Текисликда тўғри чизиқ тенгламалари - Алгебра - Рефераты

Текисликда тўғри чизиқ тенгламалари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

140 KB

Текисликда тўғри чизиқ тенгламалари Режа: 1. Т ўғри чизиқнинг умумий тенгламаси 2. Т ўғри чизиқнинг бурчак коэффициентли тенгламаси. 3.Тўғри чизиқнинг кесмалар бўйича тенгламаси 4. Т ўғри чизиқнинг нормал тенгламаси

Фараз қилайлик текисликда Р(а 1 ,в 1 ) ва О (а 1 ,в 2 ) нуқталар берилган бўлса. Бу нуқталардан баравар узоқликда жойлашган    у х М , нуқталар тўпмини қарайлик. Унда РМ=МQ бўлади. (10-чизма). Икки нуқта орасидаги масофани топиш формуласига кўра    21 21 в у а х РМ        22 22 [ в у a x QM     бўлади. Натижада:                                 22 22 21 21 22 22 21 21 в у а х в у а х в у а х в у а х     022 2 22 22 12 11212  вавауввхаа Агар 2     С в а в в в А а а         22 22 21 21 1 2 1 2 а , в2 , деб белгилаш киритсак, унда Ах+Ву+С =0 т енгламага келамиз . Бу тўғри чизиқнинг умуий тенгламаси дейилади. А, В, С сонлар, тенгламанинг коэффициентлари бўлиб, улар турли қийматларга тенг бўлганда турли тўғри чизиқлар ҳосил бўлади. Демак, тўғри чизиқнинг текисликдаги вазияти шу А, В, С сонлар билан тўла аниқланади. Энди Ах+Ву+С =0 (1) тенгламанинг баъзи хусусий ҳолларини кўрамиз. 1 0 . (1) да 0 В 0, А ,0    С бўлсин. Бу ҳолда (1) тенглама Ах+Ву =0 (2) Кўринишни олади. О (о,о) нуқтанинг координаталари бу тенгламани қаноатлантиради. Бундай тўғри чизиқлар координата бошидан ўтади. 2 0 . (1) да А =0, 0 С ,0   В б ўлсин. У ҳолда (1) тенглама Ву+С =0 (3) кўринишни олади. Уни В С у  кўринишда ёзиб, - а В С  белгилаш қилинса, (1) тенглама у = а кўринишни олади.

Бундай тўғри чизиқдаги ҳар бир нуқтанинг ординатаси бир хил бўлиб, у а сонига тенг. Бу эса (3) тўғри чизиқнинг ох ўқига параллел бўлишини кўрсатади. 3 0 . (1) да В=0, 0 С ,0   А бўлсин. Бу ҳолда (1) тенглама ушбу  4 0 С Ах кўринишни олади. Қейинги тенгликдан: в А С х   деб белгиласак натижада (4) тенглама х =в кўринишга келади. Ах+С =0 тўғри чизиқ абциссаси в бўлган барча нуқталардан ўтади ва оу ўқига параллел бўлади. 4 0 . (1) да В =С=0, А 0 бўлса, (1) тенглама Ах =0 ёки х = 0 (5) кўринишга келади. (5) тўғри чизиқдаги ҳар бир нуқтанинг абциссаси нолга тенг. Бу ордината ўқини ифодалайди. 5 0 . (1) да А=С=О, В  0 бўлса, (1) тенглама Ву =0 ёки у = 0 (6) Кўринишга келади. Бу абцисса ўқини ифодалайди. 2.ТЎҒРИ ЧИЗИҚНИНГ БУРЧАК КОЭФФИЦИЕНТЛИ ТЕНГЛАМАСИ. Текисликда декарт координаталар системасини олиб бориб тўғри чизиқни қарайлик. Бу тўғри чизиқ оу ўқдан в га кесма ажратиб. Ох ўқнинг мусбат йўналиши билан а ташкил этсин. (11-чизма)

44-чизма Унинг ордината ўқи билан кесишган нуқтасини В билан, абцисса ўқи билан кесишиш нуқтаси А билан белгилайлик. Унда ОВ=в, < ОАВ=а. Тўғри чизиқда ўзгарувчи М (х,у) нуқтани оламиз, унда ох ўқига перпендикуляр тушурамиз. Перпендикулярнинг ох ўқи билан кесиши нуқтаси М 1 бўлсин. Сўнг В нуқтадан Ох ўқига параллел тўғри чизиқ ўтказамиз. Унинг ММ 1 билан кесиши нуқтасини Р дейлик. Натижада ВРМ учбурчак ҳосил бўлсин. ВР =ОМ 1 =х,  РМВ = а МР=ММ 1 -РМ 1 =у-ОВ=у-в  ВРМ дан , tga ВР РМ  яъни   21 1   x xf бўлишини топамиз. Кейинги тенгликдан эса 8 в x tga у    бўлиши келиб чиқади. Тўғри чизиқнинг ох ўқининг мусбат йўналиши билан ташкил этган бурчакнинг тангенсини тўғри чизиқнинг бурчак коэффициенти дейилади. Ва k ҳарфи билан белгиланади. k tga  Натижада юқоридаги (8) тенглама 9 в kx y   Кўринишини олади. (9) тенглама тўғри чизиқнинг бурчак коэффициентли тенгламаси дейилади. У иккита параметр k ва в га боғлиқ. Тўғри чизиқнинг

вазияти шу параметрлар билан тўла аниқланади. Мисол: 2 х у тўғри чизиқнинг вазиятини аниқланг. 2 ,1 ,1 ,2     a tga k в 3.ТЎҒРИ ЧИЗИҚНИНГ КЕСМАЛАР БЎЙИЧА ТЕНГЛАМАСИ декарт координаталар системасида бирор тўғри чизиқни қараймиз. Бу тўғри чизиқ координаталар ўқларини кесиб, абцисса ўқидан а=ОА кесмани, ордината ўқида в=ОВ кесмани ажратсин. (12-чизма). 12-чима Тўғри чизиқдан ўтказувчи М(х,у) нуқтасини олайлик. . , , 1 1 1 х а А М у ММ х ОМ     ОАВ ҳамда М 1 АМ учбурчаклар ўхшашлигидан ОА А М ОВ М М 1 1  келиб чиқади.

Демак , а х а в у   кейинги тенгликдан   10 1  в у а х бўлишини топамиз. (10) тенглама тўғри чизиқнинг кесмалар бўйича тенгламаси дейилади. У а ва в га боғлиқ. Эслатма: тўғри чизиқнинг умуий Ах = Ву =С =0 тенгламасидан, унинг кесмалар бўйича тенгламасига келиш мумкин. 1 1 1 С- А ,              в у а х В С у А С х у С В х С Ву Ах В С- в ,    А С а 4. ТЎҒРИ ЧИЗИҚНИНГ НОРМАЛ ТЕНГЛАМАСИ Декарт координатасидаги тўғри чизиқни қарайлик. Координата бошидан тўғри чизиқ тушурилган перпендикулярнинг узунлиги Р, шу перпендикуляр билан ох ўқининг мусбат йўналиши орасидаги бурчак       2 ,0  а а а бўлсин. (13-чизма). 13-чизма Демак ОN ҳамда ВОN тўғри бурчакли учбурчакда  АОN=а,  NВО=90 0 -а.  АОN дан

a P a ON OA OA ON cos cos cos    (12)  ВОN дан   a P OB a OB ON a OB ON sin : sin 90 cos 0      (13) x a P OM OA A M     cos 1 1 (14) АОВ ҳамда АМ 1 М учбурчакларнинг ўҳшашлигидан ОА М М ОВ М М 1 1  келиб чиқади. (11), (12), (13) ва (14) муносабатларни эътиборга олсак, кейинг тенгликдан cosa cos sin P a P Р у  кўринишга келади. Бу тенгламадан 0 sin cos    p a y a x (15) бўлишини топамиз. (15) тенгламани тўғри чизиқнинг нормал тенгламаси дейилади. У иккита параметр, р ва а ларга боғлиқ. Тўғри чизиқнинг текисликдаги вазияти шу параметрлар билан тўлиқ аниқланади. Тўғри чизиқнинг нормал тенгламаси қуйидаги хоссаларга эга. 1 0 . Тенгламада х ва у олдидаги коэффициентлар абсалют қиймати бўйича бирдан катта бўлмаган сонлардир. 2 0 . тенгламада х ва у лар олдидаги коэффициентларнинг квадратлари йиғиндиси 1 га тенг. 3 0 . Тенгламадаги озод ҳад манфий сон. Тўғри чизиқнинг умуий тенгламасини нормал кўринишдаги тенгламасига келтириш мумкин. Умумий тенгламани хозирча номаълум  0   сонига кўпайтирамиз: 0   С Ву Ах    (16) Агар (16) тенгламани тўғри чизиқнинг нормал тенгламаси деб айтадиган бўлсак унда, -p C sina, D , cos       a А бўлади. Бу тенгламалардан топамиз.

            2 2 2 2 2 2 1 1 sin cos B A a a B A    (16) Демак , 1 p- , 1 sin , 1 cos , 1 2 2 2 2 2 2 2 2             B A B A a B A a B A  Натижада берилган 0   C By Ax тенглама 0 2 2 2 2 2 2          B A C y B A B x B A A нормал тенгламага келади. Одата  нормалловчи кўпайтувчи дейилади. Унинг ишораси (1) тенгламадаги С нинг ишорасига қарама-қарши бўлади.

Похожие

Текисликда чизиқ тенгламаси. Тўғри чизиқ

Тўғри чизиқ ва текисликлар. Параллел тўғри чизиқлар

Текисликда аналитик геометрия. Чизик тенгламалари

Текисликда тугри чизик ва унинг тенгламалари

Берилган нуқтадан ўтиб берилган векторга перпендикуляр бўлган тўғри чизиқ тенгламаси