Ишончлилик функцияси. Иккита тасодифий микдор системаси - Алгебра - Рефераты

Ишончлилик функцияси. Иккита тасодифий микдор системаси

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

160.5 KB

Ишончлилик функцияси. Иккита тасодифий миқдор системаси РЕЖА: 1. Ишончлилик функцияси 2. Ишончлиликнинг кўрсаткичли қонуни 3. Ишончлилик кўрсаткичли қонунининг характеристик хоссалари. 4. Бир нечта тасодифий миқдорлар системаси ҳақида тушунча. 5. Икки ўлчовли дискрет тасодифий миқдор эҳтимолларининг тақсимот қонуни. 6. Икки ўлчовли тасодифий миқдор тақсимотининг интеграл функцияси ва унинг хоссалари. 7. Икки ўлчовли тасодифий миқдорнинг дифференциал функцияси ва унинг хоссалари. 8. Дискрет тасодифий миқдорлар системаси ташкил этувчиларининг шартли тақсимот қонунлари. 9. Шартли математик кутилиш.

Таъянч иборалар: ишончлилик, иккита тасодифий миқдор системаси икки ўлчовли тасодифий миқдор, икки ўлчовли зичлик, икки ўлчовли интеграл функция. 1. Ишончлилик функцияси. Бирор қурилмани у “оддий” ёки “мураккаб” бўлишидан қатий назар элемент деб атаймиз. Бирор элемент t 0 =0 моментдан бошлаб ишлай бошласин ва вақт ўтиши билан ишдан чиқсин. Т билан тасодифий миқдор – элементнинг бузилмасдан ишлаш вақтини белгилайди. Агар элемент t вақт бузилмасдан ишлаган бўлса, у ҳолда (о, t) вақт оралиғида бузилиш рўй беради. Бу ҳолда ) ( )( t T P t F   интеграл функция элементни t вақт ичида ишдан чиқиш эҳтимолини белгилаймиз. Бу вақтда, яъни t вақтда элементни ишлаш эҳтимоли )( 1 ) ( t F t T P    га тенг бўлиб, унга ишончлилик функцияси дейилади ва R(t) билан белгиланади, яъни )( 1 ) ( )( t F t T P t R     2. Ишончлиликнинг кўрсаткичли қонуни. Агар Т тасодифий миқдор кўрсаткичли тақсимотланган бўлса t t e e t F t P           ) 1( 1 )( 1 )( кўринишга эга бўлади. Ишончлиликнинг кўрсаткичли қонун деб t e t R  )( тенглик билан аниқланадиган ишончлилик функциясига айтилади, λга ишдан чиқиш интенсевлиги дейилади. Ишончлилик функцияси таърифига асосан t e t R  )( формула, агар элементнинг бузилмасдан ишлаш вақти тасодифий миқдор сифатида кўрсаткичли қонун бўйича тақсимланган бўлса, элементнинг t вақти мобайнида бузилмасдан ишлаш эҳтимолини топиш эҳтимолини топиш имконини беради. Мисол. Элементнинг бузилмасдан ишлаш вақти тасодифий миқдор бўлиб t e x f 2 2 ) (   кўрсаткичли қонун бўйича тақсимланган. Элементнинг 50 соат ичида бузилмасдан ишлаш эҳтимолини топинг. Ечиш. Масала шартига кўра ишдан чиқиш интенсевлиги λ=2 га тенг 0000038,0 )( 100 502        e e e t R t 3. Ишончлилик кўрсаткичли қонунининг характеристик хоссаси. Ишончлиликнинг кўрсаткичли қонуни жуда содда ва амалда юзага келадиган масалаларни ечишда қулайдир. Бу ҳолда ишончлилик назариясининг формулалари содда кўринишга эга бўлади. Унинг соддалиги кўрсаткичли қонун қуйидаги хоссага эга эканлиги билан тушунтирилади: Элементнинг t вақт ичида (t 0 , t) бузилмасдан олдинги вақтда ишлаганига боғлиқ бўлмасдан, балки t вақтнинг узунлигига боғлиқ. Бу хоссани исботлаш учун қуйидагича белгилаш киритамиз: А-элементнинг узунлиги t 0 бўлган (0, t 0 ) интервалда бузилмасдан ишлашини билдирсин. В-элементнинг узунлиги t вақтда (t 0, t 0 +t) интервалда бузилмасдан ишлашни билдирсин.

Бу ҳолда АВ элементнинг узунлиги t 0 +t бўлган (о, t 0 +t) интервалда бузилмасдан ишлашини билдирсин. Бу ҳодисаларнинг эҳтимолиt t t t t to e e e AB P e B P e A P o                 ) (0 ) ( , ) ( , ) ( Элемент ўтган (0, t 0 ) интервалда бузилмасдан ишлади деган фаразда унинг (t 0, t 0 +t) интервалда бузилмаслик ҳодисасининг шартли эҳтимоли t to t to A e e e e A P AB P B P             ) ( ) ( ) ( Бу формуладан кўринадики, ҳосил қилинган формулада t 0 қатнашмасдан, фақат t қатнашади. Бу эса элементнинг ўтган интервалда ишлаш вақти кейинги интервалда бузилмасдан ишлаш эҳтимолининг катталигига таъсир қилмасдан, кейинги интервалнинг узунлигига боғлиқлигини билдиради. Изоҳ. Агар амалда ўрганилаётган тасодифий миқдор юқоридаги хоссага эга бўлса, бу тасодифий миқдор кўрсаткичлари тақсимот бўйича тақсимотланган деб аташ мумкин. 4. Бир нечта тасодифий миқдорлар системаси ҳақида тушунча. Биз ҳозирча мумкин бўлган қийматлари битта сон билан аниқланадиган тасодифий миқдорларни ўргандик. Бундай миқдорлар бир ўлчовли деб аталади. Масалан, ўйин тоши ташланганда, тушган очколар сони бир ўлчовли дискрет тасодифий миқдордир. Бир ўлчовли тасодифий миқдорлардан ташқари, мумкин бўлган қийматлари иккита, учта, ..., n та сон билан аниқланадиган миқдорлар ўрганилади. (Х,У) орқали икки ўлчовли тасодифий миқдорни белгилайлик. Х ва У нинг ҳар бири ташкил этувчи ёки компанентлар деб аталади. Мисол. Қолипдан чиқаётган шлак блок ғиштнинг ўлчамлари уч ўлчовли (Х,У,Z) тасодифий миқдордир. 5. Икки ўлчовли дискрет тасодифий миқдорнинг қабул қилиши мумкин бўлган қийматлари (х i , y i ) ва уларнинг Р(х i , y i ) эҳтимоллари рўйхати бу миқдорнинг қонуни деб аталади. Тақсимот қонуни одатда қуйидаги икки томонли жадвал кўринишида берилади. Х У х 1 х 2 х 3 .. . х n у 1 Р(х 1 ,у 1 ) Р(х 2 ,у 1 ) Р( х 3 ,у 1 ) ... Р(х n ,у 1 ) у 2 Р(х 1 ,у 2 ) Р(х 2 ,у 2 ) Р( х 3 ,у 2 ) ... Р(х n ,у 2 ) ... ... у n Р(х 1 ,у n ) Р(х 2 ,у n ) Р( х 3 ,у n ) ... Р(х n ,у n ) Жадвалнинг биринчи сатри Х ташкил этувчининг мумкин бўлган қийматлари, биринчи устуни эса У ташкил этувчининг мумкин бўлган барча қийматларини ўз ичига олади, х i устун ва y i сатр кесишган жойда турган катакда икки ўлчовли тасодифий миқдорнинг (х i , y i ) қиймати қабул қилиш эҳтимоли Р(х i , y i ) кўрсатилган.

Х=х i У=y i ходисалар тўлиқ группа ташкил қилганлиги учун жадвалнинг барча катакларидаги эҳтимоллар йиғиндиси бирга тенг. Икки ўлчовли дискрет тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунини билган ҳолда ҳар бир ташкил этувчининг тақсимот қонунини топиш мумкин. Масалан, ( Х =х, У=у)…(Х=х 1 , У=у м ) ҳодисалар биргаликда бўлмаганидан Х нинг х 1 қиймат қабул қилиш Р(х 1 ) эҳтимоли қўшиш теоремасига асосан) ( ... ) ( ) ( ) ( 1 2 1 1 1 1 myx P yx P yx P x P     Демак, Х нинг х 1 қиймат қабул қилиш эҳтимоли Р(х 1 ) “х 1 устундаги” эҳтимоллар йиғиндисига тенг. Мисол. Ушбу тақсимот қонуни билан берилган икки ўлчовли тасодифий миқдор ташкил этувчиларнинг тақсимот қонунларини топинг. Х У х 1 х 2 х 3 х 4 у 1 0,11 0,09 0,05 0,15 у 2 0,05 0,04 0,11 0,05 у 3 0,01 0,04 0,06 0,24 Ечиш. Эҳтимолларни устун бўйича жамлаб, Х нинг мумкин бўлган қийматлари эҳтимолини ҳосил қиламиз: 44,0 ) ( , 22,0 ) ( , 17,0 ) ( , 17,0 ) ( 4 3 2 1     x P x P x P x P Х ташкил этувчининг тақсимот қонуни X Х 1 Х 2 Х 3 Х 4 Р 0, 1 7 0, 17 0,22 0, 44 Текшириш: 0,17+0,17+0,22+0,44=1 Худди шунингдек 35,0 ) ( , 25,0 ) ( ,4,0 ) ( 3 2 1    y P y P y P У у 1 у 2 у 3 Q 0,4 0, 25 0,35 6. Икки ўлчовли тасодифий миқдор тақсимотининг интеграл функцияси ва уни хоссалари. Икки ўлчов (дискрет ёки узлуксиз) (Х,У) тасодифий миқдор берилган бўлсин х ва у (х;у) ҳақиқий сонлар жуфтлиги бўлсин. Худди бир ўлчовли тасодифий миқдорнинг интеграл функцияси кабу Ғ(х,у) билан Х ва У тасодифий миқдорларни берилган х ва у дан кичик қийматлар қабул қилиш эҳтимолини белгилаймиз, яъни ) , ( ) , ( y Yx X P y x F    Мисол. Икки ўлчовли тасодифий миқдорнинг интеграл функцияси            0 ,0 , ,0 2 0,2 0, , sin sin ) , ( y x агар y x агар y x y x F   Синаш натижасида 4 ,4     Y X қиймат қабул қилиш эҳтимолини топинг.

Ечиш. 2 1 2 2 2 2 0 sin 0 sin 4 sin 4 sin )4,4( )4 ,4 (                 F Y X P Икки ўлчовли тасодифий миқдорнинг интеграл функцияси қуйидаги хоссаларга эга. 1. 1 ) , ( 0   y x F 2. ) , ( y x F ҳар бир аргументи бўйича камаймовчи функциялардир 3. Ушбу лимит муносабатлар ўринли: 1) 0 ) , (   y F 3) 0 ) , (    F 2) 0 ) , (  x F 4) 1 ) , (    F 4. а) y бўлса ) ( ) , ( 1 x F x F   Х ташкил этувчининг интеграл функциясига айланади, Б) x бўлса ) ( ) , ( 2 y F y F   У ташкил этувчининг интеграл функцияси бўлади. 7. Икки ўлчовли узлуксиз тасодифий миқдорнинг дифференциал функцияси ва унинг хоссалари. Икки ўлчовли тасодифий миқдорни интеграл функцияси ёрдамида байн қилиш мумкинлигини кўрдик. Бу усул ягона эмас. Икки ўлчовли узлуксиз тасодифий миқдорни тақсимотнинг дифференциал функцияси ёрдамида бериш мумкин. Бундан кейин Ғ(х,у) интеграл функциясини ҳамма жойда узлуксиз ва иккинчи тартибли аралаш хусусий ҳосилага эга деб фараз қиламиз. Икки ўлчовли узлуксиз (Х,У) тасодифий миқдор тақсимотининг f(x,y) дифференциал функцияси деб интеграл функциядан олинган иккинчи тартибли аралаш хусусий хосилага айтилади: y x y x F y x f     ) , ( ) , ( 2 Мисол. Ғ(х,у)=sinx*siny )2 0;2 0(       y x функциянинг дифференциал функциясини топинг. Ечиш: y x y x F y x x F cos cos , sin cos 2        y x y x f y x f cos cos ) , ( 2      Икки ўлчовли тасодифий миқдорнинг дифференциал функцияси қуйидаги хоссаларга эга: 1. Дифференциал функция манфий эмас, яъни 0 ) , (  y x f 2.        1 ) , ( dxdy y x f 8. Дискрет тасодифий миқдорлар системаси ташкил этувчиларининг шартли тақсимот қонунлари Агар А ва В ҳодисалар боғлиқ бўлса, у ҳолда В ҳодисанинг эҳтимоли ва шартли эҳтимоли бир биридан фарқ қилади, бу ҳолда ) ( ) ( ) ( B P A P AB P A  ёки ) ( ) ( ) ( A P AB P B PA  Шунга ўхшаш ҳолат тасодифий миқдорлар учун ҳам ўринлидир.

Икки ўлчовли (Х,У) дискрет тасодифий миқдорнинг ташкил этувчилари орасидаги боғланишни таърифлаш учун шартли тақсимот қонуни тушунчасини киритамиз. Икки ўлчовли (Х,У) дискрет тасодифий миқдор берилган бўлиб, ташкил этувчиларнинг мумкин бўлган қийматлари n n y y y x x x ,..., , ; ,..., , 2 1 2 1 бўлсин. Синаш натижасида У=у қиймат қабул қилган бўлсин. Бунда Х х 1 ёки х 2 ёки ... х n қийматлардан бирини қабул қилади. Х нинг У=у шартда Х нинг х 1 қийматни қабул қилиш эҳтимоли Р(х i , y i ) орқали белгилаймиз ) / ( ) ( 1 1 1 y x P x P  Ташкил қилувчининг шартли эҳтимолларини Р(х i , y i ) кўринишда белгилаймиз. Х ташкил этувчининг У= y i бўлганда шартли тақсимоти деб У= y i ҳодиса рўй берди деган фаразда ҳисобланган ) / ( ),..., / ( ), / ( 2 2 1 1 j n y x P y x P y x P шартли эҳтимоллар тўпламига айтилади. У ташкил этувчининг шартли тақсимоти ҳам худди шундай топилади. Мисол. Икки ўлчовли тасодифий миқдор қуйидаги жадвал билан берилган. Х У Х 1 Х 2 Х 3 У 1 0,12 0,2 0,28 У 2 0,05 0,25 0,1 Х ташкил этувчининг У ташкил этувчи у 1 қийматни қабул қилди деган шартда тақсимот қонунини тузинг. Ечиш. Изланаётган қонунни топиш учун қуйидаги ) / ( ), / ( ), / ( 1 3 2 2 1 1 y x P y x P y x P Эҳтимоллар тўпламини топиш керак. 15 7 60 28 6,0 28,0 ) / ( ;3 1 6,0 2,0 ) / ( ;5 1 60 12 6,0 12,0 ) ( ) , ( ) / ( 1 2 1 2 1 1 1 1 1          y x P y x P y P y x P y x P Текшириш: 1 15 15 15 7 5 3 15 7 3 1 5 1        9. Шартли математик кутилиш. Эҳтимоллар шартли тақсимотининг муҳим сонли характеристикаси шартли математик кутилишдир. У дискрет тасодифий миқдорнинг Х=х даги шартли математик кутилиши деб, У нинг мумкин бўлган қийматларини уларнинг шартли эҳтимолларига кўпайтмасига айтилади:    m K K K x y P y x X Y M 1 ) / ( ) / ( Узлуксиз тасодифий миқдорлар учун      dx x y y x X Y M ) / ( ) / (  Бу ерда ψ(у/х) функция У тасодифий миқдорнинг Х=х даги шартли дифференциал функцияси. Мисол. Икки ўлчовли дискрет тасодифий миқдор қуйидаги жадвал орқали берилган:

Х У х 1 =2 Х 2 =5 Х 3 =7 У 1 =4 0, 21 0, 19 0, 15 У 2 =6 0, 13 0, 12 0, 2 У ташкил этувчининг Х =х 1 =2 даги шартли математик кутилишини топинг. Ечиш. Р (х 1 )=р(х 1 =2)=0,21+0,13=0,34 У миқдорнинг Х =х 1 =2 даги шартли эҳтимолини топамиз:34 13 34,0 13,0 6,0 2,0 ) / ( ;5 1 34 21 34,0 21,0 ) ( ) , ( ) / ( 1 2 1 1 1 1 1        x y P x P y x P x y P Изланаётган шарти математик кутилиш    17 13 3 17 21 2 3413 6 34 21 4)/()/()/()/( 1221112 11 xyPyxyPyxyPyxXYM K KK 76,4 17 81 17 39 17 42     АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР: 1. С.Х.Сирожиддинов, М.М.Маматов Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1980 йил. 2. В.Е.Гмурман- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1977 йил. 3. В.Е.Гмурман -Эҳтимоллар назарияси ва математик статистикадан масалалар ечишга доир қўлланма. Т.1980 йил. 4. Б.М.Руд ык, - Общий курс высшей математики для экономистов. М.2004 г.

5. А.И.Карасев, З.М.Аксютина, Т.И.Савльева - Курс высшей математики для экономических вузов. М.1982 г. 6. Б.Гнеденко, А.Я.Хинчин - Элементарное введения в теорию вероятностей М.1976 г. 7. Л.Е.Майстров - Развитие понятия вероятностей. М. 1985 г. 8. М.Мансуров, А.Бердиёров, Р.Ҳамрақулова- Эҳтимоллар назарияси (маъруза матни) Жиззах-2006 йил 9. Б.Бобоназаров- Эҳтимоллар назарияси. Ж.2001 й. 10. Р.Ҳамракулова- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистикадан амалий машғулот ўтказиш учун ўқув қўлланма Жиззах-2004 й. 11. Б.Бобоназаров, М.Мансуров- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика элементларидан масалалр тўплами. Жиззах-2003 й. 12. Ш.Ш.Шоаҳмедов- Амалий математика унсурлари. Т.1997 й. 13. А.В.Нагаев- Элементы теории вероятностей и математической статистики. Т.1987 й.

Похожие

Тасодифий миқдорлар Тасодифий микдорлар

Интервал бахолар ва уларни нормал таксимот учун ясаш

Икки ўлчовли тасодифий миқдорлар Икки улчовли тасодифий микдорлар

Мёбиуснинг сонли функцияси

Координаталар системаси