Statik sinov metodi (Monte-Karlo metodi)

Statik sinov metodi (Monte-Karlo metodi)

Загружено в:

16.12.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

Statik sinov metodi (Monte-Karlo metodi) REJA: I.KIRISH 1.KVADRATUR FORMULALAR

Shu paytgacha tuzilgan kvadratur (kubatur) formulalar uchun funksiyalarning biror sifatida qoldiq hadning aniq bahosi berilgan edi yoki berish mumkin edi. Masalan, 7-§ da C ( L) sinf uchun to’g’ri to’rtburchaklar formulasining xatosi uchun 0,25 LN -1 bahoni aniqlagan ediq bu yerda N kvadratur formula tugunlarining soni. Bu baho qaralayotgan sinfning barcha funksiyalari uchun o’rinlidir. Ayrim sinflar uchun bunday baho juda ham qo’pol bo’ladiki, integralni yetarlicha aniqlik bilan hisoblashning imkoni bo’lmaydi. Masalan, n - o’lchovli birlik kubda aniqlangan, uzluksiz va xususiy hosilalari bo’lakli - uzluksiz va shartni qanoatlantiradigan f(x 1 ,x 2 , ..., х п ) funksiyalar sinfi C 1,1,…,1 (L) uchun dLN ( d - o’zgarmas son) dan yaxshiroq bahoni ta’minlaydigan baho mavjud emasligini N.S. Baxvalov (2,3,20) ko’r satgan edi. 7-§ da qaralgan sinf bu sinfning n = 1 bo’lgan holidir. Faraz qilaylik, shu sinf funksiyalari uchun integralning qiymatni 0,01 dL dan ortmaydigan aniqlik bilan hisoblash kerak bo’lsin. U holda kubatur formulaning tugunlari dLN< 0,01 dL tengsizlikni qanoatlantirishi kerak, ya’ni N>100n bo’lishi kerak. Odatda ko’p o’lchovchi funksiyaning har bir qiymatini hisoblash ko’p mehnat talab qiladi, shuning uchun ham hatto n = 6 bo’lganda bunday integralni hisoblash mumkin bo’lmaydi. Bunday holda, kat`iy bahoni topishdan voz kechib, buning o’rniga ma’lum darajada ishonch bilan bo’lsada, xatoni baholashning boshqa metodlarini qidirish yo’liga o’tish kerak. Bunday metod statistik sinov metodi yoki boshqacha aytganda, Monte - Karlo metodidir . Ta’rif. Agar X miqdor u yoki bu kiymatlarni biror tasodifiy qodisaning ro’y berishi yoki ro’y bermasligi bilan bog’liq holda qabul qilsa, u holda X tasodifiy miqdor deyiladi. Tasodifiy miqdor X taqsimot qonuni Р ( Х < х ) = Ф ( х ) bilan aniqlanadi, bu yerda X - ixtiyoriy haqiqiy son va F(x) - taqsimot funksiyasi . Tasodifiy miqdorning qiymatlari tasodifiy sonlar deyiladi.

Agar tasodifiy miqdorning taqsimot qonuni aniq bo’lsa (tekis, normal va h.k.), u holda unga mos keladigan tasodifiy sonlar shu qonun bo’yicha taqsimlangan deyiladi. Agar tasodifiy miqdor X ning qiymatlari 0,1 oraliqda yotsa va qiymatlarining ixtiyoriy ) , (   [0,1] oraliqda yotish eqtimollari    ga teng bo’lsa, X bu oraliqda tekis taqsimlangan deyiladi. Tasodifiy sonlarni hosil qilish uchun tasodifiy fizik jarayonlar masalan, o’yin soqqasini tashlash, ruletkani aylantirish, Geyger schyotchigidagi yonish va h.k. natijalaridan foydalanish mumkin. qozirgi paytda tasodifiy sonlarning tayyor jadvallari ham mavjuddir . Faraz qilaylik, biror usul bilan [0,1] oraliqda bir-biriga bog’liq bo’lmagan va tekis taqsimlangan tasodifiy sonlar ketma-ketligini hosil qilgan bo’laylik: ,... ,..., , ......... .......... .......... ,... ,..., , ,... ,..., , )( )(2 )(1 )2( )2(2 )2(1 )1( )1(2 )1(1 nk n n k k          Koordinatalari shu sonlardan iborat bo’lgan birlik kubning ) ,1 ( ) ,..., , ( )( )2( )1( N k P nk k k k      nuqtalarini N ta o’zaro bog’liq bo’lmagan tasodifiy nuqtalar deb qarashimiz mumkin. 50-yillardan boshlab hisoblash matematikasida, shu jumladan karrali integrallarni hisoblashlarda, Monte-Karlo metodi qo’llanila boshlandi. Biz hozir shu metodning ikki variantini qisqacha ko’rib chiqamiz. Birinchi variant . Faraz qilaylik, integrallash sohasi quyidagi ) ,...,3,2 ( ) ,..., , ( ) ,..., , ( 0 ,1 0 1 2 1 1 2 1 1 n i x x x x x x x x i i i i i           (14.1) tengsizliklar bilan aniqlansin va f ( Р ) = f ( х р х 2 , ..., х п ) funksiya bu sohada 1 ) ( 0   P f (14.2) tengsizlikni qanoatlantirsin. Ushbu   dP P f I ) ( (14.3)

karrali integralni taqribiy hisoblash uchun yuqorida aytilgan N ta ) ,..., , ( )( )2( )1( nk k k kP     tasodifiy nuqtalar to’plamini olamiz. Agar  kP bo’lsa f( Р к ) ni hisoblaymiz, agar P k   bo’lsa, f(P k ) =0 deb olamiz. So’ngra, bu f(P k ) miqdorlarning o’rta arifmetigini aniqlaymiz: S N ( f ) =  N k N 1 1 f(P k ) katta sonlar qonuniga ko’ra katta N lar uchun katta eqtimollik bilan I  S N (f) deb olish mumkin. Aniqrog’i, agar berilgan  (0<  < 1) uchun t  quyidagi 2 1 2 1 ) ( 2 2           dt e t t t (14.4) tenglikdan (ehtimolliklar integrali jadvalidan foydalanib) aniqlansa va berilgan  < 0 uchun N quyidagi     ) ( ) ( ) ( 2 2 2 2 2 2 2 2 2 f D t I dP P f t dP I P f t N                   tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda Chebishev tengsizligiga ko’ra   ) (f S I N Tengsiz  ehtimollik bilan bajariladi. Agar t a =2 bo’lsa, u holda  = 0,997 va t a = 5 bo’lsa, u holda  = 0,99999 bo’ladi. Bu yerda f ning qiymati oldindan ma’lum bo’lmagani uchun , D(f) ning qiymati noma’lum, shuning uchu н ham N ning kerakli kichik qiymatini topish murakkablashadi. Shu sababga ko’ra amaliyot quyidagich а ish tutiladi. Ixtiyoriy N 0 sonni olib, D(f) ning taqribiy qiymatini beradigan    0 0 0 1 2 2 0 ) ( ) ( 1 N k N k N f S P f N  miqdorni hisoblaymiz, keyin N 1 ni aniqlaymiz: ) ( 2 4 1 0 0 2 2 1 f N t N N           Agar N t < N 0 bo’lsa, u holda   1 1  N ta sinov olinadi va

) ( 2 4 1 ), ( ) ( 1 ] [ 1 ) ( 1 1 1 1 2 2 2 1] [ 1 2 2 1 1 f N t N f S P f N f N N N k N k                  miqdorlar hisoblanadi hamda N 2 , N 1 bilan taqqoslanadi va h.k. Sinovning kerakli soni N m aniqlangandan keyin bu jarayon to’xtatiladi. S N (f) va N (f) larni hisoblashda EHMlarning xotirasini band qilmaslik maqsadida quyidagicha ish tuti ш mumkin. Faraz qilaylik, m ta sinov o’tkazilib,        m k m k m k m k m f S P f m f P f m f S 1 1 2 2 ) ( ) ( 1 ) ( ), ( 1 ) (  miqdorlar hisoblangan bo’lsin. Navbatdagi m + 1 - sinov o’tkazilgandan keyin S m+1 (f) va  m+1 (f) lar       ) ( ) ( ) ( ) ( 1 1 ) ( ,) ( ) ( 1 1 ) ( 21 1 2 2 1 1 1 f S P f f S f m m f P f f mS m f S m m m m m m m m                formulalar yordamida hisoblanadi. Ikkinchi variant . Bu yerda ham avvalgidek N ta o’zaro bog’liq bo’lmagan tasodifiy nuqtalar orasidan ) ,..., ( 0 ), ,..., ( ) ,..., ( ) ( ) , ( ), ( ) ( 1 0 )( )1( )1 ( )1( )( )1 ( )1( )1( 2 )2( )1( )1( 3 )1( 2 )2( )1( 2 )1( nk k k nk k n nk nk k n k k k k k k k k f                                   tengsizliklarni qanoatlantiradiganlarning soni v aniqlanadi. Yetarlicha katta N lar uchun N V I deb olish mumkin. Aniqrog’i, agar berilgan  uchun t  (14.4) tenglikdan aniqlansa va sinovlar soni N berilgan  >0 orqali 2 2 ) 1(   t I I N   (14.5) tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda  ehtimollik bilan   N V I

tengsizlik bajariladi. Agar EHM [0,1] da tekis taqsimlangan tasodifiy miqdorlarni hosil qiluvchi dasturga ega bo’lsa, u holda bu variant oldingi variantga nisbatan ancha qulaydir. Bu yerda (14.5) tengsizlikni qanoatlantiruvchi N ni aniqlash uchun avval ixtiyoriy N 0 olinib, yuqoridagi usul bilan integralning taqribiy qiymati I 0 hisoblanadi va2 2 0 0 1 )1(   tII N   topiladi. Agar N 1 < N 0 bo’lsa, u holda sinovlar soni [ N 1 ] + 1 ga etkaziladi, I 1 hisoblanadi va 2 2 1 1 2 ) 1(   t I I N  

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Соболев С.Л. В в е д ение в теорию кубатурных формул. –М.: «Наука». -1974г. 2. Никольский С.М. Квадратурные формулы. 2-е изд. –М.: «Наука». -1972г. 3. Крылов В.Н. Приближённые вычисления интегралов. –М.: «Наука». -1967г. 4. Коробов Н.М. Теоретика – числовые методы в приближённом анализе. –М.: Физматгиз. -1963г. 5. Лануош К. Практические методы прикладного анализа. –М.: Физматгиз. -1961г. 6. Ермаков С.М. Методы Монте-Карло и сменные вопросы. 2-е доп. изд. –М.: «Наука». -1973г. 7. Қобулов В.К. Функционал анализ ва ҳисоблаш математикаси. –Т.: “Ўқитувчи”. -1976й. 8. Исроилов М.И. Ҳисоблаш методлари. –Т.: “Ўзбекистон”. - 2203й. 9. Шодиметов Х.М. Введение в теорию квадратурных формул. – Т.: Фан. -2005й. 10. Расулов И.Г., Хасанов Б., Самадова М. Составная кубатурная формула. Бухоро давлат университетининг илмий ахборотномаси. 2009 й., №1. 96-101 бетлар.

Похожие

Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodlari

Matematikani o‘qitishda kuzatish va tajriba, analiz va sintez ilmiy metodlar

Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasining fan sifatida shakllanishi

O‘quvchilarning faollik darajasiga ko‘ra farqlanuvchi metodlari, o‘quvchilarning mustaqil ishlari

Matematika darslarida bilishning turlari va xulosa chiqarish metodlari