Fazoda koordinatalar metodi - Алгебра - Рефераты

Fazoda koordinatalar metodi

Загружено в:

16.08.2021

Скачано:

0

Размер:

94.5 KB

Fazoda koordinatalar metodi Reja: 1. Fazoda dekart koordinatalari 2. Fazoda yunalgan kesma tushunchasi va uning o’qdagi proyeksiyasi 3. Ikki nuqta orasidagi masofa 4. Kesmani berilgan nisbatda bo’lish

1. Fazoda dekart koordinatalari Fazoda dekart koordinatalari tekislikda dekart koordinatalarini kiritishga o’xshashdir. Fazodagi to’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasi masshtab birlik va O nuqtada kesishuvchi o’zaro perdendikulyar uchta o’qlardan birini Ox o’qi yoki abssissalar o’qi , ikkinchisi Oy o’qi yoki ordinatalar o’qi , uchinchisini esa Oz o’qi yoki aplikatalar o’qi deb atash orqali kiritiladi. Faraz qilaylik, fazoda M nuqta berilgan bo’lib, uning Ox, Oy, Oz o’qlariga proyeksiyalari M x , M y , M z lardan iborat bo’lsin. Bu proyeksiyalar yordamida M nuqtaning fazodagi vaziyati to’liq aniqlanadi. 1-ta’rif. M nuqtaning to’g’ri burchakli dekart koordinatalri x, y, z deb z у х ОМ ОМ ОМ , , yunalgan kesmalarning miqdorlariga aytiladi. z M z M( x,y,z ) O M y y M x

x 1-chizma M nuqtaning x, y va z koordinatalari uning mos ravishda abssissasi, ordinatasi va aplikatasi deb ataladi va M( x,y,z) deb belgilanadi (1- chizma). Fazodagi to’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasi yordamida uchtadan qilib tartiblangan haqiqiy sonlar to’plami bilan fazodagi nuqtalar orasida o’zaro bir qiymatli moslik o’rnatish mumkin. Har ikki koordinata o’qlari jufti orqali tekisliklar o’tkazib Oxy, Oyz, Ozx tekisliklar hosil qilamiz va ularni koordinata tekisliklari deb ataymiz. Bu tekisliklar fazoni 8 ta oktantga ajratadi. 2. Fazoda yunalgan kesma tushunchasi va uning o’qdagi proyeksiyasi Agar fazoda berilgan kesmaning qaysi bir chegaraviy nuqtasi uning boshi, qaysi biri oxiri ekanligi ko’rsatilgan bo’lsa, bunday kesma yo’nalgan kesma (yoki vektor ) deyiladi. Xuddi to’g’ri chiziqdagi kabi boshi A nuqtada oxiri B nuqtada bo’lgan yunalgan kesma АВ bilan belgilanadi. Fazoda 2 1М М yunalgan kesma va Ox o’qini qaraymiz. M 1 va M 2 nuqtalardan Ox o’qiga perdendikulyar tekisliklar o’tkazamiz va bu tekisliklar bo’ylab M 1 va M 2 nuqtalarni Ox o’qiga proyeksiyalaymiz. M 1 ning proyeksiyasini M 1x bilan, M 2 nikini esa M 2x deb belgilaymiz. 2 1М М yo’nalgan kesmaning Ox o’qiga proyeksiyasi PR OX 2 1М М deb х хМ М 2 1 yo’nalgan kesma miqdoriga (uzunligiga) aytiladi. Agar M 1x va M 2x nuqtalarning Ox o’qidagi koordinatalarini x 1 va x 2 bilan belgilasak,

PR ox2 1М М = x 2 -x 1 tenglik o’rinli bo’ladi. M 1 M 2 O M 1x M 2x x M * 2 2-chizma. Endi 2 1М М ni parallel kuchirib *2 1М М х vaziyatga keltiramiz va OX o’qi bilan *2 1М М х orasidagi burchakni  bilan belgilaymiz    0 . 2 1М М ning OX o’qidagi proyeksiyasini hisoblash uchun quyidagi formulani ham hosil qilish mumkin. PR ox 2 1М М =  соs М М 2 1 Eslatma. Fazoda berilgan yo’nalgan kesmaning Oy va Oz o’qlaridagi proyeksiyalarini ham xuddi yuqoridagidek hisoblash mumkin. 

Qulaylik uchun a vektorining koordinata o`qlaridagi proyektsiyalarini a x , a y , a 2 lar bilan, vektorining Ox, Oy, Oђ o’qlar bilan hosil qilgan burchaklarni    , , lar bilan belgilasak.    cos cos cos 2 a a PR a a a PR a a a PR a oz oy y ox x       larga ega bo’lamiz. 2 2 2 г y x a a a a    ekanligini nazarga olib 1 cos cos cos 2 2 2       formulani isbotlash mumkin (isbotlang).    cos, cos, cos lar a vektorning yo’naltiruvchi kosinuslari deyiladi. 3. Ikki nuqta orasidagi masofa Fazoda O xyz dekart koordinatalari sistemasini qaraymiz. Bu sistemada berilgan A(x 1 ,y 1 ,z 1 ) va B(x 2 ,y 2 ,z 2 ) nuqtalar orasidagi masofa  (A,B) quyidagi formula bilan hisoblanishini ko’rsatish mumkin:  (A,B)= 21 2 21 2 21 2 ) ( ) ( ) ( z z у у х х      4. Kesmani berilgan nisbatda bo’lish Fazoda ikkita A(x 1 ,y 1 ,z 1 ) va B(x 2 ,y 2 ,z 2 ) nuqtalarni qaraymiz. Bu nuqtalar orqali to’g’ri chiziq o’tkazib unda yunalishni aniqlaymiz. Bu o’qda A va B nuqtalar АВ yo’nalgan kesmani aniqlaydi. Faraz qilaylik M(x,y,z) nuqta aytilgan o’qda B nuqtadan farqli bo’lsin. АВ kesmani

МВ АМ :  nisbatda bo’luvchi M nuqtaning koordinatalarini topish talab etiladi. Xuddi tekislikdagi kabi M nuqtaning koordinatalari             1 . , 1 . , 1 . 212121 zz zуу ухх х (1) formulalar orqali topilishini ko’rsatish mumkin. Agar M nuqta АВ kesmani teng ikkiga bo’lsa,  =1 bo’lib, uning koordinatalarini hisoblash formulalari quyidagi ko’rinishni oladi: 2 , 2 , 2 2 1 2 1 2 1 z z z у у y х х x       (2) bular kesmani teng ikkiga bo’lish formulalari deyiladi. Eslatma . (1)formulalarda 0 bo’lsa, M nuqta A va B nuqtalar orasida,  0 bo’lsa y AB kesmadan tashqarida yotadi.  =-1 bo’lsa (1) formula ma’nosini yo’qotadi. Tekshirish uchun savollar va mashqlar 1. Fazoda dekart koordinatalari sistemasi qanday kiritiladi? 2. Nuqtanining fazodagi vaziyati qanday aniqlanadi? 3. Koordinata tekisliklari qanday hosil qilinadi? 4. Fazoda yo’nalgan kesma va uning o’qdagi proyeksiyasi qanday hosil qilinadi? Proyeksiya qanday hisoblanadi? 5. Fazoda ikki nuqta orasidagi masofa qanday formula orqali topiladi? U formulani isbotlang. 6. Fazoda kesmani berilgan nisbatda bo’lish formulalarini ayting va ularni isbotlang.

7. Oxz tekislikda A(1;1;1), B(-1;1;0) va C(3;1;-1) nuqtalardan baravar uzoqlikda joylashgan nuqtaning koordinatalarini toping. 8. O(0;0;0) va A(1;2;2) nuqtalarni tutashtiruvchi kesmada uni 2:3 nisbatda bo’luvchi M(x;y;z) nuqtaning koordinalarini toping. 9. A(1;2;3) va B(7;6;8) nuqtalarni tutashtiruvchi АВ yo’nalgan kesmaning koordinata o’qlaridagi proyeksiyalarini toping. 10. M(1, -3, 1) va N(-1, -1, 0) nuqtalar orasidagi masofani toping. 11. OZ o’qda M 1 (3, -2,5) va M 2 (0, 1, -3) nuqtalardan baravar uzoqlikda yotgan nuqtaning koordinatalarini toping.

Похожие

Tekislikda koordinatalar metodi

To’g’ri chiziqda koordinatalar metodi

Koordinatalar sistemasi

Koordinatalar sistemasini almashtirish

Fazoda tеkislik tеnglamalari