Интервалли баҳолар. Ишончлилик интервали. Нормал тақсимотнинг номаълум параметрлари учун ишончлилик интерваллари - Алгебра - Рефераты

Интервалли баҳолар. Ишончлилик интервали. Нормал тақсимотнинг номаълум параметрлари учун ишончлилик интерваллари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

311 KB

Интервалли баҳолар. Ишончлилик интервали. Нормал тақсимотнинг номаълум параметрлари учун ишончлилик интерваллари Режа: 1. Баҳонинг аниқлиги, ишончлилик , ишончлилик интервали. 2. Нормал тақсимотнинг ўртача квадратик четланиши маълум бўлганда математик кутилмасини баҳолаш учун ишончлилик интервали. 3. Нормал тақсимотнинг ўртача квадратик четланиши номаълум бўлганда математик кутилмасини баҳолаш учун ишончлилик интервали. 4. Нормал тақсимотнинг ўртача квадратик четланишини баҳолаш учун ишончлилик интервали.

Параметрларни баҳолашнинг иккита усули мавжуд: нуқта-вий ва интервалли. Нуқтавий усуллар фақат атрофида баҳолана-ётган номаълум параметр жойлашган нуқтани кўрсатади. Интер-валли усуллар ёрдамида параметрнинг номаълум қиймати маъ-лум бир эҳтимоллик билан ётадиган интервални топиш мумкин. Нуқтавий баҳо деб битта сон билан аниқланадиган баҳога айтилади. Танланманинг ҳажми кичик бўлган ҳолда нуқтавий баҳо баҳоланаётган параметрдан анча фарқ қилиши, яъни қўпол хато-ларга олиб келиши мумкин. Шу сабабга кўра танланма ҳажми ун-ча катта бўлмаганда интервалли баҳолардан фойдаланиш лозим. Интервалли баҳо деб иккита сон — интервалнинг учлари билан аниқланадиган баҳога айтилади. Интервалли баҳолар баҳо-ларнинг аниқлиги ва ишончлилигини баҳолашга имкон беради. Танланма маълумотлари бўйича топилган  статистик тав-сиф номаълум  параметрнинг баҳоси бўлиб хизмат қилсин. Агар 0  ва      бўлса, у ҳолда  қанчалик кичик бўлса,  баҳо  параметрни шунчалик аниқ тавсифлайди. Баҳонинг аниқлиги  мусбат сон билан тавсифланади. Бироқ  баҳо      тенсизликни қаноатлантиради деб қатъий даъво қилиш мумкин эмас. Статистик усуллар фақат бу тенгсизлик амалга ошадиган эҳтимоллик ҳақидагина гапиришга имкон беради.  нинг  бўйича баҳоланишининг ишончлилиги (ишончли-лик эҳтимоллиги) деб      тенгсизлик амалга ошадиган  эҳтимолликка айтилади, яъни          P (13.1) бўлади.  сифатида бир сонига яқин бўлган сон олинади.      тенгсизликдан          (13.2) қўш тенгсизликни осонгина олиш мумкин. У ҳолда (13.1) муноса-бат              P (13.3)

кўринишни олади. Бу муносабат қуйидагини билдиради: , (    )   интервал номаълум  параметрни ўз ичига олиши (қопла-ши)нинг эҳтимоллиги  га тенг. ) , (       интервал номаълум  параметрни берилган  ишончлилик билан қопловчи ишончлилик интервали деб аталади. Бош тўпламнинг Х миқдорий белгиси нормал тақсимланган бўлиб, бу тақсимотнинг  ўртача квадратик четланиши м а ъ л у м бўлсин. Номаълум a математик кутилмани x ўртача танланма қиймат бўйича баҳолаш талаб қилинади. Ўз олдимизга a параметр-ни  ишончлилик билан қопловчи ишончлилик интервалларини топиш вазифасини қўямиз . x ўртача танланма қийматни X тасодифий миқдор сифатида ( x танланмадан танланмага ўтганда ўзгаради), белгининг 1x , 2x , ... , nx танланма қийматларини эса бир хил тақсимланган 1 X , 2 X , ... , n X тасодифий миқдорлар сифатида (бу сонлар ҳам танланма-дан танланмага ўтганда ўзгаради) қараймиз. Бу миқдорлардан ҳар бирининг математик кутилмаси a га ва ўртача квадратик четла-ниши  га тенг. У ҳолда, 6.2-хоссадан, 6.2-натижадан ҳамда (12.6) формула-дан фойдаланиб, X тақсимотининг параметрлари a X M ) ( , n X   ) ( (13.4) эканлигини кўрамиз.       a X P (13.5) муносабат бажарилишини талаб қиламиз, бу ерда  — берилган ишончлилик. X ни X билан ва  ни n X   ) ( билан алмаштирган ҳолда (8.11) формуладан фойдаланиб,   )( 2 ) ( 2 t n a X P          (13.6) муносабатни олиш қийин эмас, бу ерда   n t . Охирги тенгликдан n t   ни топиб ,   )( 2 t n t a X P      (13.7)

ни ёзиш мумкин. Умумийлик учун ўртача танланма қийматни яна x орқали белгилаб, (13.5) – (13.7) муносабатлардан 2 )(   t (13.8) ва           n t x a n t x P (13.9) муносабатларни оламиз. Демак, ) , ( n t x n t x     ишончлилик интервали номаълум a параметрни қоплашини  ишончлилик билан даъво қилиш мумкин, бунда баҳонинг аниқлиги n t   га тенг , t сони эса (13.8) тенгликдан Лаплас функциясининг жадвали бўйи-ча аниқланади. 1-мисол. Х тасодифий миқдор 3  ўртача квадратик четла-ниши маълум бўлган нормал тақсимотга эга . Агар танланма ҳажми 36 n бўлиб, баҳонинг 95,0   ишончлилиги берилган бўлса, номаълум a математик кутилмани x ўртача танланма қиймат бў-йича баҳолаш учун ишончлилик интервали топилсин . Ечиш . t ни топамиз . (13.8) муносабатдан 475,0 )(   t ни оламиз ва Лаплас функциясининг жадвалидан 96,1 t ни топамиз . Баҳонинг аниқлигини топамиз: 98,0 36 )3 96,1(     n t  . Ишончлилик интервали ) 98,0 ; 98,0 (   x x бўлади . Масалан, агар 1,4  x бўлса, у ҳолда ишончлилик интервали қуйидаги ишончли-лик чегараларига эга бўлади: 12,3 98,0 1,4 98,0    x ; 08,5 98,0 1,4 98,0    x . Бу ёғига бизга «хи квадрат» ва Стьюдент тақсимотлари ке-рак бўлади. i X ( n i , ,2,1   ) лар нормал боғлиқмас тасодифий миқдорлар бўлиб, улардан ҳар бирининг математик кутилмаси нолга, ўртача квадратик четланиши эса бирга тенг бўлсин. У ҳолда бу миқдорлар квадратларининг   n i iX 1 2 2 йиғиндиси эркинлик да-ражалари n k та бўлган 2  («хи

квадрат») қонуни бўйича тақ-симланган . Бу тақсимотнинг зичлик функцияси       1)2(2 2 )2 ( 2 1 0 0 0 )( k x k x e k да x да x xf (13.10) кўринишга эга, бу ерда       0 1 ) ( dt e t x t x — гамма-функция. Бу ердан «хи квадрат» тақсимоти битта параметр — эркин-лик даражалари сони k билан аниқланиши кўриниб туради. Сўнгра, Z нормал тасодифий миқдор бўлиб, 0 ) (  Z M ва 1 ) (  Z  бўлсин, V эса Z га боғлиқ бўлмаган, эркинлик даража-лари k та бўлган 2  қонуни бўйича тақсимланган тасодифий миқдор бўлсин. У ҳолда k V Z T  (13.11) тасодифий миқдор t -тақсимот ёки эркинлик даражалари k та бўлган Стьюдент тақсимоти деб аталувчи тақсимотга эга бўла-ди. Энди бош тўпламнинг нормал тақсимланган Х миқдорий белгиси нинг номаълум a математик кутилмасини бу тақсимотнинг  ўртача квадратик четланиши н о м а ъ л у м бўлганда x ўртача танланма қиймат бўйича баҳолаш талаб қилинсин. Ўз олдимизга a параметрни  ишончлилик билан қопловчи ишончлилик интервал-ларини топиш вазифасини қўямиз . Эркинлик даражалари 1  n k та бўлган Стьюдент тақси-мотига эга бўлган n s a X T   (13.12) тасодифий миқдорни кўриб чиқайлик. Бу ерда X — танланма ўр-тача қиймат, s — «тузатилган» ўртача квадратик четланиш , n — танланма ҳажми. Бу тасодифий миқдор тақсимотининг зичлик функцияси 2 2 1 1 ) ,( n n n t B nt S         (13.13) га тенг, бунда )2)1 (( )1 ( )2 (      n n n Bn  . Бу ердан (13.12) тасо-дифий

миқдорнинг тақсимоти n параметр — танланма ҳажми билан аниқланиши ва номаълум a ва  параметрларга боғлиқ эмаслиги кўриниб турибди. ) , ( n t S функция t бўйича жуфт бўлгани учун t n s a X   (13.14) тенгсизлик рўй беришининг эҳтимоллиги 7.1-теоремага асосан              t dt nt S t n s a X P 0 ) ,( 2 (13.15) формуладан аниқланади. (13.14) тенгсизликни унга тенг кучли бўлган қўш тенгсизлик билан алмаштириб,           n st x a n st x P (13.16) муносабатни оламиз. Шундай қилиб, Стьюдент тақсимотидан фойдаланиб, но-маълум a параметрни  ишончлилик билан қопловчи ) , ( n st x n st x     ишончлилик интервалини топдик . Махсус жадвалдан берилган n ва  бўйича t ни топиш мумкин. 2-мисол. Бош тўпламнинг Х миқдорий белгиси нормал тақ-симланган. 16 n ҳажмли танланма бўйича 2, 20  x ўртача тан-ланма қиймат ва 8,0 s «тузатилган» ўртача квадратик четланиш топилган . Номаълум a математик кутилма 95,0   ишончлилик билан ишончлилик интервали ёрдамида баҳолансин. Ечиш . t ни топамиз. Жадвалдан фойдаланиб, 95,0   ва 16 n бўйича 13,2 t ни топамиз. Ишончлилик чегараларини топамиз: 774, 19 16 8,0 13,2 2, 20      n s t x  , 626, 20 16 8,0 13,2 2, 20      n s t x  . Демак, 0,95 ишончлилик билан номаълум a параметр 626, 20 774, 19  a ишончлилик интервалининг ичида жойлаш-ган . Бош тўпламнинг Х миқдорий белгиси нормал тақсимланган бўлсин.

Номаълум  бош ўртача квадратик четланишни s «туза-тилган» ўртача квадратик четланиш бўйича баҳолаш талаб қилина-ди. Ўз олдимизга  параметрни  ишончлилик билан қопловчи ишончлилик интервалларини топиш вазифасини қўямиз .        s P (13.17) муносабат ёки унга тенг кучли бўлган            s s P (13.18) муносабат бажарилишини талаб қиламиз, бу ерда  — берилган ишончлилик. q s  деб олиб,        s s (13.19) қўш тенгсизликдан ) 1( ) 1( q s q s      (13.20) тенгсизликни оламиз.  параметрни қопловчи ишончлилик интервалини топиш учун фақат q ни топиш қолди. Шу мақсадда 1 ) (   n s  (13.21) тасодифий миқдорни қараймиз, бу ерда n — танланма ҳажми (бу тасодифий миқдор 2 2 )1 (  n s тасодифий миқдор эркинлик да-ражалари 1 n та бўлган 2  қонуни бўйича тақсимланган бўлга-ни учун  орқали белгиланган).  тасодифий миқдор тақсимотининг зичлик функцияси           2 1 2 ) , ( 2)3 ( 2 2 2 n e n R n n    (13.22) кўринишга эга. Бу тақсимот баҳоланаётган  параметрга боғлиқ бўлмасдан, фақат танланма ҳажми n га боғлиқ бўлади . (13.20) тенгсизликдан ) 1( 1 1 ) 1( 1 q s q s      (13.23) тенгсизликни олиш мумкин. Бу тенгсизликнинг ҳамма ҳадларини 1n s га кўпайтириб ,

q n n s q n        1 1 1 1 1 ни ёки q n q n       1 1 1 1  (13.24) ни оламиз. 7.1-теоремадан фойдаланиб, шу тенгсизлик, бинобарин, унга тенг кучли бўлган (13.20) тенгсизлик рўй беришининг эҳтимол-лиги          ) 1(1 ) 1(1 ) , ( q n q n d n R (13.25) га тенг эканлигини кўрамиз. Шу тенгламадан берилган n ва  бўйича q ни топиш мумкин. Бироқ амалиётда q махсус жадвал-дан топилади. s ни танланма бўйича ҳисоблаб ва q ни жадвал бўйича то-пиб, номаълум  параметрни берилган  ишончлилик билан қопловчи изланаётган )) 1( ), 1( ( q s q s   ишончлилик интерва-лини оламиз. 3-мисол. Бош тўпламнинг Х миқдорий белгиси нормал тақ-симланган. 25 n ҳажмли танланма бўйича 8,0 s «тузатилган» ўртача квадратик четланиш топилган .  бош ўртача квадратик четланишни 95,0   ишончлилик билан қопловчи ишончлилик интервали топилсин. Ечиш . Махсус жадвалдан берилган 95,0   ва 25 n бўйи-ча 32,0  q ни топамиз. Изланаётган ишончлилик интервалини топамиз : ) 32,0 1(8,0 ) 32,0 1(8,0      ёки 056,1 544,0   . Адабиётлар рўйхати 1. Адиров Т.Ҳ, Мамуров Э.Н. Эҳтимоллар назарияси ва матема-тик статистикадан маърузалар матни. Т.: ТМИ, 2001 й. 2. Г.М.Булдык. Теория вероятностей и математическая статисти-ка. М.:

Наука, 1989 г.3. Венецкий И.Г., Венецкая В.И. Основные математико-статис-тические понятия и формулы в экономическом анализе. М.: «Высшая школа», 1987 г. 4. Гмурман В.Е. Теория вероятностей и математическая статис-тика. Издание шестое. М.: «Высшая школа», 1998 г. 5. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Русча тўлдирилган 4-нашридан тарж. Инж.-экон. институтла-ри студентлари учун ўқув қўлланма. Т.: Ўқитувчи, 1977 й. 6. В.Е.Гмурман. Руководство к решению задач по теории вероят-ностей и математической статистике: учеб. пособие для вту-зов. 3-е изд., перераб. и доп. М.: «Высшая школа», 1979 г. 7. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика-дан масалалар ечишга доир қўлланма. Русча тўлдирилган 2-нашридан таржима. Т.: Ўқитувчи, 1980 й.

Похожие

Параметрларни танланма туплам буйича бахолаш

Корреляцион моделлар

Ишончлилик функцияси. Иккита тасодифий микдор системаси

Интервал бахолар ва уларни нормал таксимот учун ясаш

Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Xu (х2) квадрат критерийси