Differensial tenglamalar va ular sistemasini operatsion hisob yordamida yechish usullari - Алгебра - Рефераты

Differensial tenglamalar va ular sistemasini operatsion hisob yordamida yechish usullari

Загружено в:

01.11.2023

Скачано:

0

Размер:

69.96875 KB

Differensial tenglamalar va ular sistemasini operatsion hisob yordamida yechish usullari Reja: 1. O’zgarmas koeffitsentli chiziqli differensial tenglamalar. 2. O’zgarmas koeffitsentli chiziqli differensial tenglamalarni integrallash .

y''(t)+a1 y'(t)+a 2 y(t)= f(t). (23 ) bu yerda а 1 va а 2 — haqiqiy sonlar. Bu tenglamaning у ( 0) = y о , у ' (0) = у ' 0 , bu yerda у 0 va у ' 0 berilgan sonlar, boshlang’ich shartlarni qanoatlantiruvchi u (t) xususiy yechimini topish talab qilinadi. Izlanayotgan y ( t ) yechim, uning у'(t), у" (t) hosilalari, differen sial tenglamaning o’ng tomoni f ( t) originallar bo’lsin deb faraz qilaylik. y(t)⃗L→ Y (p), f(t)⃗LY (p) deb belgilab va (15), (17) formulalar, shuningdek, boshlang’ich shartlardan foydalanib, y ' ( t ) va y " (t) tasvirlarni topamiz: Chiziqlilik xossasiga ko’ra (23) tenglamada tasvirlarga utamiz: y"(t)+a 1 y’(t)+a 2 y(t) p 2 Y(p)-py 0 -y’ 0 +a 1 (pY(p)-y 0 )+a 2 Y(p)=F(p) yoki (р 2 + a l p + а 2 ) Y ( р ) = F (р) + ру 0 + у' 0 + а 1 у 0 . (24) (24) tenglama yokamchi tenglama yoki (23) differensial tenglamaga mos tasvirlardagi tenglama deyiladi. Shunday qilib, y(t) original uchun (23) differensial tenglama o’rniga uning Y (p) tasviri uchun (24) Chiziqli algebraik tenglama hosil qildik. (24) tenglamadan to pamiz: Y(p)= F(p)+p(y0)+y'0+y0 p2+a1p+a2 25) formula (24) tenglamaning operator yechimi deb ataluvchi yechimi ni beradi. Original y (t) uchun (25) formula bilan aniqlanadigan Y (p) funksiya tasvir bo’ladi. Ana shu y(t) (23) differensial teng lamaning izlanayotgan yechimi bo’ladi. 1- Misol. у " — 3 у ' + 2 у = 2 e 3t differensial tenglamaning у (0)=1 , у ' (0 ) = 3 boshlang’ich shartlarni qanoatlantiradigan yechimini toping. Yechilishi. Jadvaldagi (II) formula bo’yicha tenglamaning o’ng tomonining tasvirini topamiz: 2e3t⃗L 2 p− 3

25) formuladan foydalanib va a 1 =- 3, а 2 =2 y 0 =1 y’ 0=3 ekanini e’tiborga olib, yechimning tasvirini hosil qilamiz: Y(p)= 2 p−3+p∗1+3+(−3)∗1 p2−3p+2 = 2+p3−3p (p−3)(p2−3p+2) = 1 p−1. Endi jadvaldagi II formulaga ko’ra originalni topamiz, u berilgan tenglamaning izlanayotgan yechimi bo’ladi: у ( t ) = e 3t . 2- Misol . у " + 4 у = sin t differensial tenglamaning у (0) = 1 , y ’ (0) = 1 boshlang’ich shartlarni qanoatlantiradigan yechimini toping. Yechilishi . Jadvaldagi (IV) formula bo’yicha tenglamaning o’ng tomonining tasvirini topamiz: sin (t)⃗L→ 1 p2+1 . (25 ) formula bo’yicha yechimning tasvirini topamiz, bunda у 0 = 1 , у ' 0 = 1, а 1 =0, а 2 = 4 ekanini e’tiborga olamiz: Y(p)= 1 p2+1+p+1 p2+4 = 1+(p+1)(p2+1) (p2+4)(p2+1) = p3+p2+p+2 (p2+4)(p2+1). Hosil qilingan ifodani o’zgartiramiz. Y (p) ni eng sodda kasrlarga ajratamiz, natijada Y(p)= p+2/3 p2+4 = 1 3(p2+1) Yoki Y(p)= p p2+4 + 2 3(p2+4p) + 1 3(p2+4p) . So’ngra 1 3 1 p2+1 ← ⃗L1 3 sin t, p p2+ 4 ← ⃗Lcos t,1 3 2 p2+ 4 ⃗L2sin t bo 'lg ani uchun y(t)= 1 3 sin t+cos 2t+1 3 sin 2t

O’garmas koeffitsiyentli chiziqli differensial tenglamalar sistemalarini operatsion hisob metodi bilan yechish usuli bitta tenglama bo’lgan holdagi kabidir. Masalan, ikkita noma’lum x(t) va y(t) funksiyalarga nisbatan birinchi tartibli o’garmas koeffitsiyentli ikkita chiziqli tenglama sistemasini ko’raylik: dx dt +a11x(t)+a12y(t)=f1(t),¿} ¿¿ (26 )¿ Bu sistemaning x(0) = x 0 , у (0)= у 0 boshlang’ich shartlarni qanoatlantiruvchi xususiy yechimini topish talab qilinadi. Izlanayotgan x(t) va y (t) funksiyalar, ularning hosilalari va o’ng tomonlari f 1 (t) va f 2 (t) lar original deb faraz qilamiz. Ushbu x(t)⃗LX (p), y(t)⃗LY (p), f1(t) ⃗LF 2(p) belgilashlar qilib va (13) formulani kullanib, x'(t) va y'(t) tasvirlarni topamiz: x(t)⃗LpX (p)− x0, y'(t)⃗LpY (p)− y0. Chiziqlilik xossasiga ko’ra (26) differensial tenglamalar sistemasidan tasvirlar uchun algebraik tenglamalar sistemasiga o’tamiz: p X (p)-x0 + a 11X(p)+a 12Y(p) = F 1(p),¿}¿¿ (27 )¿ (27) sistema yordamchi sistema deyiladi. Uni yechib X(p) va Y(p) tasvirlarni topamiz, biz izlayotgan noma’lum x(t) va y(t) funksiyalar esa bo’larning oqi ginallaridan iborat bo’ladi. Misol. Ushbu dx dt − x− y=t dy dt +4x+3y=2t sistemaning x(0)=x 0 =0 , y(0)=y 0 , boshlang’ich shartlarni qanoatlantiruvchi xususiy yechimini toping.

Yechilishi. t→ 1/p2 va 2t⃗L 2/p2 (jadvaldagi X formulaga qarang) bo’lgani uchun yordamchi sistema quyidagicha bo’ladi: X(p)−(p-1 )-Y (p) =1/p 2 ,¿}¿¿ ¿ Bu sistemani yechib, X(p)= p+5 p2(p+1)2, Y(p)= 2(p−3) p2(p+1) ni topamiz. X(p) va Y(p)ni eng sodda kasrlar yigindisiga ajratib va jadvaldagi (III) (X) va (XI) formulalardan foydalanib topamiz; X(p)= p+5 p 2(p+1) 2=−9 2+5 p 2 +9 p+1+4 (p+1) 2 ⃗ L−9+5t+9e − t +4te − t =x(t), Y(p)=2(p−3) p 2(p+1)=14 p −6 p 2 −14 p+1−8 (p+1) 2 ⃗ L14 −6t−14 e − t −8te − t = y(t). Shunday qilib, sistema quyidagi xususiy yechimga ega bo’ladi: x=-9+5t+9e -t + 4 t e - t , y = 1 4 - 6 t - 1 4 e - t - 8 t e - t Ikkita yoki undan ko’p noma’lum funksiyali yo’qori tartibli chiziqli sistemalar operatsion hisob metodi yordamida xuddi yo’qoridagidek yechiladi.

Asosiy adabiyotlar 1. Lumaycv M.i; Tadjiyeva Z.G’. BoshlangMch sinflarda malcmalika o’qilish metodikasi. (() O’Y uciiun darslik.) Toshkenl. “Fan va Icxnologiya”, 2005 yil. 3. Kimaycv M.E. Boslilang’ich sinflarda malcmalika o’qilish mclodikasidan praklikum. (O 0 ‘Y uchun o’quv qolanma) Toshkent. "O’qiluvchi”, 2004 yil. 4. Jumayev M.E. Boshlang’ich sinllarda malcmalika o’qilish mclodikasidan laboraloriya mashg’ulollari. (O ()’Y uchun o4|uv qo’llanma) Toshkenl. “Yangi asr avlodi”, 2006 yil. 5. Tadjiyeva 7, (L’., Alxlullaycva U.S., Lumaycv M.E., Sidelnikova R.I., Sadikova A.V. М сю дика мрсмоданаиия Marc MaTHKH. -T. Turon-lqbol,2011. 336 s. QoSliiiiicliii adabiyotlar 6. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kclajagimi/.ni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. - Toshkenl, 0 ‘zbekislon, 2017. - 488 b. 7. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, dcmokralik O’zbcki.slon davlalini birgalikda barpo clamiz. - Toshkenl, 0 ‘zbekislon, 2016. - 56 b.

Похожие

Chiziqli tenglamalar sistemasini. yechish usullari

Differensial va integral hisob

Differensial tenglamalar haqida tushuncha

Yuqori tartibli differensial tenglamalar

Xosmas integrallar. Oddiy differensial tenglamalar