Tekislikda koordinatalar metodi - Алгебра - Рефераты

Tekislikda koordinatalar metodi

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

269 KB

Tekislikda koordinatalar metodi Reja: 1. Tekislikda to’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasi 2. Tekislikda koordinatalarni almashtirish. 3. Ikki nuqta orasidagi masofa 4. Ikki nuqta orasidagi masofa 3. Kesmani berilgan nisbatda bo’lish

1. Tekislikda to’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasi Tekislikda to’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasi ikkita o’zaro perpendikulyar o’qlar va chizikli birlik masshtab berilishi bilan aniqlanadi. O’qlarning kesishish nuqtasi – 0 koordinatalar boshi, birinchi o’q –Ox yoki abssissalar o’qi, ikkinchisini esa – Oy yoki ordinatalar o’qi deb ataladi. Tekislikda ixtiyoriy M nuqta olamiz. M nuqtaning Ox va Oy o’qlarga proyeksiyalarini mos ravishda x M va y M deb belgilaymiz. х ОМ va y ОМ yo’nalgan kesmalarning kattaliklari x va y sonlar, M nuqtaning to’g’ri burchakli dekart koordinatalari deyiladi va ) ; ( y x M kabi yoziladi (1-chizma): y y y M M 0 M x x 0 x 1-chizma 2-chizma x-M nuqtaning absissasi, y-M nuqtaning ordinatasi deyiladi. Koordinata o’qlari tekislikni 4 ta kvadrantga bo’ladi (2-chizma). Chizmada har bir kvadrantga mos nuqta koordinatalarining ishoralari ham ko’rsatilgan. 2. Tekislikda koordinatalarni almashtirish. Bitta tekislikda to’g’ri burchakli dekart koordinatalar sistemasini turlicha tanlash mumkin. A. Koordinata boshini kuchirish. Oxy koordinata sistemasini olamiz va unda ) , ( b a O  nuqtani belgilaymiz. Bu nuqtadan Ox va Oy nuqtalarga mos ravishda parallel to’g’ri chiziqlar o’tkazamiz. Ulardagi yo’nalishlarni mos ravishda Ox va Oy o’qlar yo’nalishiga mos qilib olamiz. U holda birlik masshtabni OxyI x>0, y>0 III IVII

sistemadagi kabi olsak, ikkinchi koordinatalar sistemasi yx O   ga ega bo’lamiz. yx O   sistema Oxy sistemadan koordinata boshini kuchirish natijasida hosil qilingan deyiladi. Koordinata tekisligida biror M nuqta olamiz. Uning berilgan koordinatalar sistemasidagi koordinatalari x va y bo’lsin. Yangi koordinatalar sistemasida ular x` va y` bo’ladi (3-chizma). y y 1 M y M (x,y) O` y O`(a,b) x` 0 O` x M x x 3-chizma x` va y` larni x va y lar orqali ifodalaymiz, yani nuqtaning yangi sistemasidagi koordinatalarini topamiz. Buning uchun nuqtalardan koordinata o’qlariga perpendikulyar tushiramiz, yani bu nuqtalarni o’qlarga proyeksiyalaymiz. Abssissa o’qida nuqtalarga ega bo’lamiz. Ularning koordinatalari a va x ga teng. Chizmadan ko’rinib turibdiki, x=a+x` ni hisobga olsak x  =x-a ga ega bo’lamiz. Xuddi shuningdek y=b + y` ni topamiz. Demak, x` va y` larni x va y lar orqali ifodalovchi formulalar      b y y a x x11 dan iborat ekan. Bu tekislikda koordinatalarni almashtirish formulalaridir. a va b yangi koordinata sistemasi boshining koordinatalari bo’ladi. B. O’qlar yo’nalishini o’zgartirish . Oxy koordinatalar sistemasi berilgan bo’lsin. Koordinata boshini o’zgartirmasdan o’qlar yo’nalishini teskarisiga o’zgartiramiz. Bu holda yangi Ox`y` sistema hosil bo’ladi (4- chizma). y  M

x` 0 x y 1 4-chizma Bu holda har ikkala x va y koordinatalar o’z ishoralarini o’zgartiradi.     y y x x `` C. Masshtabni o’zgartirish . Endi, koordinata o’qlarining yo’nalishini (holatini) va koordinata boshini o’zgartirmasdan birlik kesma uzunligini k marta o’zgartirishni qaraymiz. Bunday o’zgartirishda nuqtaning yangi va eski koordinatalari ko’yidagicha bog’lanishda bo’ladi k x x` k y y` 1-misol. Koordinata boshi О  (4;-3) nuqtaga ko’chirilgan. А (5;2) nuqtaning yangi sistemadagi koordinatalari qanday bo’ladi? Yechish. 2 ,5 3, ,4     y x b а larga ko’ra 5 3 2 1 4 5           b y y a x x . Demak, A nuqtaning yangi koordinatalari 1 va 5 bo’ladi. 2-misol. Agar koordinata boshi va o’qlarning yo’nalishi o’zgartirilmasdan birlik kesma (masshtab) 3 marta orttirilgan (yoki kamaytirilgan) bo’lsa, A (9; -3) nuqtaning yangi koordinatalari qanday bo’ladi? Yechish. a) K=3 bo’lgani uchun 3 9 x =3, 3 3 y =-1. Demak, A nuqtaning yangi koordinatalari 3 va –1 bo’ladi. b) 3 1  K bo’lgan holda esa x =9: 3 1 =27, y =-3: 3 1 =-9. Demak, bu holda A nuqtaning yangi koordinatalari 27 va –9 bo’ladi. 4. Ikki nuqta orasidagi masofa 5. Faraz qilaylik to’g’ri burchakli koordinatalar sistemasida A(x 1 ,y 1 ) va B(x 2 ,x 2 ) nuqtalar berilgan bo’lib, bunda 2 1 x x  , 2 1 y y  bo’lsin (5- chizma).

y ) ; ( 1 1 y x A ) ; ( 2 2 y x B 0 x 5-chizma A va B nuqtalar orasidagi masofani topish talab etiladi. Ko’rinib turibdiki, A va B nuqtalar orasidagi masofa, ) , ( B A  AB yo’nalgan kesma uzunligiga teng. Bu esa o’z navbatida ACB to’g’ri burchakli uchburchakning gipotenuzasiga teng. Shu gipotenuza uzunligini topsak, masala yechilgan bo’ladi. Uchburchakning Ox o’qiga parallel tomonining uzunligi, CB kesmaning Ox o’qiga proyeksiyasi uzunligiga, yani 1 2 x x  ga teng. Xuddi shuningdek, uning Oy o’qiga parallel tomonining uzunligi СА kesmaning Oy o’qiga proyeksiyasi uzunligiga, yani 1 2 у у  ga teng. To’g’ri burchakli ACB uchburchakka Pifagor teoremasini tadbiq etib quyidagini topamiz: 2 21 2 21 2     ) ( ) ( y y x x Demak, nuqtalar orasidagi masofa 21 2 21 2 ) ( ) ( ) , ( у у х х B A      (1) formula yordamida topiladi. Garchi, nuqtalar orasidagi masofani beruvchi (1) formula 2 1 x x  , 2 1 y y  dan iborat farazda chiqarilgan bo’lsada, u boshqa hollarda ham o’z kuchini saqlaydi. Haqiqatdan ham, 2 1 x x  , 2 1 y y  bo’lsa, ) , ( B A  = 1 2 у у  ga teng. Agar 2 1 x x  , 2 1 y y  bo’lsa ) , ( B A  = 1 2 х х  ga teng 2 1 x x  , 2 1 y y  bo’lsa A va B nuqtalar ustma-ust tushadi va ) , ( B A  =0 bo’ladi (6-chizma). y y B A B A 0 x 0 x 6-chizma C

Misol. Uchburchak uchlarining koordinatalari berilgan A (-1; 2), B (5; 6), va C (1;3). Uning tomonlari uzunliklarini toping (7-chizma). y B (5;6) C (1;3) A (-1;2) 0 x 7-chizma 6. Kesmani berilgan nisbatda bo’lish To’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasida A(x 1 ,y 1 ) va B(x 2 ,y 2 ) ikki nuqta berilgan bo’lsin. Berilgan nuqtalar orqali to’g’ri chiziq o’tkazib, unda musbat yo’nalishni aniqlasak, bu to’g’ri chiziq o’qqa aylanadi. Bu o’q koordinata o’qlariga parallel emas deb olaylik. Olingan o’qda A va B nuqtalar AB yo’nalgan kesmani aniqlaydi. Faraz qilaylik, В у х М ) , ( nuqtadan farqli bo’lgan (aytilgan o’qdagi) nuqta bo’lsin. AB kesmani МВ АМ :  nisbatda bo’luvchi M nuqtaning koordinatasini topish talab etiladi. Eslatma. Agar M nuqta A va B nuqtalar orasida yotsa АМ va МВ kesmalarning yo’nalishi bir xil bo’lib,  musbat son, M nuqta AB kesmaning tashqarisida yotsa, АМ va МВ kesmalarning yo’nalishlari qarama-qarshi bo’lib  manfiy sondir, va aksincha. Quyilgan masalani hal etish uchun A, M va B nuqtalarni koordinata o’qlariga proyeksiyalaymiz: Ular y y y x x x B M A B M A , , , , , lardan iborat bo’ladi. y B B y M y M A y A1) AC tomonning uzunligini topamiz: 5 )2 3( )1 1( ) ( 2 2 1      CA  Xuddi shuningdek 2) 5 52     )B,C( ) ) AB(

0 A x M x B x x 8-chizma Ko’rinib turibdiki, x M nuqta х хВ А yo’nalgan kesmani  nisbatda bo’ladi, yani )(   x x x x B M M A : Agar x x B M x x M A x x x x     2 1 , ekanligini nazarga olsak, ) ( tenglikdan ) (:) (      1 2 1 x x x ekanligini topamiz. Xuddi shu yo’l bilan )(:)(    1 21 yyy ni topamiz. Shunday qilib, berilgan kesmani  nisbatda bo’luvchi nuqtaning koordinatalari      1 2 1 х х x ,     1 21 уу y formulalar yordami bilan topiladi. Agar ) ; ( y x M nuqta AB yo’nalgan kesmaning o’rtasida bo’lsa  =1 bo’lib yuqoridagi formulalar quyidagi ko’rinishni oladi:

Похожие

Fazoda koordinatalar metodi

To’g’ri chiziqda koordinatalar metodi

Koordinatalar sistemasi

Koordinatalar sistemasini almashtirish

Statik sinov metodi (Monte-Karlo metodi)