Тўғри чизиқ ва текисликлар. Параллел тўғри чизиқлар - Алгебра - Рефераты

Тўғри чизиқ ва текисликлар. Параллел тўғри чизиқлар

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

119 KB

Тўғри чизиқ ва текисликлар. Параллел тўғри чизиқлар Режа: 1. Е 3 евклид фазосида тўғри чизиқлар ва текисликлар. 2. Гильбертнинг I гуруҳ аксиомаларининг зидсизлиги. 3. Параллел тўғри чизиқлар. 4. Текшириш учун савол ва топшириқлар. 5. Уйга вазифа. 1. Е 3 евклид фазосида тўғри чизиқлар ва текисликлар.

Биз ўтган машғулотимизда Е 3 евклди фазосининг Вейль томонидан тавсия қилинган. 1-3 аксиомалари системаси билан танишдик ва системанинг зидсиз эканлигини исботладик. Бу аксиомалар системасини  W деб белгилаймиз. Е 3 евклид фазоси учун Гильберт томонидан киритилган  H аксиомалари системаси (5 гуруҳда 20 та аксиома) ёрдамида киритилган барча тушунчалар  W Вейл аксиомалари системаси ёрдамида ҳам киритилиши мумкин эканлигини кўриб чиқамиз. Бунинг учун  W системада тўғри чизиқ ва текисликлар қандай аниқланиши билан танишиб чиқамиз, тўғри чизиқ ва текисликларнинг параллел масалаларини кўриб ўтамиз. Аввало шуни такидлаймизки, Е 3 евклид фазосида чексиз кўп нуқталар мавжуд. Энди Е 3 фазода тўғри чизиқ ва текисликлар қандай аниқланишини эслаб ўтамиз. Айтайлик V 3 -уч ўлчовли вектор фазо бўлиб, L k унинг бир ўлчовли ёки икки ўлчовли қисм вектор фазоси бўлсин (k=1 ёки 2). L k қисм вектор фазо ёрдамида Е 3 евклид фазоси нуқталари тўпламида  бинар муносабатни қуйидагича аниқлаймиз. Айтайлик A,B  E 3 ихтиёрий нуқталар бўлсин. Агар kL AB  бўлса, А ва В нуқталар  муносабатда бўладилар деб атаймиз ва А  В деб белгилаймиз. Е 3 да киритилган бундай муносабат шу Е 3 фазода эквивалентлик муносабати бўлишини исботлаш қийин эмас.  муносабат Е 3 фазо нуқталари тўпламини эквивалентлик синфларига ажратади. k=1 бўлганда ҳар бир эквивалентлик синфига тегишли нуқталар тўпламини тўғри чизиқ деб, k=2 бўлганда эса ҳар бир эквивалентлик синфини текислик деб атаймиз. L k қисм вектор фазони тўғри чизиқнинг (k=1 да) ёки текисликнинг (k=2 да) йўналтирувчи қисм фазоси деб аталади. L k тегишли ҳар бир векторни тўғри чизиққа (текисликка) параллел вектор деб аталади.

Шундай қилиб, Е 3 фазодаги ҳар бир тўғри чизиқ ўзининг битта А нуқтаси ва L 1 йўналтирувчи қисм фазоси (ёки битта нолдан фарқли 1L P векторининг берилиши) нинг берилиши билан тўлиқ аниқланади. Шунга ўхшаш Е 3 фазонинг ҳар бир текислиги ўзининг битта А нуқтаси ва L 2 йўналтирувчи қисм фазоси (ёки чизиқли эркли 2 , L b a  векторларининг) берилиши билан тўлиқ аниқланади. Келгусида А нуқтадан ўтувчи ва L қисм йўналтирувчи фазога эга бўлган тўғри чизиқ (ёки текислик) ни (А,L) деб белгилаймиз. 2. Гильбернинг 1 гуруҳ аксимоаларининг зидсизлиги Энди  H Гильберт аксиомаларинин 1 гуруҳ тегишлилик аксиомалари системасининг I 1 -I 8 аксиомалари  W Вейл аксиомалари назариясида    W Г ҳам ўринли эканлигини кўриб чиқамиз. Бошқача айтганда I гуруҳ Гильберт аксиомалари системасидаги ҳар бир аксиомани  W аксиомалар системасига асосланган ҳолда теорема сифатида исботлаш мумкинлигини кўриб ўтайлик. I 3 ва I 8 аксиомаларнинг бажарилишини текшириш қийин эмас. Ҳақиқатан ҳам, айтайлик 3 0 E cba  фазода берилган координаталар системаси бўлсин. Вейлнинг 1-аксиомасига кўра, b B a A   0 , 0 , C C  0 тенгликларнинг қаноатлантирадиган учта A,B,C нуқталар мавжуд. 0, A, B нуқталар бир тўғри чизиқда ётмайди, 0, A, B, C нуқталар эса бир текисликда ётмайди. 1 0 . (I 1 ва I 2 аксиомалар). Ҳар қандай иккита А ва В нуқталар орқали тўғри чизиқ ўтади. Исбот. А нуқтадан ўтувчи ва AB векторга параллел тўғри чизиқ В нуқтадан ҳам ўтади.

Энди фараз қилайлик, А ва В нуқталардан ўтувчи d тўғри чизиқдан яна d` тўғри чизиқ ҳам ўтади десак ва d` нинг йўналтирувчи қисм фазоси, L 1 ` бўлса, у ҳолда `1L AB  бўлади. Демак, d ва d` тўғри чизиқларининг йўналтирувчи қисм фазолари устма – уст тушади, яъни L 1 =L 1 ` бўлади. Бундан эса d ва d` тўғри чизиқларининг устма – уст тушиши келиб чиқади. I 1 ва I 2 аксиомаларнинг бажарилиши исботланди. Худди шунга ўхшаш қуйидаги аксиомаларнинг бажарилишини исботлаш қийин эмас: 2 0 . (I 4 ва I 5 аксиомалар). Бир тўғри чизиқда ётмаган ҳар қандай A,B,C учта нуқталар орқали ягона текислик ўтади. 3 0 . (I 6 аксиома). Агар d тўғри чизиқнинг иккита A ва B нуқталари  текисликда ётса, у ҳолда d тўғри чизиқнинг ҳар қандай нуқтаси ҳам  текисликда ётади. Исбот. Айтайлик (А, L 1 ) –d тўғри чизиқ, (A,L 2 ) эса  текислик бўлсин. B  d эканлигидан 1L AB  бўлиб, L 1 қисм фазо AB векторга тортилган вектор фазо бўлади. Шартга кўра B  дир. Демак, 2L AB  ҳам бўлади. Демак, L 1  L 2 дир. Агар N-d тўғри чизиқнинг ихтиёрий нуқта бўлса, у ҳолда 1L AN  бўлиб, 2L AN  ҳам бўлади, яъни N   келиб чиқади. 3 0 тасдиқ исботланди.3 4 0 . (I 7 аксиома). Агар иккита  ва  ` текисликлар А умумий нуқтага эга бўлса, у ҳолда бу текисликлар умумий тўғри чизиққа эга бўлиб,  ва  ` текисликларнинг умумий нуқталари шу тўғри чизиқда ётади. Исбот. Айтайлик  текислик (A,L),  ` текислик (A`,L`) бўлсин. L ва L` қисм вектор фазолар устма – уст тушмайди ва улар V 3 фазога тегишлидир, шунинг учун L  L`=W бўлиб, W-бир ўлчовли вектор қисм фазо бўлади. W  L, W  L` эканлигидан d=(A,W) тўғри чизиқнинг барча нуқталари  ва  ` текисликларда ётади, яъни d тўғри чизиғи  ва  ` текисликларнинг умумий тўғри чизиғи бўлади. Айтайлик N-  ва  ` текисликларнинг ихтиёрий умумий нуқтаси бўлсин. Бу ҳолда L AN  ва `L AN  бўлиб, W AN  бўлади. Бундан эса M  d келиб чиқади.

3. Параллел тўғри чизиқлар ва текисликлар. Аввало қуйидаги леммани исботлаймизки, у параллел тўғри чизиқлар ҳақидаги теоремани исботлаш учун зарур бўлади. Лемма. Агар иккита тўғри чизиқ битта текисликда ётса ва уларниг йўналтирувчи қисм фазолари устма – уст тушмаса, у ҳолда бу икки тўғри чизиқ келишади. Исбот. Айтайлик (P A, ) ва ( q B, ) тўғри чизиқлар  текисликда ётсин. Шартга кўра p ва q векторлари коллинеар эмас, шунинг учун  текисликнинг йўналтирувчи қисм фазоси L 2 нинг базисини ташкил қилади. Демак,  текисликка параллел AB векторини q p AB     (1) кўринишда чизиқли ифодалаш мумкин. 1-аксиомага асосан (  W даги), p AN  , q BN  мавжуд. Кўриш мумкинки, ) , ( ` ), , ( q B N p A N   . Охирги тенгликларни (1) га қўйиб, ` BN AN AB   ёки BN AN AB   ` тенгликни оламиз. 2-аксиомага кўра AN AN ` . Демак, 1-аксиомани ҳам ҳисобга олиб шундай хулосага келамизки, N ва N` нуқталар устма – уст тушади. шунинг учун берилган ) , ( p A ва ) , ( q B тўғри чизиқлари умумий нуқтага эга. Лемма исботланди. Бир текиликда ётиб, умумий нуқтага эга бўлмаган икки тўғри чизиқ параллел дейилади. Қуйидаги теорема икки тўғри чизиқнинг паралеллик шартини ифодалайди.

1-теорема. Иккита хар хил тўғри чизиқлар параллел бўлишлари учун уларнинг йўналтирувчи қисм фазолари устма – уст тушишлари зарур ва етарлидир. Исбот. Айтайлик (A,L) ва (B,L) – тўғри чизиқлари умумий L йўналтирувчи қисм фазога эга бўлсин. Бу хилда L бўйича аниқланадиган  бинар муносабатнинг аниқланишига кўра, берилган тўғри чизиқлар турлича эквивалент синфларга тегишли бўлади. Демак, берилган тўғри чизиқлар умумий нуқтага эга бўлмайди. Бундан эса ўз навбатида бу тўғри чизиқлар А нуқтадан ўтувчи ва L p ва AB векторларига параллел текисликда ётади. Демак, берилган тўғри чизиқлар параллелдир. Теореманинг етарли қисми юқоридаги леммадан келиб чиқади. Теорема исботланди. 2-теорема. Берилган d тўғри чизиқда ётмаган берилган А нуқта орқали d тўғри чизиққа параллел бўлган фақат битта тўғри ўтади. Исбот. Айтайлик d тўғри чизиқ L йўналтирувчи қисм фазога эга бўлсин. 1-теоремага кўра А нуқтадан ўтувчи (A,L) тўғри чизиғи d тўғри чизиққа параллердир. Энди, (A,L) тўғри чизиқнинг ягоналигини исботлаймиз. Айтайлик, (A,L`) – А нуқтадан ўтиб, d га параллел ихтиё рий тўғри чизиқ бўлсин. 1-теоремага кўра L` ва L қисм фазолар устма – уст тушади, демак, (A,L) ва (A,L`) тўғри чизиқлари устма – уст тушади. Теорема исботланди. Натижа. ) ( W Г назарияда Гильбертнинг V параллеллик аксиомаси ўринлидир. Агар иккита текислик умумий нуқтага эга бўлмаса, у ҳолда текисликлар параллел дейилади. Тўғри чизиқларнинг параллеллиги ҳақидаги юқорида келтирилган 1-2 теоремаларга ўхшаш иккита теоремаларни келтириш мумкинки, бу теоремаларни икки текисликларнинг параллелик аломатларини ифодалайди. Бундай теоремалар ва уларнинг исботлари юқоридаги 1-2 теоремаларга ўхшаш келтириш мумкин.

Похожие

Текисликда чизиқ тенгламаси. Тўғри чизиқ

Текисликда тўғри чизиқ тенгламалари

Тўғри чизиқлар дастасининг тенгламаси. Чизиқларнинг кесишиши

Берилган нуқтадан ўтиб берилган векторга перпендикуляр бўлган тўғри чизиқ тенгламаси

Тўғри чизиқларга доир асосий масалалар