Operatsion hisobning asosiy teoremalari. Tasvirga ko’ra aslini tiklash usullari - Алгебра - Рефераты

Operatsion hisobning asosiy teoremalari. Tasvirga ko’ra aslini tiklash usullari

Загружено в:

01.11.2023

Скачано:

0

Размер:

175.80859375 KB

Operatsion hisobning asosiy teoremalari. Tasvirga ko’ra aslini tiklash usullari Reja: 1. O’xshashlik teoremasi. 2. Siljitish teoremasi. 3. Kechikish teoremasi 4. Originallarni differensiallash va integrallash

1. O’xshashlik teoremasi. f(t)⃗l F(p) bo’lsin. U holda f(σt )⃗L1 α F(p α),bu yerda α>0 bo 'ladi . Isboti. Tasvirning ta’rifiga ko’ra quyidagiga egamiz: f ( α t ) ⃗L ∫ 0 ∞ f(αt)e−ptdt. Bu integralda t=z deb, uzgaruvchini almashtiramiz. U holda d z = α d t . Demak, ∫ 0 ∞ f(αt )e−ptdt=∫ 0 ∞ f(z)e−pz/α1 αF(p α) Shunday q ilib, f(αt )⃗LF (p α ). (11 ) (11) munosabat originalning erkli uzgaruvchisini musbat songa ko ’ paytirilsa , uning tasviri va tasvirning erkli uzgaruvchisi bu son ga bo ’ linishini ko ’ rsatadi . O ’ xshashlik teoremasi ana shundan iborat . 2. Siljitish teoremasi. Agar f(t)⃗LF (p) . bo’lsa, e−αt f(t)⃗LF (p+α ) bo’ladi. Bunda α− haqiqiy son va Re(p+ α )>S 0 deb faraz qilinadi. Isboti. e−αt f(t ) funksiyaning tasvirini topamiz: e−αt f(t) ⃗L∫ 0 ∞ e−αtf(t)e−αtdt =∫ 0 ∞ f(t)e−(p+α)tdt = F(p+α). Shunday qilib, agar f(t)⃗LF (p ) bo’lsa,

e−αt f(t)⃗L= F (p+α ). Bu teorema va (5) hamda (6) teorema асосида топамиз : e−αtsin ωt ⃗L ω (p+α)2+ω2,e−αtcos ωt ⃗L p+α (p+α)2+ω2. (12 ) 1- Misol. e — 2t (sin t + 3 cos t) funksiyaning tasvirini toping. Yechilishi. Chiziqlilik xossasidan va (12) formulalardan foydalanib, topamiz: e−2t(sin t+3cos t)⃗L 1 (p+2)2+1 +3 p+2 (p+2)2+1 = 3 p+7 p2+4 p+6 2- Misol. Ushbu 2p+1 p2+2p+2 tasviriga ko’ra originalni toping. Yechilishi. Chiziqlilik xossasidan va (12) formulalardan foydalanib, topamiz: 2 p + 1 p2+2p +2 = 2( p + 1 )-1 (p+1)2+12 = 2( p + 1 ) (p+1)2+12− 1 (p+1)2+12⃗L2e−t cos t− e−tsin t= e−t(2cos t− sin t). e -αt t n funksiyaning tasvirini topamiz. (9) formulaga ko’ra tn⃗L n! pn+1 , Re p>0. Siljitish teoremasini qo’llanib, topamiz: e−αttn⃗L n! (p+α)n+ Bu formulada- α ni α ga almashtiramiz: eαt tn⃗L n! (p+α )n+1 (1 4 ) 3.Kechikish teoremasi . 2. F(t) original bo’lsin. Quyidagicha aniqlangan f (t) funksiyani qaraymiz:

Y=f(t) 0 (t) Y=(t) 1 0  t 0 3 x 103-rasm. 104-rasm. y=ϕ(t) funksiya grafi gi original grafi gi у = f (t ) ni O t o’q bo’ylab ᵠ kattalikka surish orqali hosil qilinadi (103-rasm). Demak, agar f (t) funksiya biror jarayonni tavsiflayotgan bo’lsa, u holda f(t)funksiya o’sha jarayonni t ga kechikish bilan tavsiflaydi. Originalning argumenti τ ga kechikganda, bu originalning tasvi rini topamiz. Shu maqsadda quyidagi teoremani isbot qilamiz. Teorema . τ > 0 ва f(t) ⃗L F(p) bo’lsin. U holda f(t) ⃗L e -p t F(p ) bo’ladi . Isboti. Tavsirning ta’rifiga ko’ra quyidagiga egamiz : f(t− τ)⃗L∫ 0 ∞ f(t)− τ)e−ptdt =∫ τ ∞ f(t)− τ)e−ptdt ,

Chunki , t < t ya’ni t-τ<0 uchun f(t-τ)=0. Keyingi integralda t-τ=z deb o’zgaruvchini almashtiramiz. U holda t+τ=z, dt=dz va∫ 0 ∞ f(t−τ)e−ptdt=∫ 0 ∞ f(z)e−p(τ+z)dz=∫ 0 ∞ f(z)e−pze−pτdz=e−pτ∫ 0 ∞ f(z)e−pzdz=e−pτF(p). Shunday qilib , F(t- τ ) ⃗L e -pt F(p). 1- Misol . Grafigi 104- rasmda keltirilgan funksiyaning tasvirini toping. Ye ch i l i sh i. Birlik б 0 (t) funksiya yordamida bu funksiyani yagona analitik ifoda orqali yozamiz: ϕ(t)=δ0(t)−δ0(t−3) δ0 (t) ⃗L 1 / p bo’lgani uchun, kechikish teoremasiga ko’ra: δ0(t)− δ0(t− 3)⃗L1 pe−3p1 p(1− e−3p). 2 - Misol . (t-2) 3 originalning tasvirini toping. Yechilishi . Bu yerda f ( t ) = t 3 , τ=2 экани маълум . t3⃗L31 p 4 bo’lgani uchun, kechikish teoremasiga ko’ra quyidagiga egamiz: (t− 2)3⃗L6e−2p p4 . 4. Originallarni differensiallash va integrallash 1. Originallarni differensiallash. F(p) ushbu f ( t ) originalning tasviri bo’lsin. f’(t) hosilaning tasvirini topish talab qilinadi. Teorema. Agar f (t) ⃗L F ( р ) v a f ’ ( t ) original bo’lsa, u holda f'(t)⃗LpF (p)f(0). (15 )

Isboti. Tasvirni aniqlovchi formulaga ko’ra quyidagiga egamiz: f'(t)⃗L∫ 0 ∞ f'(t)e−ptdt hosil qilingan integralni bo’laklab integrallaymiz: u=eptdv =f''(t)dt deymiz, bu yerdan du =− pe−ptdt ,v(f) U holda ∫ 0 ∞ f'(t)e −pt dt=lim b→∞ ∫ 0 b f'(t)e −pt dt=lim b→∞ [f(t)e −pt ¿ |b |0 +p∫ 0 b f(t)e −pt dt]=¿=lim b→∞ [f(b)e −pb −f(0)+p∫ 0 b f(t)e −pt dt]=p∫ 0 b f(t)e −pf dt−f(0)].¿¿ Chunki limb→∞ f ( b) е -pb =0. Biroq ∫ 0 b f(t)e−ptdt−f(p) Demak f’(t) ⃗L F(p)-f(0) . Х ususan, agar f (0) = 0 bo’lsa, u holda f(t)⃗LpF (p). (16 ) (15) formulani ikkinchi hosila f “(t) ga qo’llanib, quyidagiga ega bo’lamiz: f''(t)F1(p)−f'(0). f1(p) F 1 (p) bu yerda f’(t) ning tasviri. Biroq (15) formulaga ko’ra F t (р)= p F ( p ) — f ( 0),

shuning uchun (15) formulani ikkinchi hosila f “(t) ga qo’llanib, quyidagiga ega bo’lamiz:f''(t)F1(p)−f'(0). F1(p) bu yerda f1 (t) ning tasviri. Biroq (15) formulaga ko’ra F1(p)= pF (p)− f(0) shuning uchun F ''(t)⃗ Lp[(p)− f(0)− p 2 F (p)− pf (0)− f '(0) (17 ) Xuddi shunga o’xshash f''(t)⃗Lp[p2F(p)− pf (0)− f'(0)]F''(0)= p3F(p)− p2f(0)− pf '(0)− f''(0). (18 ) (15) formulani n-1 marta tatbiq qilib, quyidagiga ega bo’lamiz. f ( n ) (t) ⃗L p n F(p) – р n - 1 f (0) -p n - 2 f’ (0)- ...- p(f ( n - 2 ) (0)- f ( n - 1 ) (0). (19) Xususan, agar f(0)=f'(0)=...= f(n−1)(0)=0 bo’lsa, u holda f" ( t ) ⃗L p F ( p ) , f" (t) ⃗L p 2 F (p), (20) f n ) ( t ) ⃗L p n F ( p ) . Mavjudlik teoremasida ko’rsatilishicha р -> p→ ∞ da ( R e p = s s→ ∞ shartda) har qanday originalning tasviri nolga intiladi. Shuning uchun agar f ’ ( t ) F 1 ( р ) ¿}¿}¿¿¿

bo’lsa, u holda p→ ∞ da F 1 (p)→ ∞ Biroq (15) formulaga ko’ra F 1 ( р ) = p F ( р ) — f (0). Demak, p→ ∞ da quyidagiga egamiz: limp→bF1(p)=limp→b[pF (p)−f(o)]=0. Shunday qilib , f(0)= limp→bpF (p). (21 ) Bu formula f(t) originalning boshlang’ich qiymatini originalni hisoblab utirmasdan uning F (p) tasviri bo’yicha topishga imkon beradi. Misol . F( р ) = p p2+1 tasvir berilgan. Originalning boshlang’ich qiymati f(0) ni toping. Yechilishi. (21) formuladan foydalanib, topamiz: F ( 0 = limp→∞ pF ( р ) = limp→∞ p p2+1 =1 (6) formulaga ko’ra p p2+1 tasvirga cos t original mos kelishini (u t=0 da birga teng) qayd qilamiz. (20) formula, agar f (0) = f’ (0) = . . . = f (n-1) (0) = 0 bo’lsa, originalni har gal differensiallashga tasvirni r ga ko’paytirish mos kelishini ko’rsatadi. Originallarni integrallash . F ( р ) f(t ) originalning tasviri bo’lsin. Originaldan olingan integralning tasvirini topish talab qilinadi.

Teorema. Agar f ( t )⃗L F ( р ) bo’lsa, u holda ∫ 0 t f(x)dx ⃗LF (p) p . I s b o t i . g ( t ) = ∫ 0 t f(x)dx funksiya original ekanini ko’rsatish mumkin. Uning tasviri Ф (p) bo’lsin: g ( t ) ⃗L Ф ( р ) . (22) g(0)=∫ 0 0 f(x)dx =0 bo’lgani uchun (20) formulalarning birinchisiga ko’ra quyidagiga egamiz: g ’ ( t ) ⃗L p Ф (p). Biroq g'(t)= d∫ 0 t f(x)dx dt = f(t)⃗LF(p). Demak, F ( p ) = p Ф ( p ) Bu yerdan Ф ( р ) ya’ni ∫ 0 t f(x)dx ⃗LF (p) p . (22) munosabat original ni integrallash operatsiyasi tasvir ustida algebraik amal bajarishga, chunonchi, uni p ga bo’lishga mos keli shini bildiradi. ORIGINALLAR VA ULARNING TASVIRLARI JADVALI Ba’zi originallar va ularning tasvirlari jadvalini keltiramiz. № Original f(t) Tasvir F(p−)∫ 0 ∞ f(t)e−ptdt Izoh I. σ0(t) 1 p

II. t e 1 p−α III. t e   1 p+α IV. Sinωt ω p2+ω2 V. Cosωt p p2+ω2 VI. Shωt p p2−ω2 VII. Chωt ω p2−ω2 VIII. e -αt sinωt ω (p+α)2+ω2 IX. e -αt cosωt p+α (p+α)2+ω2 X. t n n! pn+1 XI. e -αt t n n! (p+α)n+1 XII. e αt t n n! (p−α)n+1 XIII. Tsinωt 2pω (p2+ω2α)2 Formula isbotsiz keltirilgan XIV. Tcosωt p2− ω2 (p2+ω2)2 Formula isbotsiz keltirilgan XV. f( α t) 1 αF(p/α) O’xshashlik teoremasi XVI. e αt t n n! (p−α)n+1 Siljitish teoremasi XVII. f’(t) f”(t) pF(p)-f(0) p 2 F(p)-pf(0)- f’(0) Originalni defferensiallash XVIII. ∫ 0 t f(x)dx F(p) p Originalni integrallash XIX. δ(t) 1 Dirak funksiyasi XX. F( t−τ ) e −pτF(p) Kechikish teoremasi Keltirilgan jadvaldan foydalanib, unda keltirilgan tasvir (original) buyicha uning originalini (tasvirini) topish mumkin. Shuni qayd qilish kerakki, agar tasvir

turi ratsional kasr bo’lsa, u holda mos originalni topish uchun tasvirni eng sodda kasrlar indeksiga yoyish (ajratish) va chiziqlilik xossasini qo’llanish kerak.

Asosiy adabiyotlar 1. Lumaycv M.i; Tadjiyeva Z.G’. BoshlangMch sinflarda malcmalika o’qilish metodikasi. (() O’Y uciiun darslik.) Toshkenl. “Fan va Icxnologiya”, 2005 yil. 3. Kimaycv M.E. Boslilang’ich sinflarda malcmalika o’qilish mclodikasidan praklikum. (O 0 ‘Y uchun o’quv qolanma) Toshkent. "O’qiluvchi”, 2004 yil. 4. Jumayev M.E. Boshlang’ich sinllarda malcmalika o’qilish mclodikasidan laboraloriya mashg’ulollari. (O ()’Y uchun o4|uv qo’llanma) Toshkenl. “Yangi asr avlodi”, 2006 yil. 5. Tadjiyeva 7, (L’., Alxlullaycva U.S., Lumaycv M.E., Sidelnikova R.I., Sadikova A.V. М сю дика мрсмоданаиия Marc MaTHKH. -T. Turon-lqbol,2011. 336 s. QoSliiiiicliii adabiyotlar 6. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kclajagimi/.ni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. - Toshkenl, 0 ‘zbekislon, 2017. - 488 b. 7. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, dcmokralik O’zbcki.slon davlalini birgalikda barpo clamiz. - Toshkenl, 0 ‘zbekislon, 2016. - 56 b.

Похожие

Differensial hisobning asosiy teoremalari va tatbiqlari

Lebeg va Riss teoremalari

Ehtimollar nazariyasining limit teoremalari

Eyler va Ferma teoremalari

Differensial tenglamalar va ular sistemasini operatsion hisob yordamida yechish usullari