасодифий миқдорнинг дисперсияси деб қуйидаги аниқ интегралга айтилади:    b a dx x f X M x X D ) ( )] ( [ ) ( 2 . (8.3) Агар мумкин бўлган қийматлар бутун Ох сонли ўққа тегиш-ли бўлса, у ҳолда дисперсия қуйидаги кўринишга эга      dx x f X M x X D ) ( )] ( [ ) ( 2 . (8.4) Дисперсияни ҳисоблаш учун мос равишда 2 2 )] ( [ ) ( ) ( X M dx x f x X D b a    (8.5) ва 2 2 )] ( [ ) ( ) ( X M dx x f x X D      (8.6) формулалар қулайроқ. Дискрет тасодифий миқдорлар математик кутилмаси ва дис- персиясининг хоссалари узлуксиз тасодифий миқдорлар учун ҳам сақланади . Узлуксиз тасодифий миқдорнинг ўртача квадратик четла- ниши дискрет тасодифий миқдор учун бўлгани каби қуйидаги тенглик билан аниқланади ) ( ) ( X D X   . (8.7) 1-мисол. Қуйидаги тақсимот функцияси билан берилган Х тасодифий миқдорнинг математик кутилмаси, дисперсияси ва ўр-

тача квадратик четланиши топилсин:     1 11 0 0 0 ) ( да x x да x да x x F . Ечиш . Зичлик функциясини топамиз:        0 1 1 1 0 0 0 ) ( ) ( да x да x да x x F x f . Математик кутилмани (8.1) формула бўйича топамиз: 21 2 1 ) ( 1 0 2 1 0 |       x dx x X M . Дисперсияни (8.5) формула бўйича топамиз: 121 41 3 ]21[ 1 ) ( 1 0 3 2 1 0 2 |         x dx x X D . Ўртача квадратик четланиш ни (8.7) формула бўйича топамиз: 29,0 121 ) ( ) (    X D X  . Амалиётдан келиб чиқадиган масалаларни ҳал қилишда уз- луксиз тасодифий миқдорларнинг турли тақсимотлари билан иш кўришга тўғри келади. Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг зич-лик функциялари тақсимот қонунлари ҳам деб аталади. Нормал, текис ва кўрсаткичли тақсимот қонунлари энг кўп учрайди. a ва  ( 0  ) параметрли нормал тақсимот деб 2 2 2 ) ( 2 1 ) (    ax e x f    (8.8) зичлик функцияси билан тасвирланадиган узлуксиз тасодифий миқдорнинг эҳтимолликлари тақсимотига айтилади. Бу ердан кўриниб турибдики, нормал тақсимот иккита a ва  параметрлар билан аниқланади. Нормал тақсимотни бериш учун бу параметрларни билиш кифоя. Бу параметрларнинг эҳтимолий маъносини кўрайлик. Де-мак, a X M ) ( , яъни нормал тақсимотнинг математик кутил-маси a параметрга тенг , ва   ) (X , яъни нормал тақсимот-нинг ўртача квадратик четланиши  параметрга тенг. Нормал тасодифий миқдорнинг тақсимот функцияси     x az dz e x F 2 2 2 ) ( 2 1 ) (    (8.9) кўринишда бўлади. Умумий нормал тақсимот деб ихтиёрий a ва  ( 0  ) па- раметрли нормал тақсимотга айтилади. Стандарт нормал тақси- мот деб 0a ва 1  параметрли нормал тақсимотга айтилади. Стандарт нормал тақсимотнинг зичлик функцияси

2 2 2 1 ) ( x e x     (8.10) кўринишда эканлигини кўриш осон. Бу функция бизга 4-мавзуда учраган. Унинг қийматлари адабиётлардаги махсус жадвалларда келтирилган. Ихтиёрий a ва  параметрли нормал тасодифий миқдор-нинг ) , (   интервалга тегишли қиймат қабул қилишининг эҳти- моллигини     x z dz e x 0 2 2 2 1 ) (  Лаплас функциясидан фойдала-ниб топиш мумкин. Ҳақиқатан, 7.1-теоремага асосан                  dx e dx x f X P ax 2 2 2 ) ( 2 1 ) ( ) ( эканлигини кўрамиз. Янги ) ( a x z   ўзгарувчи киритамиз. Бу ердан   z x  a  , dz dx  эканлиги келиб чиқади. Интеграллашнинг янги че- гараларини топамиз. Агар x бўлса, у ҳолда   ) ( a z   бў-лади; агар  x бўлса, у ҳолда   ) ( a z   бўлади. Шундай қилиб,                  ) ( ) ( 2 ) ( 2 1 ) ( 2 a a z dz e X P                ) ( 0 2 0 ) ( 2 2 2 2 1 2 1 a z a z dz e dz e               ) ( 0 2 ) ( 0 2 2 2 2 1 2 1 a z a z dz e dz e бўлади. ) (x  функциядан фойдаланиб, пировардида                    a a X P ) ( (8.11) ни оламиз. Хусусан, Х стандарт нормал тасодифий миқдорнинг ) ,0( x интервалга тегишли қиймат қабул қилишининг эҳтимоллиги  x x X P    ) 0( (8.12) га тенг, чунки бу ҳолда 0  a ва 1  . 2-мисол. Х тасодифий миқдор нормал қонун бўйича тақсим- ланган. Бу миқдорнинг математик кутилмаси ва ўртача квадратик четланиши мос равишда 30 ва 10 га тенг. Х нинг ) 50, 10( интер- валга тегишли қиймат қабул қилишининг эҳтимоллиги топилсин. Ечиш . (8.11) формуладан фойдаланамиз. Шартга кўра 10  , 50  , 30a , 10  , демак,

2 2 10 30 10 10 30 50 ) 50 10(               X P. Жадвалдан   4772,0 2   ни топамиз. Бу ердан изланаётган эҳтимоллик 9544,04772,02)5010(  XP га тенг эканли-ги келиб чиқади. Нормал тақсимот зичлик функциясининг графиги нормал эг- ри чизиқ ( Гаусс эгри чизиғи ) деб аталади. Бу график 8.1-расмда тасвирланган. a xf(x)   21 8.1 - расм. ] , [ b a кесмадаги текис тақсимот деб зичлик функцияси        0 ) ( 1 0 ) ( да b x a b да b x a да a x x f (8.13) кўринишда бўлган, барча мумкин бўлган қийматлари ушбу кес- мага тегишли бўлган Х тасодифий миқдорнинг эҳтимолликлари тақсимотига айтилади. ] , [ b a да текис тақсимланган тасодифий миқдорнинг тақси-мот функцияси         1 ) ( ) ( 0 ) ( да b x a b a x да b x a да a x x F (8.14) кўринишга эга. Текис тақсимотнинг зичлик функцияси графиги 8.2-расмда, тақсимот функцияси графиги эса 7.3-расмда келтирилган. Текис тақсимланган тасодифий миқдорнинг математик ку- тилмаси ва дисперсиясини ҳисоблаймиз. (8.1) формулага асосан 2 ) (2 ) (2 1 ) ( ) ( 2 2 2 | b a a b a b a b x dxx a b dx x fx X M b a b a b a             ни оламиз . f(x) 1/( b- a)

8.2 - расм. Сўнгра, (8.5) формулага асосан             2 2 2 2 2 1 )] ( [ ) ( ) ( b a dx x a b X M dx x f x X D b a b a 12 ) ( 4 ) ( ) (3 2 ) (3 2 2 3 3 2 3 | a b b a a b a b b a a b x b a                эканлиги келиб чиқади . Энди ] , [ b a да текис тақсимланган Х узлуксиз тасодифий миқдорнинг ] , [ b a нинг ичида ётган ) , ( d c интервалга тегишли қиймат қабул қилишининг эҳтимоллигини топамиз. 7.1-теорема ва (8.13) формуладан фойдаланиб, a b c d dx a b dx a b dx x f d X c P d c d c d c               1 1 1 ) ( ) ( ни ёки a b c d d X c P      ) ( (8.15) ни оламиз. Кўрсаткичли (экспоненциал) тақсимот деб    x e да x да x x f   0 0 0 ) ( (8.16) зичлик функцияси билан тасвирланадиган Х узлуксиз тасодифий миқдорнинг эҳтимолликлари тақсимотига айтилади, бу ерда  — ўзгармас мусбат катталик. Таърифдан кўриниб турибдики, кўрсаткичли тақсимот битта  параметр билан аниқланади. Кўрсаткичли қонуннинг тақсимот функциясини топамиз: x x z x e dz e dz dz z f x F                1 0 ) ( ) ( 0 0 . Демак,     x e да x да x x F  1 0 0 0 )( . (8.17) Кўрсаткичли қонуннинг зичлик ва тақсимот функциялари- нинг графиклари 8.3-расмда тасвирланган. 0 a b x

00,5 1 1 2 3 4f(x) 01 1 2 3 4F(x) 8.3 - расм. (8.17) формуладаги кўрсаткичли қонун бўйича тақсимланган Х узлуксиз тасодифий миқдорнинг ) , ( b a интервалга тегишли қий-мат қабул қилишининг эҳтимоллигини топамиз . (7.4) формуладан фойдаланиб, ) 1( 1 ) ( ) ( ) ( a b e e a F b F b X a P             ни ёки b a e e b X a P         ) ( (8.18) ни оламиз. 3-мисол. Х узлуксиз тасодифий миқдор    x e да x да x x f 2 2 0 0 0 )( кўрсаткичли қонун бўйича тақсимланган. Тажриба натижасида Х тасодифий миқдор )1 ;3,0( интервалга тегишли қиймат қабул қи- лишининг эҳтимоллиги топилсин. Ечиш . Шартга кўра 2  . (8.18) формуладан фойдаланамиз: 41,0 135,0 548,0 )1 3,0( 2 6,0 )12( )3,02(                e e e e X P Кўрсаткичли тақсимот параметрининг эҳтимолий маъноси-ни кўрайлик. Кўрсаткичли тақсимотнинг математик кутилма-си ва ўртача квадратик четланиши  параметрнинг тескари қийматига тенг , яъни  1 ) (  X M ва   1 ) (  X . 4-мисол. Х узлуксиз тасодифий миқдор    x e да x да x x f 5 5 0 0 0 ) ( кўрсаткичли қонун бўйича тақсимланган. Х тасодифий миқдор- нинг математик кутилмаси, ўртача квадратик четланиши ва дис- персияси топилсин . Ечиш . Шартга кўра 5  . Демак, 2,0 51 1 ) ( ) (       X X M ; 04,0 51 1 )] ( [ ) ( 2 2 2       X X D .

Адабиётлар рўйхати1. Адиров Т.Ҳ, Мамуров Э.Н. Эҳтимоллар назарияси ва матема- тик статистикадан маърузалар матни. Т.: ТМИ, 2001 й. 2. Г.М.Булдык. Теория вероятностей и математическая

статисти-ка. М.: Наука, 1989 г.3. Венецкий И.Г., Венецкая В.И. Основные математико-статис- тические понятия и формулы в экономическом анализе. М.: «Высшая школа», 1987 г. 4. Гмурман В.Е. Теория вероятностей и математическая статис-тика. Издание шестое. М.: «Высшая школа», 1998 г. 5. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Русча тўлдирилган 4-нашридан тарж. Инж.- экон. институтла-ри студентлари учун ўқув қўлланма. Т.: Ўқитувчи, 1977 й. 6. В.Е.Гмурман. Руководство к решению задач по теории вероят- ностей и математической статистике: учеб. пособие для вту- зов. 3-е изд., перераб. и доп. М.: «Высшая школа», 1979 г. 7. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика-дан масалалар ечишга доир қўлланма. Русча тўлдирилган 2-нашридан таржима. Т.: Ўқитувчи, 1980 й. 8. Замков О.О., Толстопятенко А.В., Черемных Ю.Н. Математи- ческие методы в экономике. М.: Изд. ДИС, 1998 г. 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Дискрет тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари ва уларнинг хоссалари

Тасодифий миқдорларнинг сонли хусусиятлари

Узлуксиз тасодифий миқдорларнинг тақсимот ва зичлик функциялари, уларнинг хоссалари

Узлуксиз тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунлари

Дискрет тасодифий миқдорлар. Тақсимот қонуни. Дискрет тақсимотларнинг турлари